Jetta Spaanenburg gaat als bestuurder én als mens aan op het nieuwe verhaal: 'Met het pedagogische als basis'

10 november 2025

Rob van der Poel sprak recent met Jetta Spaanenburg, een van de bestuurders die de NIVOZ-leergang Pedagogisch Leiderschap afrondde. ‘Dit jaar heb ik echt de ruimte gezocht om weer terug naar mijn kern te gaan,’ vertelt ze. Jetta werkte op het snijvlak onderwijs en jeugdhulp en wilde dat perspectief maatschappelijk verbreden. Het hielp dat ze tijd had om na te denken over een nieuwe plek, over andere manieren om meer impact te hebben in de samenleving. 'Dit jaarprogramma deed precies dat. Ik doe veel dingen op intuïtie. Nu heb ik ook de wetenschappelijke onderbouwing en zie ik wat een richting kan zijn voor mij als mens. Het is in mij nog steviger geworden en meer gearticuleerd.’

Ik heb twee uur met Jetta Spaanenburg gezeten in De Groene Afslag. ‘Ik ben nu wel heel benieuwd wat je van ons gesprek gaat maken.’ Inderdaad, met Jetta kan het veel kanten op. Ze is deelnemer aan de tweede leergang Pedagogisch Leiderschap voor bestuurders waar ze een week later de afsluitende dag zal meemaken. ‘Ik ben mijn presentatie aan het voorbereiden, dus dan kan dit gesprek mij misschien ook helpen lijnen te verbinden in mijn reflectie’, zegt ze als ik op deze maandagmiddag bij haar aanschuif. Zij komt vanuit Utrecht gereden en heeft op mijn verzoek een ontmoetingsplek uitgekozen. ‘Ik ben hier graag en zit er deze week sowieso al twee keer. Ik had het idee door alles wat ik van jou lees, dat jij het ook wel een leuke locatie zou vinden.’

De Groene Afslag is een circulaire ontmoetingsplek in Bussum, dicht bij de A1. Het profileert zich als Het Veranderhuis van Nederland. ‘Ik ervaar hier een mooie energie, juist ook van de mensen die hier komen. Ze volgen heel sterk hun moreel kompas, maar dan ook echt no question. Ik neem graag mensen hier mee naartoe. Daarmee is deze plek ook heel erg meebepalend voor wat hierna voor mij gaat komen. Ik volg masterclasses over Economie Anders, met Shinta Oosterwaal. Een stukje waar ik nog heel graag meer feeling mee wil krijgen. Want het verbinden van een bestuurdersrol - vanuit visie richting geven - aan doendoen in de dagdagelijkse praktijk, in het samen leven, daar gaat het mij nu om.’

Jetta steekt van wal en lacht na tien minuten ook zelf om haar eigen woordenstroom. Ik heb haar LinkedIn-profiel bekeken, waarop een enorm aantal bestuurlijke rollen en functies prijken, maar zie ook flink wat recente ‘kleine’ activiteiten, in haar eigen wijk en/of stad waar ze woont. Ik laat haar vertellen over Walk of Life, over een geschreven portretverhaal dat ze zelf een aantal dagen eerder publiceerde naar aanleiding van een ontmoeting met Amine, een Algerijnse man. En ze legt haar ‘bestuurlijke’ steun uit aan U in de Wijk, een mediaorganisatie die met wijkgerichte (burger)journalistiek nieuws brengt over mensen en bijzondere plekken in Utrecht. En als vanzelf, zegt ze, rolt ze op die manier van het een in het ander. 'Wist jij dat er in Kanaleneiland ook een Huis van Vrede is? Een ontmoetingsplek waar iedereen welkom is. Hoe prachtig is dat?

‘Dit alles kun je volgens mij alleen maar doen als je het dagdagelijkse vanuit mens-zijn leeft,' zo leg ik haar voor. Door liefde, nieuwsgierigheid en verwondering voortgedreven. Jetta wijst op de parallel met een ruimte als de Groene Afslag. ‘Ze hebben hier een hele mooie heldere lijn vanuit - zeg maar - het nieuwe verhaal. Met Ontmoeten Anders, Verhalen Anders. Niet alleen in tekst, maar ook in visualisatie. Daar houd ik enorm van. Het is duidelijk waar ze voor staan. En waar je iemand dus ook op kan bevragen. Het is herkenbaar. Je pakt het meteen. Die betrouwbaarheid is fijn. Dat herken ik ook vanuit mijn eigen handelen.’

