Pedagogiek begint daar waar we verschil serieus durven nemen

2 december 2025

'Ieder kind verdient gelijke kansen.' Het zinnetje blijft bij Xandra van Hooff hangen in een gesprek tussen twee ouders dat ze terloops opvangt. 'Het klinkt prachtig,' zegt ze. 'Maar in de realiteit van klaslokalen, gezinnen, hormonen, systemen en toevalligheden bestaat het niet.' Xandra schrijft over en vanuit leven en praktijk, vanuit posthumanistische oriëntaties. Dit is een blog in een almaar langer wordende serie. 'Gelijke kansen zijn een politieke droom, geen pedagogische werkelijkheid.'

In de bus, ergens tussen Nijmegen en Wijchen, vang ik een gesprek op tussen twee vrouwen. De een draagt een sporttas, de ander heeft een broodtrommel in de hand. 'Tja,' zegt de sporttas, 'ieder kind verdient gelijke kansen. Dat is toch gewoon eerlijk?' De broodtrommel knikt alsof er een natuurwet wordt uitgesproken. Het gesprek glijdt door de gangpadlucht alsof het al honderd keer is gevoerd.

En ik zit daar, met mijn jas half open en mijn gedachten nog half ergens anders, en ineens schuurt die zin. Ik weet niet waarom. Misschien omdat hij zo geruststellend klinkt. Zo moreel kloppend. Zo helder in een wereld die eigenlijk allesbehalve helder is.

'Iedere leerling verdient gelijke kansen.'

Het klinkt prachtig. Maar in de realiteit van klaslokalen, gezinnen, hormonen, systemen en toevalligheden bestaat het niet. Gelijke kansen zijn een politieke droom, geen pedagogische werkelijkheid. Leren gebeurt nooit in gelijke omstandigheden, alleen in relaties die telkens weer anders zijn. Een kind dat gisteren nog overstuur was om een ziek konijn, leert anders dan een kind dat die ochtend met vier broertjes vocht om een plek aan tafel. Een kind dat vertrouwen voelt, leert anders dan een kind dat voortdurend alert is. Een kind dat gezien wordt, leert anders dan een kind dat steeds nét buiten beeld valt. (En beide kunnen trouwens een pedagogische opdracht zijn!)

Leren is geen neutrale wedstrijdstart.
De vraag is dus niet of we gelijke kansen kunnen geven. Dat kunnen we niet, zo simpel is het. En dat hoeft ook geen falen te zijn. De vraag is of het onderwijs ruimte maakt voor ongelijkheid als realiteit en voor verschil als voorwaarde. Niet recht trekken wat niet recht is, maar begrijpen wat krom maakt. En kijken wat een kind nodig heeft om in dat kromme tóch te kunnen groeien. Want groei is wat in principe al het leven doet.

Als de bus richting het station draait en de vrouwen uitstappen, hoor ik in mezelf de zin nog eens terug: “Iedere leerling verdient gelijke kansen.” En ik bedenk me dat het misschien veel eerlijker is om te erkennen dat kinderen verschillend beginnen, verschillend bewegen en verschillend leren.

En dat pedagogiek pas begint wanneer we dat verschil serieus durven nemen.

Xandra van Hooff begeleidt onderwijs- en zorgprofessionals vanuit een relationeel posthumanistisch wereldbeeld, dat beter past bij de uitdagingen waar we als maatschappij voor staan.