Lev Vygotsky en de zone van naaste ontwikkeling: 'Door samen te werken en in gesprek te zijn, zijn mensen in staat tot dingen te komen die nieuw zijn'

5 januari 2018

In de 'Pedagogische Canon’ vindt u een serie portretten van onderwijswetenschappers en -denkers, uit heden en verleden. Hun werk is van betekenis voor een beter verstaan van goede onderwijspraktijk. Via kernbegrippen, definities en eerder gepubliceerd werk trachten we de essentie te vatten. In deze aflevering Lev Vygotksy, een Russisch psycholoog uit begin van de vorige eeuw. Hij introduceerde de zone van naaste ontwikkeling. 'Door samen te werken en in gesprek te zijn, zijn mensen in staat tot dingen te komen die nieuw zijn.'

Lev Semjonovitsj Vygotsky (1896-1934) is een Russisch psycholoog van Joodse afkomst. Hij studeerde in 1917 af aan de Staatsuniversiteit van Moskou. Later bezocht hij het Instituut voor Psychologie in Moskou (1924-34), waar hij werkte aan onderzoeken over de cognitieve ontwikkeling van kinderen, in het bijzonder de verhouding tussen taal en het denken. Zijn publicaties benadrukten de rol van historische, culturele en sociale factoren in de cognitieve ontwikkeling en hij benadrukte dat de taal het belangrijkste symbolische hulpmiddel dat door cultuuroverdracht wordt verstrekt. Hij stierf in Moskou aan tuberculose op de leeftijd van 38 jaar. Hij is sterk beïnvloed door de ideeën van Karl Marx. Zijn werk werd niet gewaardeerd in de Sovjet-Unie, waardoor het pas in 1958 bekend werd in de Westerse wereld. 

Sociaal constructivisme: de zone van de naaste ontwikkeling

Interactie in de sociale wereld
De sociaal constructivist Vygotsky ontwikkelde een cultuurhistorische theorie. De ontwikkeling van een kind wordt in grote en kleine mate beïnvloed door de cultuur – inclusief de gezinscultuur – waarmee het kind is vergroeid. Vygotsky veronderstelt dat de (cognitieve) ontwikkeling van een individu plaatsvindt in zo’n sociale context en legt de nadruk op de begeleidende rol van de volwassenen. Hij noemt dat mediatie.
In zijn opvatting is een geslaagde cultuuroverdracht essentieel voor de ontwikkeling van een individu.  Vygotsky deed veel onderzoek met kinderen. Hij ziet het kind als een afhankelijk individu dat niet geïsoleerd kan leven. Terwijl Piaget vooral de nadruk legt op de interactie van het kind met de fysieke wereld, ziet Vygotsky die interactie meer gebeuren in de sociale wereld. In en door de sociale omgeving leert het kind bijvoorbeeld taal om met anderen te spreken. Het curriculum kan hierop anticiperen als daarin de nadruk ligt op de interactie tussen de leerders en hun leeropdrachten.

Zone van de naaste ontwikkeling
Volgens Vygotsky wordt het niveau van functioneren van een kind zowel bepaald door de aangeboren intelligentie als ook door de mate waarin deze aangeboren mogelijkheden 'geactualiseerd' zijn. Hij stelt het niveau van ontwikkeling van een kind niet vast op kalenderleeftijd of aan de hand van proeven van bekwaamheid. Hij wil de leerling laten reiken naar een hoger niveau, zonodig met de hulp van de leerkracht, die in zijn theorie een belangrijke rol heeft. Vygotsky gaat ervan uit dat de leerling leert in aansluiting op wat hij al weet, maar het moet wel nieuw of uitdagend zijn om daadwerkelijk van leren te kunnen spreken.

Opvoeders kunnen de ander helpen de kloof te overbruggen tussen wat hij op een bepaald moment zelf kan en waar hij, weliswaar me t hulp, toe in staat is. Tegen deze achtergrond introduceert Vygotsky de term ‘zone van de naaste ontwikkeling’. Deze zone heeft betrekking op de potentiële leermogelijkheden van een individu. Wat een kind alleen kan, is het huidige ontwikkelingsniveau en wat het kan met hulp van een ander is zijn potentiële ontwikkelingsniveau. Twee kinderen kunnen hetzelfde ‘huidige’ ontwikkelingsniveau hebben, maar met de juiste hulp kan het ene kind mogelijk veel meer opdrachten voltooien dan het andere kind. Testmethodes zouden daarmee rekening kunnen houden door zowel het huidige als het potentiële ontwikkelingsniveau te onderzoeken.

Basis voor actuele ontwikkelingen
Veel onderwijsvernieuwers zijn schatplichtig aan hem. Zijn ontwikkelingsmodel is op dit moment nog steeds actueel. De uitdaging die nodig is om mensen te laten leren, sluit naadloos aan bij de ontwikkelingen in het onderwijs die momenteel gaande zijn. Het past o.a. in de gedachte van “een leven lang leren”. Zijn werk wordt nog steeds gebruikt als basis voor nieuwe ontwikkelingen.
Opvallend is de rol van de leerkracht in deze inter-individuele ontdekkingsreis van elk kind. De leraar leert zelf ook, maar omdat hij meer competent is, kan hij vooruitlopen. Hij kan de kwaliteit van de ontdekkingsreis vergroten door te sturen in de richting van wat de andere lerende nu nog niet, maar straks wel in huis zullen blijken te hebben.

Zelfsturing
Vygotsky stelt grote vragen: Wat is kennen? Wat is zijn? Hoe verhouden mensen zich tot elkaar en tot de objectieve wereld om hen heen? Steeds gaan de vragen over zelfsturing en over leren als betekenis geven. Wat bepaalt dat een mens kan leren? Kunnen mensen handelen door onafhankelijke mentale sturing, of is wat ze doen uiteindelijk altijd geconditioneerd?

Tegenover determinisme stelt Vygotsky de menselijke vrijheid. Door samen te werken en in gesprek te zijn, zijn mensen in staat tot dingen te komen die nieuw zijn. Vygotsky sprak over de eenheid van evolutie en revolutie: jarenlang functioneert een persoon op een bepaald niveau en zonder dat er enige aanwijsbare aanwijzing voor is, maakt hij ineens een kwalitatieve sprong waarmee hij zijn eigen grenzen overstijgt.
 

Bronnen

• www.taalvormingentaaldrukken.nl
• https://www.stibco.nl/index.php/mogelijkheden/zno-stibco-emiel?showall=1
• https://nl.wikipedia.org/wiki/Zone_van_de_naaste_ontwikkeling


•  

Meer informatie?

• http://www.vygotskijfoundation.nl/

 

NB. NIVOZ heeft niet de illusie met deze canonbijdrage volledig en compleet te zijn. Het is geschreven om de aandacht en interesse te prikkelen bij leraren, schoolleiders en andere geïnteresseerden. Voor sommige zal het gaan om een eerste kennismaking; voor anderen aanleiding zijn om zich verder te verdiepen. We verwijzen daarvoor naar andere bronnen, zoals onder meer naar het boek Grote pedagogen in klein bestek (SWP), de website van Expoo en het erfgoed van de Nederlandse Gedragswetenschappen (ADNG). 

 
•  
•