Rob keek naar KLASSEN: 'We zijn allemaal deel van het systeem maar in dat geheel staan hoge schotten'

3 december 2020

'Ik zie één volwassene die zich oprecht boos maakt over het veel te jong indelen in niveaus.' Maandag 30 november was de eerste aflevering in de zevendelige documentairereeks Klassen te zien op NPO 1 over gelijke kansen in het onderwijs. Nederlands docent Rob Bekker keek en schrijft: 'Aan de ene kant de kinderen die aan zichzelf gaan twijfelen door hun cito-scores, die wakker liggen van het schooladvies, die het vertrouwen in de wereld van de volwassenen verliezen. Aan de andere kant de leerkrachten die in hen blijven geloven als ze in zichzelf geloven boven het systeem.'

Dubbeltje, dubbeltje, dubbeltje
In mijn 33^e mentorklas op Ithaka internationale schakelklassen heb ik mijn taalgezellen begin dit schooljaar een oudhollands spreekwoord voorgelegd: 'Wie voor een dubbeltje geboren is, wordt nooit een kwartje'. Nee, dat kenden ze nog niet. Mooi, dan kon ik ze zonder blokkades meenemen naar mijn opvatting dat elk spreekwoord een stolling van een beweging is, en daarmee een oude waarheid. Ik focus liever op de vraag: Hoe krijgen we beweging in de stagnatie: Samen worden dubbeltjes kwartjes is de opdracht die mijn taalgezellen zichzelf mogen geven. Dat is ook wat ik hoop te zien in deel een tot en met zeven van Klassen.

We kijken samen, zien we hetzelfde
Open kijk ik, samen met mijn partner, die op een andere school dan ik mede ons geld verdient. Want laten we helder zijn, het is gewoon dagelijks werk en geen idealisme of goedmaking van wat wij vroeger hebben gemist. Als na-HOS-sers met ruim 20.000 gulden studieschuld na een half jaar werkloosheid aan een baan begonnen hoorden wij niet tot het topsegment van de kansrijken en ook niet tot de mensen die moesten wachten tot ze een kans werd gegeven. We gingen tredes omhoog op de maatschappelijke ladder. De vaders waren beroepssergeant en letterzetter bij een regionale krant, de moeders huisvrouw en secretaresse op het stadhuis. Zoiets. Studeren was toen wij begonnen iets nieuws in de familie.

Hartverwarrend
We zien jonge mensen, in hun rol als leerling vooral maar ook als zoon, vriend of dochter, vriendin. We zien oudere mensen, in hun rol als groepsleerkracht, wethouder, directeur, inspecteur, vader, moeder, opa. En als grote roze olifant zien we ook nog iemand, een meervoudig iemand, die terloops wordt aangeduid als ‘het systeem’. De olifant spreekt zelf niet. Alle anderen wel. We horen vragen, antwoorden, interpretaties, mogelijkheden, problemen, hindernissen; woorden, woorden, woorden en we zijn op zoek naar (iets) nieuws. Ik ben zelf in meerdere rollen onderdeel van het systeem en poog op uitnodiging te verwoorden wat ik zie zonder zelf in beeld te gaan staan. Ingewikkelde klus en ik denk dat ik het kan. Ik voel bewondering voor iedereen die zich een jaar lang heeft laten filmen, wie dat kan die maakt zichzelf klein voor de grotere zaak. Wie dat kan toont de openheid die een van de pijlers is van onze pedagogische opdracht. Hoe ieder die opdracht invult, dat poog ik te zien, te horen, te voelen. Eigenlijk wil ik uit het oordeel blijven, dat zou een saai stukje tekst kunnen opleveren, terwijl er genoeg rock ‘n‘ roll voorbij kwam maandagavond op NPO 1 tussen 21.35 en 22.35 in de eerste aflevering van Klassen.

Belangarm
De aanleiding voor de makers is het maatschappelijk debat over gelijkheid c.q. kansenongelijkheid. In deel 1 zie ik één volwassene die zich daar oprecht boos over maakt over het veel te jong indelen in niveaus; en één jongen die tegen zijn vriendjes iets zegt over ‘probleemkinderen en kinderen die niet kunnen leren’ – een observatie die verder in de lucht blijft hangen, terwijl deze jongen zich in de klas rot verveelt en dus dan maar veel buiten blijft. Op de bank hoor ik de verzuchting: 'Ik word er boos om omdat ik hier in mijn eentje dus niets aan kan doen'. We zien een joch van elf dat ’s avonds tussen negen en tien serieus zijn huiswerk zit te maken omdat de rest van de dag daar in huis geen rust voor is. Startongelijkheid, dat is wat ik zie. En ik hoor van de bank dat hij dat huiswerk - en genieten van dat hij het antwoord goed heeft - nu nog wel doet maar straks komt de puberteit en dan loopt hij op die huiswerktijd buiten en van het een komt het ander en dan is de school hem kwijt. De boze volwassene in de docu is de wethouder van onderwijs van Amsterdam. Onderwijs en armoede; hoe freudiaans wil je het hebben? We zien ook andere gedreven volwassen, die juffen zijn fleurige rotsen in de branding. Ze zijn af en toe wat kort door de bocht maar dat is Amsterdam en het is deel van de klik die ze met de kinderen hebben.

