Spel is een serieuze aangelegenheid

23 oktober 2018

‘Keer de bewijslast eens om. Wat gebeurt er als jonge kinderen niet kunnen spelen?’ sprak Rob Martens op de Onderwijsavond van 3 oktober. Onderwijsprofessional Angeline Smits was op de avond en dacht mee met Martens, terug naar haar eigen spelende jeugd en naar het heden dat Marco Mout schetste over de leer- en werkplek Walhallab.  

In de Onderwijsavonden van dit jaar wordt het thema spelen, leren, maken onder de loep genomen. Wat is de essentie van spel? Is spelen een levensbehoefte? Gaan spelen en leren samen? Kunnen spelen en leren eigenlijk wel zonder elkaar? 

Rob Martens zei het mooi op de eerste avond van 3 oktober: ‘Keer de bewijslast eens om. Wat gebeurt er als jonge kinderen niet kunnen spelen?’ Doe je ogen eens dicht en zie het voor je. Het beeld dat ik krijg is somber, armzalig en benauwend. Ik weet meteen dat spel een levensbehoefte is.  

Rob Martens vraagt je een situatie voor te stellen waarin je gelukkig was in je jeugd.

Welke beelden komen dan bovendrijven? Dan wordt het bij mij weer licht en zie ik filmpjes van situaties waarin ik speel, samen met anderen.  

Even terug naar vroeger…

De tijd vloog voorbij en leek tegelijkertijd eindeloos te duren, als ik met mijn vriendinnen speelde. In een lange bonte stoet over straat. Allemaal verkleed in wonderlijke combinaties uit de verkleedkist. Ging de een in de bruidsjurk van mijn tante, een schitterend getailleerd zijden geval, dan kreeg de ander de giga sluier van tule. Of de winkel in de tuin, alle schoenen van mijn moeder uitgestald (daar was ze niet altijd blij mee).

Wat waren we druk met inrichten. Voordat die winkel open kon moest er een toonbank zijn en er moest een kast voor de schoenen in elkaar gezet worden. Er ging een heel proces van overleggen en uitproberen aan vooraf. Als de winkel klaar was, was ’t tijd voor een ander project. Dat zag ik later ook terug bij mijn eigen kinderen. Fantastische hutten werden er in elkaar gezet. Planken, lappen, stokken, dozen, de hele schuur werd leeggehaald. Eenmaal klaar zaten de mannen in de hut, met bekertjes limonade en keken elkaar aan. Tja, wat nu? Vijf minuten later stonden ze weer buiten de hut voor een grote verbouwing, een terrasje tegelen... Of gewoon een potje voetballen.  

De lol is het proces, het creëren, uitproberen, samenwerken. Dat maakt het spel zo mooi. 

En nu weer naar 3 oktober.

Kinderen die niets “moeten” gaan spelen. Als je dat observeert zie je hoe echte intrinsieke motivatie werkt. Het plezier spat eraf. Maar ook de ernst: spel is een serieuze aangelegenheid. Wat heb je nodig om te kunnen spelen? Ruimte en kaders. Vertrouwen en veiligheid.

Marco Mout neemt ons even mee naar zijn Walhallab in Zutphen

Het Walhallab is een plaats waar jongeren zich helemaal veilig voelen om zich te uiten. Ieder talent wordt daar als vanzelf herkend, omdat de kinderen de kans krijgen om precies dat te onderzoeken en te maken wat ze willen. Er is volop ruimte om te spelen, op ontdekkingstocht te gaan en dingen te maken.  

Marco vertelt: Op een dag komt daar een meisje binnen, Lindsay, samen met een vrouw. De vrouw zegt: ‘Volgens mij moet ze hierbij’. Lindsay is eerst stil en begint dan te praten. ‘Ik vind ’t leuk om dingen te doen, met mijn handen te werken.’

‘Zij is mijn moeder niet hoor, maar mijn buurvrouw. Bij haar woon ik. Mijn moeder is dood en mijn vader is depressief, die zit de hele dag te gamen met de honden erbij.’ Ze huilt.

Daar heb je als volwassene niet anders op te reageren dan stil zijn, luisteren en daarna te bemoedigen. 
Lindsay gaat langzaamaan aan de slag en is helemaal in haar element. Een klein jaar later komt er via jeugdzorg een 11-jarige agressieve, boze stuiterbal binnen. Moeder ten einde raad. Zijn vader is overleden, hij kan z’n gevoelens bij z’n moeder en kleine zusje niet kwijt. Het gaat niet goed thuis en al helemaal niet op school. Marco, die niet zo van de pedagogische handboeken is, pakt de telefoon en belt Lindsay. ‘Zou jij een jongen van 11 jaar willen begeleiden? Misschien wat dingen met hem maken zodat hij wat rustiger wordt?’ ‘Tuurlijk’ is haar reactie. De twee gaan samen aan de slag.  

Die kleine boze stuiterbal heeft zich ten doel gesteld een monument te maken voor op het graf van zijn vader. Misschien is het maken van een monument voor een graf niet het eerste waar je aan denkt bij spelen, leren, maken. Toch heeft deze jongen op een speelse manier onderzocht, ontdekt en geleerd, samen met zijn maatje. Hij heeft zijn verdriet om kunnen zetten in iets creatiefs. Hij krijgt het vertrouwen en bloeit op.

Wat kunnen we matchen? Wie kunnen we matchen? Dat is de vraag die ze bij het Walhallab altijd stellen. Je hoeft het als kind echt niet alleen van een volwassene te leren.

De grootste prestatie is hier toch wel geleverd door dat 14-jarig meisje! 

Walhallab is een erkend leer- en werkbedrijf. Kinderen werken als echte professionals met allerlei grote apparaten: van cirkelzaag tot slijpmachine. Eens in de zoveel tijd komen de mannen van de Onderwijsinspectie langs met dikke mappen vol protocollen en checklijsten. De kinderen kunnen dan precies laten zien hoe ze te werk gaan. Met veiligheidsbrillen en de hele handel. De mannen eten dan meteen gezellig een tosti mee en vinken natuurlijk ook even af dat het goed zit.   

Als je zorgt voor een veilige, inspirerende omgeving, als je speel- en leerelementen inbouwt, komt ieder kind tot bloei.

Spel is een levensbehoefte. Spel is een serieuze aangelegenheid. Spel is de basis voor leren en innoveren.

Angeline Smits is een creatieve onderwijsprofessional, oud-schoolleider en inmiddels trainer en begeleider. Dit is haar website.