Jetta Spaanenburg (52) was zeven jaar bestuurder van het Samenwerkingsverband PO in Utrecht. Dat leidde al snel tot een rol in het landelijke netwerk en van daaruit nog meer mooie plekken. ‘Ik heb vooral de laatste jaren heel hard gewerkt en we hebben ook echt mooie dingen kunnen doen voor kinderen en jongeren. Maar ik ben zo lang bezig geweest om op het bestaande systeem, op het bestaande verhaal, allerlei interventies te doen. Maar elk systeem is gericht op zelfbehoud. Ik heb ontdekt dat er iets nieuws nodig is dat je samen moet doen, met elkaar. Met erkenning voor wat er was, helderheid over de visie en wat dat in de dagelijkse praktijk betekent in de samenleving. Dus nu ga ik inmiddels ontzettend aan op een nieuw verhaal. Dat kom je hier op De Groene Afslag tegen, maar zie ik op steeds meer plekken terug.’

Ik ben zo lang bezig geweest om op het bestaande systeem, op het bestaande verhaal, allerlei interventies te doen. Maar elk systeem is gericht op zelfbehoud. Ik heb ontdekt dat er iets nieuws nodig is dat je samen moet doen, met elkaar.'

Zo kreeg ook de introductie van Kees Klomp - een van de vier gastsprekers in de NIVOZ-leergang - veel betekenis. ‘Ik kende hem nog helemaal niet. De eerste keer was bij een NIVOZ-onderwijsavond in januari in Utrecht. Kort daarna kwam hij ook in onze leergang. Ik ben gaan lezen en gaan lezen, onder meer zijn laatste boek Ecoliberalisme - en was helemaal adept. Want die eerste keer, dan is er al zóóveel. Dat kun je echt nog niet gronden. Zijn verhaal matchte met mijn kennis over systemisch werken, hij liet mij een nieuwe weg zien. Het helpt dan heel erg als je de taal gaat snappen. En in mijn geval kwamen er heel veel dingen bij elkaar. Er was zoveel herkenning over wat ik zie gebeuren bij tegenstrijdige overtuigingen, omdat we dan (systemisch) handelen vanuit angst om te veranderen. Terwijl we ook zouden kunnen handelen vanuit liefde. Voor onszelf, elkaar, de wereld. En dan heb je me.’

Jetta laat namen vallen van inspirerende boeken en van mensen die ze heeft gesproken en ontmoet en met wie ze ook wat vaker optrekt, zoals Astrid Greven en Mario Nossin. En ze probeert de samenhang te verwoorden. ‘Ook zij hebben een boek geschreven, Ongewone reisgids voor het gewone leven. Mario was lang bestuurder van wijkteams in Twente. Uiteindelijk hangt het allemaal met elkaar samen. Op het moment dat je het ziet en je kijkt naar het gewone leven, dan zie je hoe het daarin werkt. Mensen vragen aan elkaar: kun je me even helpen? Als ouder, als kind of als leraar. Van mens tot mens. Allemaal geen probleem. Maar zodra het dan geïnstitutionaliseerd wordt, of als er meer mensen bij aanwezig moeten zijn en er volgens bepaalde structuur geagendeerd moet worden... Wat Astrid en Mario doen, en ik dus nu met hen, is dat je je daarvan heel erg bewust wordt. Dat we zien dat we heel snel mensen en gebeurtenissen framen. Die neiging hebben we allemaal. En dat het eigenlijk daarmee juist zijn kracht verliest.’

En in een adem komt Jetta op het werk van Floor Ziegler en Teun Gautier en hun Wereld van Gemeenschappen. ‘Voor mij is dat ook heel erg het nieuwe verhaal. Dat mensen niet - omdat er een soort van oproep is - met elkaar iets gaan bedenken. Bijvoorbeeld door een potje van de gemeente. Natuurlijk, daar kunnen ook hele mooie dingen in gebeuren. Maar ik vind het kansrijker als we meer naar elkaar om gaan zien. Als buren, als bewoners op deze aarde. En dat je daarin dus gewoon iets kan doen. Omdat je denkt, ik vind dit belangrijk. En dus niet meer wacht op de politiek of weet ik welke instantie. En daar zie ik het pedagogische in terug, daarin komt het bij elkaar. Dan heb je een beleving met elkaar, samen in de wereld.’

