Wens en weerstand: ‘In onze reactie ligt onze groei en ons geluk.’

12 november 2025

We leven in een onttoverde wereld waarin we voortdurend proberen om risico’s te vermijden en op zoek zijn naar zekerheid, de onmiddellijke beschikbaarheid van goederen de inlossing van onze verlangens. Maar is alles wat wij wensen ook altijd wenselijk voor de ander of het andere? Michiel Bos schijft in hoofdstuk vier van ‘Muzisch Meesterschap’ over de wil en het verlangen en het belang van de weerstand die we daarin ontmoeten. We delen drie passages uit dit zeer enthousiast ontvangen boek. Dit is aflevering #2: ‘Wens en weerstand: in onze reactie ligt onze groei en ons geluk.’

Deze tekst is met toestemming integraal overgenomen, als fragment uit een groter geheel. Voor een goed verstaan raden we aan het hele boek te lezen.

“Tussen stimulus en reactie ligt een ruimte. In die ruimte ligt onze vrijheid en onze kracht om een reactie te kiezen. In onze reactie ligt onze groei en ons geluk.”
Viktor Frankl (1946)

Kinderen hebben niet altijd zin om zich met een boom bezig te houden of om ‘het oude zelf’ los te laten. Op het moment waarop het kind de drempel van het (nog) niet weten of het (nog) niet kunnen over gaat stappen, ontstaat er frictie en spanning. Tijdens het proces waarin het kind zich met iets wezensvreemds verbindt, ondervindt het (waardevolle) weerstand.

Het is juist deze weerstand die het kind informatie geeft over dat wat het tegenkomt en informatie over zichzelf. Het is net als de zwaartekracht die ons tegenwerkt bij het staan en lopen en ons tegelijkertijd de mogelijkheid geeft ons te vormen. Een klankkast moet open en gesloten genoeg zijn om te kunnen resoneren. Wanneer een klankkast te open is, zal er immers niets klinken; wanneer er te veel vrijheid en mogelijkheden zijn, zullen de bezieling en inspiratie snel opdrogen. We zullen dus enige grenzen en weerstand moeten organiseren waar het kind zijn diepste wens aan kan spiegelen. Niet alles wat het kind wenst en tot klinken wil brengen, is immers wenselijk voor ‘de ander’ of ‘het andere’.

We zullen dus enige grenzen en weerstand moeten organiseren waar het kind zijn diepste wens aan kan spiegelen.

Als ondersteuning bij het leren schrijven tekenen de kinderen allerlei vormen op papier. Vandaag is de driehoek aan de beurt. Op een papier aan de muur doet Juf Alinde het voor. Een jongetje trekt met een stevige streek met een krijtje de eerste streep over het papier. Dat doet hij zo resoluut dat het papier begint te kreukelen en uiteindelijk scheurt.

Met dit voorbeeld zien we hoe het (leren) werken met materialen ook een zoektocht is naar de afstemming van wat het kind wil en wat wenselijk is.

Gert Biesta stelt dat het een van de pedagogische uitdagingen is om het kind te helpen om zijn wens te leren afstemmen met dat wat een ander wil, of wat er mogelijk is in de wereld waarin hij terecht is gekomen.

Het scheurende papier is misschien het gevolg van gebrekkige techniek of een nog niet zo goed ontwikkelde motoriek. Maar in wezen gaat het erom dat we in een wereld en een lichaam met een eigen integriteit, met eigen mogelijkheden en beperkingen zijn terecht gekomen. We worden geboren op een plek waar generaties lang is gebouwd aan de samenleving met eigen rechten, plichten en gebruiken waar we ons in meer of mindere mate aan zullen moeten conformeren. Bovendien geeft de natuur ons duidelijk te kennen dat wat wij wensen niet altijd wenselijk is. Enerzijds zijn we een individu met eigen motieven en wensen, anderzijds zijn we onderworpen en diep verbonden met een lichaam, een gezin en een wereld waarin we terecht zijn gekomen.

In wezen gaat het erom dat we in een wereld en een lichaam met een eigen integriteit, met eigen mogelijkheden en beperkingen zijn terecht gekomen.

De Franse pedagoog Philippe Meirieu stelt dat het onze plicht is om weerstand te bieden, met als doel het kind zo de mogelijkheid te geven om zich te ontwikkelen, om zich te vormen.

