'Leerlingen stellen me op de proef en dwingen me tot afleggen van verantwoording'

27 juni 2018

De eindtermen vormen de uitgangspunten van het vakonderwijs. Niet alles voelt even zinvol, weet docente Inge Spaander, maar het geeft niet.  'We hebben ons eigen interne doel gevonden en dat doel maakt dat we ons committeren aan de gestelde eisen.'  Soms kiest ze  uit gemak of angst. Angst voor het missen van een extern doel of gemak in een bedrijvige school vol reuring. Maar de leerlingen vormen haar spiegel. 'Ze stellen me op de proef en dwingen me tot het afleggen van verantwoording, aan hen en aan mijzelf. Wat wilde ik ook al weer? En is dat echt belangrijk?'

Woensdagavond half tien, het midden van de herfstvakantie. Ik krijg een verontwaardigd mailtje van een leerling: ‘Waarom zijn de (digitale) inlevermapjes dicht?’ en een noodkreet: ‘Mijn bibliotheekboek is nog niet uit, maar ik kan het niet verlengen! Wat nu?’ De mapjes zet ik direct open, voor het boek weet ik geen oplossing… Sneller lezen?

Net als ik zetten mijn leerlingen een deel van hun welverdiende vakantie in om de beruchte werkdruk te verminderen. Docenten hebben het druk, leerlingen ook. Zij werken aan een presentatie over particuliere hulporganisaties, een onderzoek naar bevallingen in andere culturen, een expertinterview met een auticoach of een toets biologie. Ik werk aan de voorbereiding voor een dagje weg in Rotterdam, een inhoudelijke invulling voor de volgende kernteambijeenkomsten en kijk stageverslagen na. Synchroon proberen we onze doelen te bereiken. We slapen uit en maken grappen tegen en over elkaar over de mail, maar gewerkt wordt er dus ook.

Externe doelen

Het minst leuke deel van mijn werk wordt veroorzaakt door extern bedachte doelen. Ik doe er met tegenzin aan mee. De eindexamens vormen een brandend baken aan het eind van de tunnel. Bereikbaar over een woeste zee vol tussentoetsen, veranderende regelgeving en natuurlijk ook nog veel vakanties. Toegangssleutel tot het hbo. Gezamenlijk voelen we de stress. Nu al, oktober havo 4.

De eindtermen vormen de uitgangspunten van ons vakonderwijs. Niet alles voelt even zinvol, voor mij niet en vooral voor de leerlingen niet. ‘Waarom moet ik weten hoe een grafische rekenmachine werkt? Ik word kleuterjuf.’ Soms heb ik echt geen ander antwoord dan: ‘Omdat het moet.’ Maar het geeft niet. We hebben ons eigen interne doel gevonden en dat doel maakt dat we ons committeren aan de gestelde eisen.

‘Ik wil zo snel mogelijk aan het werk.’
‘Ik wil rijk worden.’
‘Ik wil het leger in. En als judoka naar de Olympische Spelen.’
‘Ik wil verloskundige worden.’
‘Ik wil toelatingsexamen doen bij de kunstacademie.’

En ook mijn eigen doel maakt dat ik mij, meestal zonder morren, op lesvoorbereidingen stort, plannen maak, gedifferentieerder werk binnen de vakken en toetsen maak volgens rtti-eisen. Ik maak de wiskundesommen die mijn leerlingen voor wiskunde maken een week eerder dan zij, zodat ik ze daarbij ook inhoudelijk kan helpen, en neem de regels voor het getallen in letters schrijven nog maar eens door.

Meer dan een diploma...

Ik wil ook graag dat ik mijn gehele klas in juli een diploma kan uitreiken. Maar dat is niet wat mij na de vakantie weer aan het werk zet. Mijn onderwijsdrang wordt ingegeven door iets groters. Ik wil leerlingen afleveren die naast een havo-diploma nog heel veel meer hebben meegekregen tijdens het groter groeien. Leerlingen die weten wat ze willen of het aandurven om het niet te weten, die hun eigen doelen stellen, onafhankelijk van anderen. Leerlingen die plezier hebben in leren en dit overal en altijd durven doen. Grote jonge mensen, die met nieuwsgierige ogen naar zichzelf en hun omgeving kijken, vragen stellen en actie durven te ondernemen.

Ontzettend trots ben ik op mijn dyslectici die voor Nederlands een zes of zeven weten te halen. Niet om die prachtig prijkende zessen en zevens op hun toetsblaadje: het gaat mij om de keuze die zij de weken of maanden daarvoor hebben gemaakt. De keuze om wel of niet met een auditief hulpmiddel te gaan werken en de keuze om zich vol op de leerstof te storten. Deze keuzes worden ingegeven door interne doelen, niet door de externe eis om aan F3 niveau te voldoen. Het keuzeproces biedt een grotere leerwinst dan de toets op zich. Waarom wil ik geen hulpmiddel? Waarom geef ik het leren bij voorbaat al op? Welke trucjes werken voor mij en waarom? Hoe beloon ik mijzelf. Leerlingen leren zichzelf kennen en accepteren, maken keuzes vanuit hun eigen waarden, normen en belangen en durven keuzes bij te stellen.

Twijfel

Een ingewikkeld gesprek met een leerling. Hij twijfelt. Of eigenlijk: hij had getwijfeld. Over alles. Wat hij leuk vond, wilde hij niet leuk vinden. Kunst en geschiedenis, interessant, maar niet voor zijn toekomstdroom. Wat moest hij daar nu mee? De dag ervoor had hij lijstjes gemaakt. En hij was eerlijk geweest tegenover zichzelf. Had geluisterd naar moeder, naar vader, naar mij en naar vrienden. Nu moet hij van vak wisselen. Het voelt even als een nederlaag. Niet voor mij. Gedurfd vind ik het. Je keuzes durven herzien, toegeven dat je je even hebt laten leiden door iets dat niet echt is. Langzaam beginnen zijn ogen te stralen. Hij ziet het nu ook en durft tevreden te zijn. Voor nu.

Naar de kern

Soms overrompelen ze me. Ik ben ook nog maar een groot jong mens. Ik vergeet net als zij ook nog weleens te kijken naar wat echt belangrijk is voor mij. Zoals ik hun wereld blootleg leggen zij de mijne bloot als ze me vragen mijn keuzes te onderbouwen. Soms kies ik uit gemak of angst. Angst voor het missen van een extern doel of gemak in een bedrijvige school vol reuring. Ze stellen me op de proef en dwingen me tot het afleggen van verantwoording, aan hen en aan mijzelf. Wat wilde ik ook al weer? En is dat echt belangrijk?

Ze dwingen me terug te gaan naar mijn interne doelen. Zoals de eindtermen onze leidraad zijn in het inrichten van vakonderwijs, vormen mijn interne doelen mijn leidraad bij het vormgeven van het onderwijs op school- en klasniveau.

Voor mij is onderwijs het creëren van ruimte voor leerlingen waarin zij authentiek kunnen en durven zijn, keuzes leren maken en interne doelen leren stellen. Het behalen van dat papiertje wordt daarmee een middel. Geen onbelangrijk middel, dat niet.

Inge Spaander is docent Media, Maatschappijleer en ondernemerschap en is daarnaast begeleider bij Acato, een plek voor jongeren met autisme en thuiszitters. Ook werkt ze als museumdocent bij het Belasting en Douane Museum, is ze lid van Meetup010 en schijft ze over onderwijs.