Ouders die voor je opkomen
Ik heb eigenlijk geen ouders gezien in de documentaire die vinden dat ‘school life matters’. Dat mag ik achteraf mijn ouders wel meegeven, als er iets voor school moest dan vonden ze dat belangrijk, dan maakten ze daar geld of tijd voor vrij. Het ontbrak mij materieel aan niets en onder hun tucht maakte ik in mijn eentje gedisciplineerd mijn vwo- huiswerk terwijl ik uit het raam mijn vriendjes (havo, mavo, leao) al zag voetballen op het gras voor de huizen aan de rand van de nieuwbouwwijk Terweijde in Culemborg.
We hadden het grasland met een aantal vaders samen omgetoverd tot een bespeelbaar veldje. Na het avondeten speelden meerdere mannen en jongens door elkaar een partijtje, dat kon wel oplopen tot dertig man, ook een enkeling die in het eerste van Fortitudo speelde. Dat soort activiteiten heb ik in deel 1 van Klassen niet gezien, het gemoedelijke leven waarin de gescheiden werelden van overdag in de avond verdwijnen, waarin we elkaar nog tegenkomen. Misschien is dat wel wat er 50 jaar later in de grote stad ontbreekt.

Een mooie taak voor het thuisonderwijs
Als het cement in de samenleving erodeert dan klinkt al gauw de kreet dat dat iets is wat het onderwijs zou moeten oppakken. Dat doen wij te graag. Wij vertillen ons daaraan als we bij het oppakken van nieuwe taken geen oude taken afstoten. Drie jaar geleden op een studiereis naar Essential Schools in New York en Boston zag ik in de praktijk hoe men radicaal had gebroken met alles doen dat de wereld als schoolopdracht ziet: Depth over Coverage. We kunnen ook minder doen - indien we echt kiezen.

Het systeem
Misschien laat ik het hier even bij voordat ik definitief de politiek, of de leercurvegrafiek in schiet. Er is zoveel interactie te zien tussen de kinderen en de juf, de meester. We zijn allemaal deel van dat systeem maar in dat geheel staan hoge schotten. Aan de ene kant de kinderen die aan zichzelf gaan twijfelen door hun cito-scores, die wakker liggen van het schooladvies, die het vertrouwen in de wereld van de volwassenen verliezen. Aan de andere kant de leerkrachten die in hen blijven geloven als ze in zichzelf geloven boven het systeem. Dat is spannend om naar te kijken, we weten nog niet waar het in de volgende afleveringen heen leidt.  Hoe krijg ik het vertrouwen van mijn leerling die zegt dat hij niemand in de wereld vertrouwt. Is er wel iemand die van hem houdt op een manier die hij voelt?

We zagen een vooruitblik op aflevering 2. Jongens vertellen elkaar hoe bepalend voor je leven het laatste jaar van de basisschool is. Wanneer lag ik zelf nog eens wakker van mijn advies?

Er zijn geen toeschouwers
Zie dit artikel als een uitnodiging om te gaan kijken. Zet het in je agenda de komende zes maandagen om even over half tien. Kijk, luister, praat er thuis en op school over. Niet als een van de 18 miljoen bondscoaches maar als speler in het veld of op de reservebank.

Rob H. Bekker

Utrecht, 2 december 2020, versie 2

Alle publicaties over 'Klassen'

• Podcast over Klassen, gelijke kansen en de onvermijdelijke tragiek: ‘Tegen een samenleving waarin de druk zo groot is, kun je eigenlijk niet op.’ - Eddie Denessen
• Aflevering 7 van Klassen (slot): De mythe van de meritocratie - Thijs Bol
• De documentaireserie Klassen en onderwijs: een nabeschouwing - Gerard Paardenkopper
• Hoe verder na ‘Klassen’? - een nabeschouwing - Dick van der Wateren
• Aflevering 7 van klassen: trots - Mike Louwman
• De laatste aflevering van Klassen: Hiervoor doe ik wat ik doe - Natasja de Kroon
• Klassen, aflevering 6: De scholensluiting als vergrootglas - Thijs Bol
• Aflevering 6 van Klassen: quarantaine time -  Mike Louwman
• Ik wens jou... een havo-advies. Een terugblik op Klassen: aflevering 5 - Lisa Hu
• Aflevering 5 van Klassen: over het stellen van vragen - Mike Louwman
• "Klassen", aflevering vier. Het begint thuis - Dick van der Wateren
• Hoe smaller het pad, hoe eerder je eraf valt - Leone de Voogd
• Aflevering 2 van Klassen: Gianny is te laat, en niet voor het eerst - Mike Louwman
• Rob keek naar KLASSEN: 'We zijn allemaal deel van het systeem maar in dat geheel staan hoge schotten' - Rob H. Bekker.