Onderwijs is een plek waar we het kind begeleiden bij het proces van betekenis geven van de wereld en we moedigen het kind daarbij aan om van betekenis te zijn in die wereld. Informatie en ervaringen gaan tijdens dat proces voortdurend van buiten naar binnen - en van binnen naar buiten. In die transactie die mogelijk wordt gemaakt door onze zintuigen, vindt ook weerstand plaats.

Weerstand wordt zichtbaar als een kind uiting geeft aan een wens en die wens niet als wenselijk wordt ervaren door de ander of het andere. De weerstand verschijnt in de vorm van een reality check: de ander of de wereld toont zich met haar eigen integriteit en verlangt iets anders dan het kind. Dat vraagt van het kind de wilskracht om iets niet, toch wel of bijvoorbeeld ‘anders’ te doen.

De afstemming die het kind zoekt tussen wat hij zelf wil en wat het krijtje en het papier hem daarop antwoorden, symboliseert wat mij betreft de confrontatie met de diepste wens. Het gaat me vooral om de vraag of dat wat wij wensen net zo wenselijk is voor de ander, het andere of onszelf.

Drukken we te hard?
Willen we te veel dan zal het papier scheuren, het papier zegt ‘nee’.

Drukken we te zacht en zijn we te voorzichtig of afwachtend?
Dan zal de driehoek niet op het papier komen en zal onze wens onzichtbaar blijven.

Het is de wil die ons in staat stelt om te balanceren tussen wat verstandig is en wat goed voelt. Het is de wil die ons kan helpen om iets wel te doen of juist even iets niet te doen. Het is de wil die de dialoog tussen dat wat wij verlangen en dat wat er van buiten op ons afkomt op gang houdt.

Hier lees je een recensie van het boek ‘Muzisch Meesterschap’ dat op 13 oktober verscheen en in eigen beheer is uitgegeven:  De leraar als Orpheus die chaos omzet in betekenisvolle ontmoetingen

Je kunt het boek hier op de website van Michiel Bos bestellen.

• Hartmut Rosa, Resonanzpädagogik. Wenn es im Klassenzimmer knistert, 2016
• Bart van Rosmalen, Ontvankelijkheid, 2024. Met het begrip
  ontvankelijkheid geeft Bart van Rosmalen woorden aan de
  ontspannen openheid en de wil om naar de wereld uit te kijken en in
  die wereld jezelf terug te zien of te horen.
• Joke J. Hermsen, Kairos. Een nieuwe bevlogenheid, 2014
• Jan Masschelein en Maarten Simons. De Apologie van de school. Een publieke zaak, 2012
• Joris Vlieghe, Wat een leraar tot leraar maakt. Vorming, zaakgerichtheid  en liefde voor de wereld, 2024
• Gert Biesta, Wereldgericht onderwijs. Een visie voor vandaag, 2022
• Gert Biesta, Door kunst onderwezen willen worden, 2017
• Gert Biesta, Het prachtige risico van onderwijs, 2012
• Philippe Meirieu, Pedagogiek. De plicht om weerstand te bieden, 2019

Bestel het NIVOZ-magazine 'De moed om weerstand te bieden' 

Na enkele jaren afwezigheid verschijnt medio december weer een nieuw NIVOZ-magazine. Met het magazine 'De moed om weerstand te bieden' sluiten we aan bij het jaarthema van het NIVOZ-podiumprogramma en geven we een inkijkje in hoe het mogelijk is om weerstand te bieden aan leerlingen, docenten of collega's, en aan systemen, verwachtingen en opvattingen die botsen met wat je écht belangrijk vindt. Én wat de waarde van deze weerstand is.  

Het magazine is nog volop in ontwikkeling, maar het is nu al mogelijk om een pre-order te plaatsen. Je ontvangt het magazine dan rond 15 december. Mooi leesvoer voor de kerstvakantie en/of wellicht een verdiepend cadeau voor je team? Het magazine is te bestellen in bundels van 5, 10, of 25 exemplaren of een veelvoud daarvan. We vragen enkel een kleine vergoeding als tegemoetkoming in de productiekosten.

Lees hier meer en plaats hier je pre-order.