The smell of the place

27 maart 2019

'De klapdeur van het oninteressant ogende gebouw was nog niet achter me dichtgevallen of ik wist dat hier iets bijzonders aan de hand was.' Mede-oprichter van NIVOZ, Nickel van der Vorm, "ruikt" dat er iets bijzonders aan de hand is op de Amerikaanse school High Tech High. Hij doet verslag van een inspirerende schoolbezoek. 'Bijna vijftig procent van de leerlingen zit op of onder de armoedegrens. Harde doelstelling voor deze populatie? Iedereen moet als ze de school verlaten voldoen aan de entree criteria van een college. En daarnaast? Leerlingen afleveren ‘that are excited about their lives’ en ‘who can live as adults in a community of humanity’ (is dat Biesta?) en ‘who are willing and capable to pursue questions that they feel are important’.

In 1997 volgde ik tijdens mijn MBA opleiding (Master of Business Administration) aan de London Business School het vak Big Corporate Turnarounds gegeven door professor Sumantra Ghoshal. Sumantra was de professor die je meegemaakt móest hebben. Toen ik hem vroeg welke hoofdstukken belangrijk waren voor het tentamen, antwoordde hij mij met de vraag wat ik wilde leren, maar zei hij ook dat hij mij wel de tentamenvragen wilde geven als ik dat liever had. Met deze ogenschijnlijk simpele vraag en het gesprek dat daarop volgde maakte hij mij duidelijk dat ik niet in een collegezaal zou moeten zitten om uit te vinden ‘how to beat the system’, om zo efficiënt mogelijk (lees: met zo weinig mogelijk inspanningen) mijn MBA kon halen maar dat ik de colleges volgde voor mijzelf, voor mijn eigen ontwikkeling, waar ik zelf verantwoordelijk voor was. Een les die niemand mij gedurende mijn tijd op het gymnasium en mijn studie Rechten had weten over te brengen…

Sumantra was – hij overleed veel te jong – één van de groten. Als consultant was hij van betekenis bij grote (cultuur)veranderingen bij multinationals als Philips (operatie Centurion) en het Koreaanse LG. Als onderzoeker volgde hij de General Electrics van deze wereld op de voet. Hij was gepassioneerd over de betekenis en mogelijkheden van deze reuzen en spoorde ons aan om ons niet blind te storten op de opkomende start-up hype, waar velen van ons destijds verlangend naar keken.

Eén van de lessen die hij ons leerde - of beter, één van de verhalen die hij ons vertelde - ging over hoe hij in de buitenwijken van Calcutta in India was opgegroeid. Hij beschreef hoe het daar rook als het veertig graden was bij een luchtvochtigheid dichtbij honderd procent, terwijl de riolen verstopt waren en de kadavers op straat lagen. Hij vergeleek dat met de geur die je tegemoetkomt als je in de lente door de bossen van Fontainebleau bij Parijs loopt na een frisse regenbui en bij ontluikende bloesems. Het was een metafoor om duidelijk te maken wat je ervaart als je voor het eerst een bedrijf binnenkomt. Hoe het daar is, hoe het voelt. ‘What is the smell of the place?’ vroeg hij als we weer een begin hadden gemaakt aan de analyse van een nieuwe multinational, ‘Summer in Calcutta or spring in Fontainebleau?’

Setting the stage
Ik moest eraan denken toen ik de middelbare school High Tech High in San Diego binnenliep. De klapdeur van het oninteressant ogende gebouw was nog niet achter me dichtgevallen of ik wist dat hier iets bijzonders aan de hand was. Hier gebeurde iets. Werkstukken van generaties leerlingen hingen van de hoge plafonds en aan de muren. Ruimtes en klaslokalen gevormd door beton, hout en veel glas. Een eindeloze gang voor me die uitnodigde verder te komen. Docenten die vroegen waar ik vandaan kwam, of ze konden helpen, of ze vragen konden beantwoorden. Ze spoorden aan om klaslokalen binnen te gaan, met leerlingen te praten. Die leerlingen waren te vinden in alle configuraties: zittend in groepjes rond tafels of op de grond, in klaslokalen met docenten, zittend op stoelen of skippyballen, werkend aan projecten, overleggend, lezend, achter computerschermen, muziekinstrumenten. Ondanks de veelheid aan indrukken heerste er een gevoel van rust. Van concentratie. Iedereen leek zijn plek te hebben. Hier werd gewerkt. Individueel en met elkaar.