Ik vind het kansrijker als we meer naar elkaar om gaan zien. Als buren, als bewoners op deze aarde. En dat je daarin dus gewoon iets kan doen.

Eigenlijk is het zo simpel, zegt ze. Vraag eens hoe het gaat, kijk naar elkaar om en zeg elkaar gedag of dankjewel. Maar zodra we bijvoorbeeld over onderwijs gaan praten, komt ‘het systeem’ binnen en daarmee de belangen. En daar gaat het mis wat Jetta betreft. ‘Zelfs als organisatiebelangen niet eens worden benoemd, maar wel worden ingedacht. Daarom lukken er heel veel dingen niet. Ik denk dat de meeste mensen die samen onderwijs of jeugdhulp maken best willen. Maar er zijn er ook heel veel die zich beperkt voelen in wat de mogelijkheden zijn. Of die het nodig hebben dat iemand, een bestuurder, gaat zeggen ‘Ga het doen’ terwijl ik geloof in verantwoordelijkheid en ruimte om met elkaar te leren en te groeien.’

Jetta maakt deel uit van tal van netwerken en kringen. Ik lees, alleen al op dit moment: regiegroep Met Andere Ogen, Platform naar inclusiever onderwijs, gastdocent bij AVS, mede-oprichter en lid van Bendeleiders, luisterend schrijver bij (gelijk)waardig herstel), Raad van toezicht bij Het Huis Utrecht én ze is toegetreden tot de SER Topvrouwen. Met NIVOZ zegt Jetta ook al wat langer bekend te zijn. In 2022 was ze in contact gekomen met twee collega’s van de opleiding en heeft ze zich hard gemaakt om Pedagogische Tact vanuit het Samenwerkingsverband op Utrechtse basisscholen mogelijk te maken. Hoe die beweging er kwam? ‘Als voorzitter van de landelijke koepel schreef ik mee aan een position paper: Een sterke basis door krachtige samenwerking. En dat was iets wat ik heel graag wilde en waar uiteindelijk de vereniging van gemeenten, de sectorraden, maar ook de (maatschappelijke) kinderopvang en het mbo in meededen. Dat thema ben ik gaan laden door de jaren heen.’

‘Veel mensen denken bijvoorbeeld Inclusie, help, dat is heel ver weg, wat moet ik dan doen? Dat kan ik allemaal niet. Op scholen wordt het soms als te ingewikkeld ervaren. Maar om het weer simpel te maken, is er die pedagogische basis: gewoon relaties hebben met elkaar; jezelf kennen als mens en dat inbrengen, vanuit al die verschillende rollen die we hebben; kinderen in hun context zien, samen opgroeien… Het zijn dat soort woorden die je er dan aan geeft. Dus ook weg van het labelen en diagnosegedreven jeugdhulptrajecten. Dus ik heb het op die manier neergezet. Maar ik dacht ook, dan wil ik ook als bestuurder meer weten over pedagogisch leiderschap, zodat ik het n kan voorleven. Naar buiten.’

Op scholen wordt veel als ingewikkeld ervaren. Om het simpel te maken, is er die pedagogische basis: gewoon relaties hebben met elkaar; jezelf kennen als mens en dat inbrengen, vanuit al die verschillende rollen die we hebben; kinderen in hun context zien, samen opgroeien…

De leergang Pedagogisch leiderschap voor bestuurders had ze dus al wat langer op haar lijstje staan, bekent ze. ‘Ik wilde me voor het eerste jaar al inschrijven. Maar toen waren er andere dingen te doen voor samenwerkingsverbanden en voor hun samenhangende aanpak om kinderen en jongeren gezond en veilig op te laten groeien. Voor mijzelf heb ik toen wel een betekenisvol jaar meegemaakt in het jaarprogramma Bezield leiderschap vanuit systemisch perspectief van Aike Borghuis van Oudste Dochters. Het jaar daarop wist ik, de tweede keer, dan ben ik er echt bij. Daarvoor was het te belangrijk. Ik wist dat ik tijd en ruimte wilde maken voor deze leergang. Maar ik snap niet: iedere bestuurder zou toch deze leergang willen volgen? Waarom zijn er geen wachtlijsten? Dit is zo wezenlijk. Het relationele als vertrekpunt. Onze verhouding van mens tot mens, in de wereld. Om het daar überhaupt eens met elkaar over te hebben.

