Podcast: ‘Wat zijn artistieke dimensies van het leraarschap die ons weer dichter bij de kern ervan brengen?’

24 oktober 2022

Wat zijn performatieve of artistieke dimensies van het leraarschap die ons weer dichter bij de kern ervan brengen? In deze NIVOZ-podcast verkennen Patrick van der Bogt en Jelle Ris elkaars praktijk als docent/onderzoeker in het hbo-onderwijs. Ze zijn beide geïnspireerd door filosofisch-pedagogische teksten en het denkwerk van onder meer Gert Biesta. En ze tasten met hun studenten graag nieuwe mogelijkheden af. ‘Om misschien de pedagogische impact van deze podcast ietsje te vergroten, zou ik zeggen dat je geen echte leraar bent als je nooit in een hazenpak naar je les bent geweest.’

Je kunt je abonneren op de NIVOZ-podcast via Spotify en Apple Podcasts. We publiceren ongeveer tweewekelijks. Je krijgt dan bij elke publicatie automatisch een melding. Dit is aflevering 62.

Patrick van der Bogt werkt fulltime als docent Onderwijsinnovatie op de Hogeschool Utrecht, maar bewandelt even gemakkelijk zijwegen of doet uitstapjes naar onderzoek op de HKU of naar projecten in het mbo. Jelle Ris geeft momenteel les op de Willem de Kooning Academie (WdKA) en de Thomas More Hogeschool, allebei in Rotterdam, en deed van zich spreken als co-auteur van het NIVOZ-boek Biesta in de praktijk, over wereldgericht onderwijzen. Wat snel blijkt is dat ze – eenmaal in gesprek – snel op vlieghoogte zijn. Zeker als het om de autonome kant van het leraarschap gaat, de rol van onderzoeker/docent, de speelruimte en het kunstenaar- en makerschap dat ze in zichzelf en bij hun studenten proberen aan te wakkeren.

In deze podcast worden de verhalen – soms persoonlijk, dan weer licht of serieus – aan elkaar geregen. Worden er kanttekeningen geplaats bij het heersende discours van ‘meten is weten’ en hoor je het plezier terug van twee docenten die zich binnen het bestaande systeem uitstapjes met hun studenten veroorloven, zonder zich te distantiëren van het geheel. ‘Er zijn situaties waarin je kan bedenken dat volgzaamheid handig is. Als je bijvoorbeeld een paar routines leert in een zorghandeling waar veel op het spel staat. Maar er zijn ook situaties, zeker als het gaat om innovatie, waarin je zegt van: er is veel nieuws mogelijk, maar je moet niet op mijn sensor gaan vertrouwen. Jullie moeten zelf een sensor ontwikkelen om dat af te tasten. Het gaat erom dat je die ruimte die hier mogelijk in zit, dat jij die verkent.’

Er is een soort van urgentie - in beroepen, in de samenleving, in onderwijs - die vraagt om alle perspectieven bij elkaar te brengen, zo meent Patrick. ‘Maar dat doen en dat samen uithouden, dat is supermoeilijk. Dat vraagt - ook van bedrijven die serieus op co-creatie inzetten - heel veel begeleiding en training. In het hbo proberen we dat ook te doen. De vraag naar het goede, die moet je serieus blijven stellen. Aan iedereen aan tafel. Wat is hier goed om te doen? Want we zijn niet alleen aan het trainen en vaardigheden aan het leren, we hebben ook een pedagogische opdracht.’

Die uitnodiging naar elkaar toe, de wederkerigheid van de interactie en het mensgerichte en subjectiverende aspect van onderwijs – om het woord dan toch maar expliciet te gebruiken – is waarover het in het onderwijs wat Jelle en Patrick betreft vaker mag gaan. En Biesta is met zijn drie doeldomeinen daarin altijd een handig ijkpunt. ‘Kijk, dat kwalificatiegedeelte, daar heeft men volgens mij inmiddels in HBO-land aardig grip op gekregen. En dat studenten socialiseren, daar heeft men ook wel oog voor. Maar dat derde doeldomein van Biesta - die subjectificatie, een zeer select gezelschap gebruikt die taal zeg maar. Je moet met goeie voorbeelden komen dat men dat ook herkent als onderdeel van onderwijs. Er blijft een groep mensen die gewoon zal zeggen: Nee, wij moeten gewoon mensen trainen voor beroepen en dat is het.’

‘Natuurlijk zijn er heel veel dingen die meetbaar zijn die super interessant en belangrijk zijn om te weten, of te kunnen, of te doen,’ vervolgt Jelle. ‘Maar het wordt banaal als er dingen worden geleerd, zodat het meetbaar is. Of als er vragen gesteld moeten worden, omdat het meetbare dingen oplevert. In Emile, het onderwijsboek dat Jean-Jacques Rousseau in 1762 schreef, komt op een gegeven moment iemand langs die de gouverneur gaat controleren of hij Emile wel de goeie dingen leert? En dan gaat die gouverneur eigenlijk alleen maar om Emile dingen te leren die hij makkelijk kan laten zien aan de controlerende persoon.  Dat is precies dit. Laten we vooral even aanleren wat goed te meten is en dan hebben we dat afgetikt. Dat is 1762, maar je ziet het nog steeds terug. Ja, zo wordt wat mij betreft het hart uit het onderwijs gerukt.’

Protocollen dragen specifieke taal en woorden en dat leidt tot jargon dat soms te gemakkelijk en te snel gebezigd wordt, zo constateren Jelle en Patrick, luisterend naar onderwijsgesprekken om zich heen. ‘En dat er dus niet wordt nagedacht over: wat zeggen we eigenlijk? In het ergste geval heb je interprofessioneel handelen in een rubric opgesplitst, in vier leeruitkomsten met vijf criteria en dus een matrix van twintig items van ‘zeer slecht’ tot ‘zeer goed’. Ik denk dat constructive alignment heel belangrijk is om inhoud, instructie en toetsing op elkaar af te stemmen. Dat een rubric een prima middel kan zijn om te monitoren wat er geleerd is, achteraf. Maar is er ruimte voor openheid? Is er een vertrekpunt voor studenten om het zelf te gaan doen?’

In deze NIVOZ-podcast maken Jelle en Patrick duidelijk dat een open blik op onderwijs tot een vruchtbare bodem kan leiden, dat beelden van Marina Abramović, een verhaal over Roodkapje of een leraar als haas verkleed, met een baby in de klas, tot ongekende ontwikkelingen kan leiden, ook bij studenten. Patrick lacht: ‘Dus dat is een waarschuwing voor alle luisteraars en leraren die dachten dat het gek is om ansichtkaarten naar je les mee te brengen. Als je dit voorbeeld van die haas hoort, dan weet je een beetje wat het spectrum kan zijn.’