De handtas

24 november 2025

“Waar ligt de grens tussen je leren aanpassen aan de schoolse manier van kijken en denken en je zodanig aanpassen dat je jezelf volledig uitwist?” De jongste zoon van docent Griet Cleys heeft een geheel eigen kijk op de wereld. Een kijk die niet iedereen meteen snapt, en die hem op school misschien onnodig in de problemen brengt. Griet ziet een voorbeeld hiervan als ze op vakantie zijn aan zee.

We brengen een aantal novemberdagen door aan zee. Om de heertjes niet te vervelen met mijn eindeloze wandeldrang mogen ze er op hun eentje op uit. Voor we ieder onze eigen weg gaan, spreken we een tijdstip en plaats af om elkaar terug te vinden. Het tijdstip is snel gevonden, maar bij de plaatsbepaling ontstaat er een Babylonische spraakverwarring. Ik noem het kunstwerk in de vorm van een kruis, wat verder op de dijk, als trefpunt. In het oudste heertje (14) zijn ogen lees ik herkenning. Het jongste heertje (12) hoort het in Keulen donderen.

Wij komen al jaren naar deze plek aan zee, dus verbaast het me dat hij niet weet wat ik bedoel. Met extra kenmerken en gedeelde herinneringen aan de plek breid ik mijn uitleg uit. Aanvankelijk zegt het hem helemaal niets en dan plots een aha-erlebnis: Je bedoelt de handtas!  Zeg dat dan.

Nu hij de dingen helder ziet, krijg ik een waas voor de ogen. Handtas?!  Van waar komt bij hem de associatie met het woord handtas?  Dat beeld lijkt toch op een boodschappentas en helemaal niet op een kruis, mama en hij wandelt samen met zijn broer het strand op. Met enkel de mentale tekening van het kunstwerk in mijn hoofd kan ik onmogelijk van het kruis een boodschappentas maken. Ik wandel naar die plek om met mijn ogen te zien wat hij ziet.

Vanop het strand kijk ik naar het beeld. Het duurt een tijdje, maar als ik er lang genoeg naar kijk met het woord ‘boodschappentas’ nadrukkelijk op mijn lippen begint het me te dagen. Als ik wil, kan ik in het bovenste gedeelte een tas ontwaren. Het kost me moeite om mijn waarneming te overschrijven met de zijne. Even overweeg ik om als enquêteur post te vatten aan het kunstwerk. Iedere voorbijganger vragend wat hij ziet in het beeld, vastbesloten om te blijven staan tot er iemand antwoordt: een handtas. Iets in me doet bevroeden dat dit kunstwerk sneller is doorgeroest dan dat ik mijn antwoord vind.

Van buitenaf lijkt dit een onbenullig voorval, het herinneren niet waard. Voor mij wordt het een symbool voor zijn vaak originele lezing van de werkelijkheid. Doorgaans vind ik dat zijn kracht, schuilt daarin poëzie. Hoe komt het dan dat dit besef me hier, met zicht op de immer wiegende zee, onderuithaalt?

Wandelend langs de vloedlijn begint me te dagen hoezeer zijn waarneming hem wellicht ook parten speelt in de schoolse wereld. En zo breekt, bij een kalme novemberzee, een storm los in mijn hoofd. Eindeloze vragen overspoelen elkaar zoals de golven het strand.

Hoe kan je op het bedoelde eindpunt van de leerkracht eindigen wanneer je het startpunt anders leest? Kan een waarneming fout zijn? Is de ene waarneming juister dan de andere? Wie bepaalt er welke waarneming uiteindelijk het laatste woord krijgt? Hoe verwarrend is het om keer op keer vast te stellen dat jij de dingen vaak anders ziet? Hoe vermoeiend is het om dag in dag uit je eigen waarneming te moeten overschrijven met de waarneming van de ander die vaak wordt gepresenteerd als de enige mogelijke of juiste waarneming?  Waar ligt de grens tussen je leren aanpassen aan de schoolse manier van kijken en denken en je zodanig aanpassen dat je jezelf volledig uitwist?  Als het kind leert om zich meer te bewegen richting het schooldenken, kan de school dan ook niet leren om het perspectief in te nemen van het kind-zonder-vanzelfsprekend-schoolhoofd?  …

Een eindeloze stroom van vragen stranden in mijn hoofd.

Griet Cleys werkt als opleider aan de educatieve masteropleiding audiovisuele en beeldende kunsten van Luca School of Arts in Brussel en Gent.

Foto: Qwertzu111111, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons / No adaptations were made.