Iedereen wil na de zomer een mooie start maken. Hoe doe je dat?

24 april 2019

Iedere leraar wil na de zomer een mooie start met zijn leerlingen maken. Maar hoe doe je dat? In deze bijdrage vind je alvast inspiratie, concrete handreikingen, om ervoor te zorgen dat de relaties – van jou naar de kinderen, naar je collega’s en tussen iedereen onderling – vanaf het begin zo goed voorbereid zijn dat jullie er het hele schooljaar van profiteren. Een samengesteld artikel aan de hand van input van NIVOZ-docenten en leidende principes voor goed onderwijs.

Einde schooljaar, vakantietijd. Als je terugkijkt op het afgelopen jaar, waar heb je dan gezien dat kinderen uitvielen of werden buitengesloten? Het NIVOZ daagt je uit om te werken aan verbondenheid: hoe kun jij jezelf aanbieden, zodat de leerlingen zich goed kunnen ontwikkelen?

In hoeverre lukt het je om nu alvast over de zomer heen te kijken en je gedachten te laten gaan over jouw aanpak in het nieuwe schooljaar? Van die eerste weken hangt immers veel af. Wil je het anders doen? Wanneer en hoe begint jouw voorbereiding? Waar betrek jij de leerlingen in hun eigen leerproces en welke concrete stappen kun je daarin zetten? Hoe leer je kinderen op zichzelf en op elkaar te vertrouwen en waarmee kan ook jij hun verantwoordelijkheid geven?

Suggesties
Nog voordat je jezelf de komende zomerweken als leraar losmaakt van je werk, doen we een aantal suggesties. Concrete handreikingen om bij terugkeer – of misschien al eerder - ‘goed’ van start te gaan. Om een (pedagogisch) klimaat te scheppen waardoor iedereen graag en met plezier naar school komt. Een klas creëren waarin iedereen zijn eigen plek krijgt en gemotiveerd is, zich veilig voelt en verantwoordelijkheid wil dragen.

‘Stuur in de vakantie alle leerlingen een welkomstbrief, een mail of een WhatsApp en ontvang ze de eerste dag in smoking,’ zegt Marcel van Herpen. Het is zeker geen grap. Kinderen laten voelen dat ze belangrijk zijn en dat jullie er samen – met elkaar – een succesvol jaar van gaan maken. Dat kun je niet snel genoeg laten merken. Hoe? Van Herpen: ‘Geef ze de doelen en het jaarrooster in handen en vraag wat ze zélf kunnen en wat jij moet doen om dat succesvol te laten zijn.’

Verantwoordelijkheid geven daar waar kinderen het aankunnen. Laat ze nadenken over de tijd die ze op school – elke dag weer - doorbrengen. En laat ze zien wie jij bent. Wat ze van jou mogen verwachten. Van Herpen: ‘Maak bijvoorbeeld een Powerpoint over jezelf. Laat weten wie je bent en vraag dat ook van je leerlingen.’ En collega Martijn Galjé vult aan: ‘Laat je kinderen de eerste week op onderzoek uitgaan. Met vragen als: wie zijn wij als klas en wat willen wij? Of nog liever: laat ze zelf een vraag formuleren. Wat willen ze zelf onderzoeken als het gaat om gelukkig en gemotiveerd zijn in deze klas?’

In die lijn denkt ook Merlijn Wentzel. Geïnspireerd op het werk van Benjamin Zander zou ze haar leerlingen de opdracht geven om zichzelf een brief te schrijven. Daarin vertellen ze waarom ze aan het einde van het jaar een tien hebben verdiend. Iedereen in de klas krijgt dus al bij voorbaat een tien! Maar elk kind vertelt waarom. De eigen, persoonlijke leerdoelen zijn als vanzelf geformuleerd en tot leven gebracht. En ze kunnen er zelf - gedurende het schooljaar - ook op terugvallen.

Elkaar leren kennen
‘Je zou sowieso de eerste zes weken geen cijfers moeten willen geven,’ zo gaat Merlijn verder. ‘Gebruik liever de eerste schoolweken om elkaar te leren kennen, door bijvoorbeeld activiteiten zoals we die van programma’s als Over de Streep en Challenge Day kennen.’ Leerlingen wordt het daardoor gemakkelijker gemaakt om iets meer van zichzelf te laten zien, omdat ze zich niet alleen weten in hun kwetsbaarheid en te zien dat (bijna) iedereen een last draagt, een situatie waaronder hij/zij gebukt gaat. Deze middagen hebben veel impact op leerlingen en vooral op de samenhang tussen leerlingen.

