Podcast met Iko Doeland: ‘Onderwijs is vooral bezig met begrijpen of verklaren, maar we laten na leerlingen te leren de aarde te bewonen.’

24 september 2020

‘Dat lichaam, dat zijn we zó vergeten in het onderwijs’, roept Iko Doeland. ‘Het leren vindt in het brein plaats, zo is de heersende opvatting. Terwijl, als je heel goed kijkt, dan gaat het om heel veel meer. Je lichaam en je omgeving doen net zo hard mee: fysiek, sociaal, cultureel…’

Je kunt je abonneren op de NIVOZ-podcast via Spotify en Apple Podcasts. We hopen ongeveer tweewekelijks te blijven publiceren. Je krijgt dan bij elke publicatie automatisch een melding.

Volgens Doeland – al meer dan dertig jaar actief in onderwijspraktijk, onderzoek en begeleiding - waart er nog steeds een Cartesiaans spook in het onderwijs. Het dualistisch denken voert de boventoon. ‘Niemand gelooft er meer in, dat is het vreemde, maar hij komt iedere keer weer terug,’ zegt hij in deze NIVOZ-podcast. ‘Ik zeg altijd maar: Je moet het deel niet verwarren met het geheel. Een brein kan niet leren, mensen leren. En daar zouden we oog voor moeten krijgen. Want we doen onszelf en de leerlingen enorm tekort. We zijn óók een lichaam, geen brein of bewustzijn dat een lichaam heeft. Een lichaam dat actief in de ruimte aanwezig is. En die ruimte is er dus óók nog.’

Iko Doeland heeft een voorliefde voor het beroepsonderwijs en vakmanschap. Hij heeft als afdelingsleider van het Rotterdams Vakcollege de Hef – tussen 2012 en 2019 – met de voeten in de klei gestaan. Tegelijk deed en doet hij promotieonderzoek naar het begrip embodied cognition. Wat betekent dit voor een samenleving, voor onderwijs in het bijzonder? ‘Het handelen en doen is eigenlijk een manier waarop we primair in het leven staan,’ weet hij. ‘En dat zie je nadrukkelijk terug bij vakmanschapsontwikkeling. Experts op een bepaald gebied die bewegen zich alsof ze helemaal thuis zijn. Zij leren geen procedures uit te voeren, maar ze leren hun werkplaats te bewonen. Zo noem ik dat graag. Ze zijn gepassioneerd, aandachtig en liefdevol. Naar zichzelf, hun materiaal en hun omgeving.’

In deze podcast beweegt Doeland zich door de onderwijspraktijk  - de straatcultuur van Rotterdam-Zuid – langs filosofische teksten en onderwijsbegrippen, naar een enkele theoretische bron. Je zou kunnen zeggen, door het leven en leren in zijn totaliteit. De inspiratie vindt hij onder meer terug in het werk van de Chileense neurobioloog Francisco Varela, van wie hij een uitspraak (uit de documentaire Monte Grande: What is Life?) in de huiskamer heeft hangen. ‘In die tekst zit zo’n beetje alles waar het voor mij om draait. In het leven, maar ook in het onderwijs. Het gaat over kennis en kunde, maar vooral over wijsheid. En die wijsheid heeft een grond en die is gebaseerd op liefde.’

Doeland begon in 1986 zelf met een studie biologie (en gezondheidskunde), om via de Nederlandse taal en literatuur zijn eigen plek in de wereld van het onderwijs te vinden. Hij zat bij APS en werkt nu bij Linque Consult, waarbij zijn (pedagogische) opdracht nooit ver weg is. Hij raadt bijvoorbeeld iedereen aan te kijken naar de documentaire Being in the World, een film uit 2010. Om te zien wat nodig is, om te zorgen dat (jonge) mensen zich weer kunnen verbinden met zichzelf, de ander en de omgeving. ‘We zijn te veel op de cognitieve tour gaan zitten. Iedereen heeft het over digitale geletterdheid. Maar ik hanteer graag de notie materiële geletterdheid. Om dit kistje te kunnen maken, moet je heel goed snappen, wat je moet doen. Onderwijs is vooral bezig met begrijpen of verklaren, maar we laten na de leerlingen te leren ook de aarde te bewonen. Misschien omdat we het zelf niet weten, maar laten we het dan samen uitvinden.’

In memory of Francisco Varela (1946 – 2001)

The way you cook your muffin, the way you hang your pictures, the way you choose your ties, the way you write your appointments in your appointmentbook.

It’s all an expression of some kind of unifying harmony and that wisdom is something one has to cultivate and learn.

I feel or see societal wisdom in the same light. If we cultivate wisdom, then whatever we do as society has the same kind of quality.

Within that harmonious context, I do not see science as special. It is one thing that we happened to do as human being. It’s one beautiful craft which can be harmonious or disastrous.

We have to distinguish between knowledge and wisdom. Science is a form of knowledge, art is a form of knowledge, magic is another form of knowledge, etc

There is only one kind of wisdom on the other hand, which is based on live.

Cisco

In deze NIVOZ-podcast wordt een groot aantal bronnen genoemd door Iko Doeland. We hebben ze hieronder op een rij gezet, met een link voor meer informatie.

• Monte Grande: What is life? – Documentaire Francisco Varela
• Tree of Knowledge: The Biological Roots of Human Understanding – Maturana & Varela
• The Embodied Mind: Cognitive Science and Human Experience – Varela & Thompson
• RVC De Hef, schoolportret met Selma Klinkhamer - Rikie van Blijswijk
• Gelijke kansen in superdiverse klassen – NIVOZ-onderwijsavond met Illias el Hadioui
• Autopoiesis: perspectief op duurzaam, betekenisvol onderwijs – Guus Geisen
• Being in the world (gratis op YouTube) - documentaire van Tao Ruspoli uit 2010. De film is gebaseerd op Martin Heideggers werk en geïnspireerd door de filosoof Dreyfus.
• Theory of Affordance – James Gibson
• An Ethic of Excellence: Building a Culture of Craftmanship with Students - Ron Berger.
• Austin’s Butterfly - Ron Berger