Achtergrond reis
Ik ben een week in de VS om scholen te bezoeken. Scholen die verbonden zijn aan de Coalition of Essential Schools waar we met het NIVOZ al lange tijd door worden geïnspireerd. Onze uitgangspunten van goed onderwijs zijn voor groot deel ontleend aan hun Ten Common Principles. Ik was er al in 2008, op de dag dat Obama voor de eerste keer werd gekozen, en ik onder de indruk raakte van de ‘sense of urgency’ in hun onderwijs en vervolgens in 2012 toen één van mijn eigen kinderen voor een aantal weken mocht meedraaien op de Francis Parker School in Boston.

Dit keer hebben enkele NIVOZ-collega’s en ik ons gevoegd bij de studiereis van Laterna Magica uit Amsterdam, die met hun hele schoolleiding inspiratie willen opdoen voor hun toch al bijzondere school. Met elkaar gaan we op zoek naar de manieren waarop leraren worden opgeleid en beter gemaakt, hoe ze samenwerken en komen tot hun uitzonderlijke prestaties.

Achtergrond High Tech High
Tijdens de introductie op High Tech High horen we over hun uitgangspunten, design principles noemen ze die. Deze uitgangspunten zijn leidend in het maken van hun onderwijs, worden regelmatig besproken en veranderen na verloop van tijd. De belangrijkste, equity, zien ze niet verdwijnen. Je zou dat in Nederland kunnen vergelijken met het begrip gelijke kansen. Maar daarmee ben je er niet. Equity is hier de batterij van de urgentie die ze er ervaren om goed onderwijs te verzorgen voor ieder kind. Dat kan immers het verschil betekenen tussen het verkrijgen van de mogelijkheid naar een college te kunnen of lid te worden van een streetgang. Tussen leven en dood dus. Die urgentie komt uit hun tenen en werd nog eens duidelijk toen we spraken met Linda Nathan, een van de pilaren van de Amerikaanse school reform bewegingen, toen ze zei: ‘Be aware, this country is built on racism!’

De uitgangspunten – zo krijgen we te horen - zijn verbonden aan de ‘habits of mind’ (and heart) die ze met hun onderwijs ‘in’ hun leerlingen willen ontwikkelen. Het zijn gewoontes of attitudes die worden ingeslepen en het fundament vormen van de lerende en onderzoekende houding die zo kenmerkend is voor de leerlingen die we zullen ontmoeten. Dispositions noemt schoolleider Kaleb Rashad deze attitudes, waarvan hij zegt dat je ze wel kunt ontwikkelen, maar niet kunt leren. De principles en habits samen vormen de purpose, het waarom, van het onderwijs dat we gedurende een week leren kennen. Overal in de scholen zijn uitgangspunten en habits terug te vinden, niet alleen in allerlei papieren vormen aan de muren van klaslokalen, maar ook in de taal van zowel leraren als leerlingen, in de opdrachten die leerlingen moeten maken en de kwaliteitseisen die daaraan gekoppeld worden. Het is, denk ik, de reden dat het zo opvalt hoe bewust leerlingen (en leraren) weten waar ze mee bezig zijn en waarom ze daarmee bezig ze zijn. Ja, de reflecties van leerlingen maken diepe indruk op ons allen.

Tenslotte krijgen we iets te horen over de schoolpopulatie. Bijna vijftig procent van de leerlingen zit op of onder de armoedegrens. Harde doelstelling voor deze populatie? Iedereen moet als ze de school verlaten voldoen aan de entree criteria van een college. En daarnaast? Leerlingen afleveren ‘that are excited about their lives’ en ‘who can live as adults in a community of humanity’ (is dat Biesta?) en ‘who are willing and capable to pursue questions that they feel are important’. Dat stellen van vragen blijkt ook een belangrijk element te zijn van hoe mensen hier op deze scholen met elkaar omgaan, hoe ze respect aan elkaar tonen, en hoe ze samen leren. Dat geldt zowel voor leerlingen als faculteit. Wij worden uitgenodigd en aangemoedigd om over de campus te zwerven waar zich meerdere scholen bevinden, wel verbonden en werkend met dezelfde principes maar autonoom in hun handelen. Er zijn elementary, middle en high schools; het hele scala dus voor leerlingen van 3 – 18 jaar.