Natuurlijk, het klassieke schoolkamp verstevigt ook de onderlinge band en relaties. Maar een schoolkamp kun je ook door leerlingen zelf laten organiseren, zoals ze dat al eens in Hellevoetsluis hebben gedaan, op de Sterrenwacht, de school van Gaby de Boer. Hoe leerzaam en verbindend is dat! Anniek Verhagen kan zich ook heel goed voorstellen dat leerlingen zelf bouwen aan een introductieweek, met als centrale vraag: wat ga je doen om elkaar te leren kennen?

Ze strooit zelf nog wel eens met mooie ansichtkaarten, passend bij de leeftijd van de kinderen. Van bloemen, beesten, landschappen, werktuigen, klimaat, beroepen… Je kunt kinderen zelf laten kiezen en vragen hun keuze toe te lichten. ‘Maar je kunt ook kinderen vragen om elkaar een kaart te geven, te schenken. Of zelf besluiten om kinderen of collega’s een kaart te sturen. Er rolt vaak een eerste gesprek uit over datgene wat iemand waardevol vindt.'

Ouders
Ellen Emonds – docente Pedagogische Tact - zoekt al voor de start van het schooljaar de verbinding op met ouders. ‘Nodig vaders en moeders van nieuwe leerlingen uit om een brief te schrijven over hun kind. Voor jou. Van welke talenten mag jij een jaar genieten? Wat wensen zij voor hun kind? En laat ze ook ‘een bericht’ maken voor hun kind en hang dat op een mooie, zichtbare plek in de klas.’

Of laat kinderen – als je ze toch al een welkomstmail stuurt – een foto meenemen van thuis. Aan de hand van die foto kan iedereen vertellen over hun leven, hun gezin. Ook deze foto’s kunnen een plekje krijgen in de klas, een plek die al snel als thuis kan voelen. ‘Zeker als je ook nog als klas een droomboom creëert. Die kun je volhangen met dingen waar jouw kinderen van dromen, wat ze wensen. Als individu, maar ook als hele groep. Welke dromen zullen er uitkomen?’ Dat valt onder het motto: De klas is van ons. Hoe laten we dat zien?

Leeg lokaal
In een leeg lokaal de eerste schooldag beginnen, is ook een uitdagende optie. Zeker voor de kinderen, die prompt eigenaarschap krijgen over de inrichting. Chantal van Ophuizen en Jeroen Smit zijn een poos geleden zo begonnen en hebben er goede ervaringen mee. Maar je kunt het ook kleinschaliger houden door alleen de losse spullen – de plantjes, atlassen, posters - midden in het lokaal te zetten. Elk kind kan dan iets pakken en het een plekje geven.

Toch zoomt ook Simone Mark nog eens in op de rol van de leraar zelf. In hoeverre wil en kan jij een belofte doen naar jouw leerlingen? Kun je die expliciet in een brief opstellen en – mogelijk zelfs - persoonlijk maken? Je maakt eigenlijk - over en weer - een statement, waarop je aangesproken wil worden. Wat mogen ze van jou als leraar verwachten? En omgekeerd.

het kind zien
De kunst om elk kind in zijn schoonheid, in zijn uniciteit en volledigheid te kunnen zien, voedt oud-docent PT Gerard de Jong door een bezoekje af te leggen aan een museum, een mooie film te bekijken of een goed boek te lezen. ‘Ontdek wat je nooit zag. Geniet van het spel en de vormen. ‘Laat je ontroeren, verblijden en verrassen. Luister naar de stilte, naar de muziek of volg de duizelingwekkende bewegingen. Want dan, dan gaat elk kind merken dat je ook haar/hem - elke dag opnieuw - graag weer wilt zien.

Marcel van Herpen ziet leraren daags voor de eerste schooldag in een leeg lokaal zitten, met de klassenlijst(en) voor hun neus, met de namen/foto’s van de nieuwe leerlingen. ‘Dan is er maar een vraag die ze zichzelf hoeven te stellen: Verlang je naar een ontmoeting met elk kind en kun je vanaf de eerste schooldag laten merken dat je beschikbaar bent voor hen?’

--
We ronden het schooljaar af en in de zomervakantie laden we onze accu weer op. En toch is het zinvol om alvast voorzichtig over deze periode heen te kijken, zo weten we met z’n allen. Want de start van een nieuw schooljaar is te bijzonder – en een ideaal moment en gelegenheid – om een frisse start te maken  en/of het een beetje anders te doen.
--
Dit is een samengesteld verhaal van Rob van der Poel, aan de hand van suggesties en input van leraren en docenten.

Eerder schreef Suzanne Niemeijer een artikel over de betekenis van de eerste schoolweken, in het licht van verbondenheid en het belang van een pedagogisch klimaat bij leren en ontwikkelen.