‘Stel je eens voor dat dit niet langer uitzondering is, maar de kern van onderwijs’

13 oktober 2025

Xandra van Hooff beleeft haar leven vanuit een relationeel posthumanistisch wereldbeeld, dat mogelijk beter past bij de uitdagingen waar we ook als maatschappij voor staan. In een eerste van een serie blogs neemt ze ons mee naar haar praktijk, haar waarnemen en het denken dat eraan ten grondslag ligt. Aflevering #1: ‘Stel je nu eens voor dat we inzien dat leren altijd al draaide om het samen mens-worden in een wereld die groter is dan wijzelf. Hoe zou dat zijn?’

Toen ik acht jaar oud was kreeg ik van mijn meester een sticker. Niet omdat ik iets moois had bedacht of een bijzondere vraag stelde, maar omdat ik stil was. In dat moment leerde ik onbewust een les die mij nog jaren zou achtervolgen: leren betekent blijkbaar voldoen aan de norm, het juiste antwoord geven, netjes in het rijtje lopen.

Daar werd ik best goed in, maar toch voelde ik diep vanbinnen dat er meer moest zijn. Dat leren niet alleen iets in mijn hoofd was, maar in mijn hele lijf en dat ik ook van de dingen en de relaties kon leren. Pas veel later ontdekte ik dat daar een woord voor bestond: posthumanisme. En dat voelde als thuiskomen.

Ons onderwijs is gebouwd op een oud mensbeeld waarin de mens centraal staat als rationeel wezen en autonoom individu. We meten prestaties, we labelen kinderen, we knippen leren op in vakjes, terwijl de werkelijkheid zich niet zo makkelijk laat temmen. Een kind leert soms beter door te bewegen dan door stil te zitten. Een klas leert soms meer van een spel dan van een toets. Een leraar merkt dat de sfeer in het lokaal meer invloed heeft dan zijn woorden. En ondertussen lopen leerlingen vast, raken leraren uitgeput en heeft de samenleving juist creativiteit en samenwerking nodig.

Posthumanistisch onderwijs ziet de mens als onderdeel van een netwerk. Karen Barad spreekt over intra-actie, Donna Haraway over becoming-with. Vertaald naar het klaslokaal betekent dit dat onderwijs niet draait om kennis die van leraar naar leerling stroomt, maar om het scheppen van omstandigheden waarin iets nieuws kan verschijnen. Het klaslokaal wordt een ecosysteem, een vraag een uitnodiging, een fout een deur naar een ander perspectief.

Posthumanistisch onderwijs ziet de mens als onderdeel van een netwerk. Karen Barad spreekt over intra-actie, Donna Haraway over becoming-with.

We denken vaak dat leren een rechte lijn is, van taal naar rekenen naar diploma naar baan. In werkelijkheid is het een kluwen vol knopen en onverwachte verbindingen. Posthumanistisch onderwijs leert ons die kluwen te verkennen, te spelen, vitaliteit te vinden in onvoorspelbaarheid.

En de urgentie is groot. De klimaatcrisis, digitalisering en ongelijkheid vragen niet om kinderen die zijn voorbereid op een voorspelbare toekomst, maar om generaties die kunnen bewegen in een onvoorspelbare wereld. Dat vraagt om andere vaardigheden, om relationeel leren afstemmen, om onzekerheid leren dragen, om leren improviseren met het onverwachte. Dit is geen utopie, het gebeurt al, in kleine experimenten en voorlopers. Misschien ben jij wel zo'n leraar.

Stel je nu eens voor dat dit niet langer uitzondering is, maar de kern van onderwijs. Dat we inzien dat leren altijd al draaide om het samen mens-worden in een wereld die groter is dan wijzelf. Hoe zou dat zijn?

Xandra van Hooff begeleidt onderwijs- en zorgprofessionals vanuit een relationeel posthumanistisch wereldbeeld, dat beter past bij de uitdagingen waar we als maatschappij voor staan.

Meer over posthumanisme en onderwijs:

• Posthumanisme en de mens/planeet van vandaag: ‘Het is ja zeggen tegen individu én ja tegen het dynamische hiernu waarin we ons bewegen.'
• Posthumanisme en onderwijs, podcast met Floor Basten en Jelle Ris:  ‘Van een overdreven accent op zelfbepaling, krijg je het neoliberale discours waar we nu in zitten.’