Bezoek aan klas
Nadat ik mijn eerste indrukken heb laten bezinken overwin ik mijn schroom om zomaar een klas binnen te stappen en een les te verstoren met mijn aanwezigheid. Ik kies een lokaal waarvan ik door de grote ramen kan zien dat leerlingen hier op skippy(yoga)ballen en wiebelende krukjes zitten. Als ik binnenkom word ik vrijwel onmiddellijk door een leerling, de ‘class ambassador’, welkom geheten die me vertelt wie hij is en vraagt wie ik ben. Hij legt vervolgens uit waar ze mee bezig zijn en vraagt of er iets speciaals is waar ik naar wil kijken. Ondertussen is de docent doorgegaan met haar les en lijken de overige leerlingen niet of nauwelijks afgeleid.

Het is een spannende week voor de klas, ze komen namelijk dichtbij een deadline van een project. High Tech High werkt met het zogenaamde Project Based Learning, door leraren gekozen en voorbereide onderwerpen waarmee de leerlingen vakoverstijgende projecten doen. De projecten eindigen altijd met een ‘exhibition’ die gemaakt wordt voor een publiek dat bestaat uit leraren en leerlingen, maar ook uit de gemeenschap rond de school. Dat kunnen ouders zijn, maar ook vertegenwoordigers van organisaties voor wie de exhibition relevant kan zijn. Voor de leerlingen voelen de projecten op deze manier als echt aan en zijn ze extra gemotiveerd goed werk af te leveren. Inleveren gaat overigens nooit in één keer. Leerlingen ontvangen altijd feedback, hoe goed hun werk ook is, en komen zo in een iteratief (herhalend, cyclisch) proces tot een eindresultaat van hoge kwaliteit.

Proces en leerdoelen vallen samen
Deze klas heeft zich verdiept in de duurzame klimaatdoelstellingen van Parijs (Sustainable Development Goals). In paren hebben ze een van de doelstellingen moeten kiezen om vervolgens in een zelfgemaakt filmpje van bestaande en/of originele beelden te komen tot een ‘call to action’ voor een bepaalde doelgroep. De docent benoemt nog eens de criteria op basis waarvan de opdrachten beoordeeld zullen worden. Het creëren van bewustzijn is onvoldoende: tekst, muziek, overgangen, spanningsbogen en beelden moeten allemaal kloppen. Er mogen geen spelfouten inzitten en de leerlingen vragen feedback van hun klasgenoten. De verwachtingen zijn hoog, zoals altijd. Ik vraag aan enkele leerlingen of ik hun filmpjes mag bekijken. Zoals eerder gezegd, raak je snel onder de indruk van de manier waarop ze over hun werk praten. Hoe bewust ze zijn wat ze doen en waarom, wat ze willen leren. Ze zijn duidelijk niet bezig met “beating the system”!

Uiteindelijk gaat het niet om het eindresultaat, proces en leerdoelen moeten samenvallen. Dan leren ze het meest, vertelt de leerkracht, als ze een moment heeft. Het vraagt veel voorbereiding en veel samenwerking met collega’s om deze manier van onderwijs geven onder de knie te krijgen en uit te voeren. Er is veel teamteaching. Zodat ervaren leerkrachten de meer onervaren leerkrachten kunnen begeleiden, maar ook om dat extra paar handen in de klas te bieden. Ook hier komen uitgangspunten en habits terug. Het maakt dat er een gemeenschappelijk kader is, over vakgroepen heen, zodat de docent Engels nauw kan samenwerken met de docent Techniek.

Vrijheid in verbondenheid
Terug in de ruimte waar we begonnen ontmoeten we één van de schoolleiders die ik al even noemde, Kaleb Rashad. We vragen hoe hij omgaat met zijn leerkrachten. Drie dingen noemt hij onmiddellijk: ik geef ze toestemming om te experimenteren, ik bescherm ze en we houden beleid en registratie zo simpel mogelijk. Ze krijgen veel autonomie en veel vrijheid, maar dat betekent niet dat iedereen kan doen waar die zin in heeft. En dan komen de design criteria en habits weer om de hoek: ‘en als je niet van kinderen houdt, dan heb je een groot probleem hier’ om te vervolgen met ‘als ik iets mee zou mogen nemen naar een onbewoond eiland is het een High Tech High student’.

Het is opvallend hoe deze schoolleider zich laat inspireren door de literatuur die typisch is voor MBA’s. Strategie en verandermodellen zijn hem zeer vertrouwd. Hij wordt geprikkeld door de moderne multinationals en hun design theorieën, leest de Harvard Business Review. In de vijftien jaar dat ik bij NIVOZ betrokken ben heb ik dat niet vaak meegemaakt, dat de inspiratie zo duidelijk van buiten het onderwijs gehaald wordt. Ik glimlach, want zo worden de lessen van Sumantra met het leiden van een school verbonden.

The smell of this place? Inviting! I would love to come back…