‘Misschien is dat wel wat opvoeden betekent. Dat je telkens opnieuw leert mens te worden, samen met elkaar.’

12 november 2025

Xandra van Hooff ontdekt hoe vanzelfsprekend het voor haar is: weten wat eten is, weten wat ervoor nodig is een maaltijd te maken. Maar door bij een onschuldige vraag van één leerling wat langer stil te staan, opent zich een nieuwe wereld. En met haarzelf reizen de leerlingen met zo mogelijk nog groter enthousiasme mee. ‘Misschien is dat wel wat opvoeden betekent. Dat je telkens opnieuw leert mens te worden, samen met elkaar. ‘

‘Juf, mogen we ook een keer zelf een maaltijd bedenken?’

 De vraag van mijn leerlingen was klein en onschuldig. Het had beantwoord kunnen worden met een eenvoudigweg ‘ja’ waarna ik was doorgegaan met de orde van de dag. Maar iets in mij bleef hangen bij hun vraag, alsof onder dat kleine verzoek iets groters bewoog, iets wat vroeg om aandacht.

Ik gaf les op een cluster 4 school, een school bij een instelling waar jongeren woonden. Aan het einde van de dag kregen ze hun maaltijden geleverd en aten die samen in de groep. Op school leerden ze wat nodig was om hun eigen leven vorm te geven, want dat was de realiteit. Wanneer ze achttien werden stonden ze op eigen benen en liet de jeugdzorg hen los.

Koken hoorde daarbij, samen met alles wat daarbij komt kijken: het lezen van een recept, het zorgen voor de juiste ingrediënten, het plannen van tijd. Het was onderwijs in praktische zin, maar ook een oefening in zelfredzaamheid, in de gedachte dat zelfstandigheid iets is wat je kunt leren.

De vraag van mijn leerling kwam enkele weken nadat ik als begeleider bij een kerstkamp was geweest. Daar had ik een begeleider leren kennen die vertelde over zijn zomerkampen met vluchtelingen, waarbij telkens een andere groep jongeren voor het ontbijt zorgde. Meestal maakten de kinderen iets van wat ze in de keuken vonden: tosti’s of een gebakken ei of zo. Maar die ene ochtend waren de jongeren die die dag verantwoordelijk waren vroeg opgestaan, naar de zee gewandeld en daar ter plekke hun ontbijt bij elkaar gesprokkeld. 

Als liefhebber van een ‘visje in beslag’, maar minder van alles wat nog in schelpjes zit of er groen uitziet, walgde ik bijna van het idee van dit ontbijt. Toch vond ik het ook fascinerend hoe de ruimte die de jongeren voelden deze mogelijkheid had geopend, en hoe daardoor nieuwe smaken werden ontdekt en er gesprekken ontstonden rond de ontbijttafel. Want hoe ziet ‘ontbijt’ er eigenlijk uit, welke gebruiken horen erbij en - durf je daarvan af te wijken zonder het ontbijt van de ander meteen goed of fout te vinden. Degene die me het verhaal vertelde, glunderde terwijl hij sprak.

En nu kreeg ik dus, korte tijd nadat ik dat enthousiaste ontbijtverhaal had gehoord, de vraag van mijn leerlingen of ze zelf ook een keer een maaltijd mochten bedenken. Ik besefte dat als ik gewoon ja zou zeggen, ik mezelf zou kunnen zien als de docent die prima weet wat ze wil overdragen en toch ruimte geeft voor flexibele invulling van de les. 

Toch voelde ik dat er iets anders gebeurde. De maaltijden die ik had gekozen - groentesoep, nasi, spaghetti - vertelden iets over de cultuur die ik meegaf. Misschien was dat wel het ongemak dat ik voelde. Dat ik, zonder het te beseffen, iets van hun vrijheid had afgepakt door te bepalen wat normaal was en ‘hen er iets aan te laten toevoegen’. Mijn lessen zaten vol met kleine keuzes die veilig voelden, herkenbaar voor mij vooral ook. Maar in dat veilig zat ook iets begrenzends, alsof ik hun mogelijkheden al een vorm had gegeven voordat zij die zelf konden vinden. Ik dacht dat ik hen zelfstandigheid aanleerde, maar misschien leerde ik ze vooral ‘hoe ze moesten passen’. Misschien hadden deze jongeren juist te leren dat hun werkwijzen en keuzes ook goed waren en dat er altijd ook andere manieren bestaan om een tafel te vullen, een maaltijd te delen… en zelfs… een thuis te vormen. Want was dát niet immers wat zij zelf binnen afzienbare tijd te doen hadden?

Ik draaide daarom de vraag om. Ik vertelde waarom we deze lessen gaven, wat ze ervan konden leren en wat ze van mij nodig hadden in het proces. Het bleek het begin van een ontdekkingstocht. Ik leerde voedingsmiddelen kennen die mij onbekend waren, proefde smaken die mijn mond nooit eerder had geproefd, ontdekte dat madame jeanette pepertjes echt heet zijn en leerde welke hitte van een peper past bij welk gerecht. Ik kwam in winkels waar ik voorheen voorbijliep, raakte vertrouwd met de geuren en de verpakkingen, overlegde met handen en voeten of met een briefje van een leerling in een andere taal om de winkeleigenaar uit te leggen wat ik bedoelde. Ik leerde zo ongelooflijk veel dat jaar.

De leerlingen leerden ondertussen budgetteren, recepten maken in verschillende talen en ontdekten elkaars cultuur. En samen ontdekten we wat er werkelijk nodig is om een tafel te vullen, namelijk dat het niet alleen om eten gaat, maar om verhalen, geuren, herinneringen en de moed om elkaar iets van jezelf te laten proeven.

En aan het einde van het schooljaar besloot ik het wekelijks budget te overschrijden dat ik van school kreeg en zelf aan te vullen. Als dankbaarheid voor wat ze me gegeven hadden. We kookten de maaltijden uit een ándere dan de eigen cultuur waar we de maanden daarvoor het meest van genoten hadden. Iedereen had iets gemaakt dat naar ‘thuis’ rook zonder dat het zijn of haar eigen thuis was. En bood daarmee ruimte aan een ander te zijn zoals-ie was. Niet één maaltijd was hetzelfde,en toch hoorde alles bij elkaar. 

Terwijl ik daar zat, keek ik naar hun gezichten, naar hoe ze elkaars eten maakten en proefden. Hoe ze lachten, vertelden, vertaalden en soms even stil waren. Ik dacht aan hoe vanzelfsprekend het voor mij ooit leek: weten wat eten is, weten wat ervoor nodig is een maaltijd te maken. En hoe ik het dat jaar opnieuw had mogen leren, dankzij hen. Misschien is dat wel wat opvoeden betekent, dat je telkens opnieuw leert mens te worden, samen met elkaar.