Maar ik snap niet: iedere bestuurder zou toch deze leergang willen volgen? Waarom zijn er geen wachtlijsten? Dit is zo wezenlijk.

‘Ik denk dat we juist ook als bestuurders heel veel te doen hebben op jezelf kennen, zodat je jezelf weer in kan brengen, in die momenten van mens tot mens. Wat ik er dan zelf aan toegevoegd heb - dat had ik echt nog minder bij de start van deze leergang – is dat in de wereld staan, dus die ecologische dimensie. Ook daar zouden we zo mee geholpen zijn, niet alleen in onderwijs, dat geldt voor de hele samenleving. Als we wat minder ons ding deden vanuit systemen in de zin van ‘zo moet het’. Maar dat we veel vaker zouden kunnen zeggen: Hey, ik weet het even niet meer. Of: dat ging niet helemaal lekker, sorry.’ Daarin kun je dus als bestuurder ook een lerende leider zijn omdat je aan het pionieren bent in hoe het wel kan. En het is natuurlijk ook hartstikke ubuntu.

Jetta is in het onderwijs gestart als directeur en pas later werd ze bestuurder. En direct werd er iets anders verwacht, herinnert ze zich. Iedereen zei, een bestuurder zegt iets heel anders. Toen dacht ik, leg het me maar uit. Ik organiseer het anders en creëer ruimte om wat minder operationeel bezig te zijn. Maar in wezen gaat het erom, in al die rollen, dat je er bent voor de bedoeling en de mensen die dat samen maken. Natuurlijk, als bestuurder heb je een andere verantwoordelijkheid: je geeft sturing vanuit een gedragen visie, je bent koersvast. Als leider creëer je de randvoorwaarden die ervoor zorgen dat mensen professioneel kunnen werken en handelen. Maar dat kan je alleen als je jezelf kent. En je je daarmee ook verbindt aan die visie van die organisatie of dat waar je mee bezig bent. Ook een bestuurder is niet iemand die vanuit een kamer de dingen in het systeem giet. Want dan weten mensen niet of ze de juiste stappen aan het zetten zijn in samenhang met de missie en de visie. Dan wordt het koersloos. Dat is wat je in de samenleving ook zo ziet gebeuren. Veel mensen handelen vanuit crises en kortetermijn denken, ze hebben gewoon vaak geen idee.’

Als leider creëer je de randvoorwaarden die ervoor zorgen dat mensen professioneel kunnen werken en handelen. Maar dat kan je alleen als je jezelf kent. En je je daarmee ook verbindt aan die visie van die organisatie of dat waar je mee bezig bent.

Overtuigen is dan ook niet de meest gepaste interventie, weet Jetta. ‘Als je heel erg in iets gelooft is dat sowieso een risico natuurlijk. Het gaat over open luisteren, zonder oordeel. Jezelf op een andere manier laten voeden en inspireren dan vanuit de rol van bestuurder. Ik doe heel vaak dingen terwijl ik niet per se weet waartoe het gaat leiden. Ik ben niet iemand die van A en B een weg bewandelt en dan precies weet hoe B eruit gaat zien. Ik hou van pionieren, niet-weten, met elkaar ontdekken hoe het wel werkt, van de chaos en de onzekerheid die dat met zich meebrengt. En ik vind het wezenlijk om alle perspectieven te horen en mee te wegen. Iets met met andere ogen kijken weer dus. In die zin is die maakbaarheid niet per se iets wat al helemaal beschreven is of wat dan ‘af’ moet zijn aan het einde van onze samenwerking. Want misschien is wel het beste wat wij kunnen bereiken dat we überhaupt met elkaar praten. Dat we elkaar ontmoeten. En dat je elkaar een beetje respecteert in die ontmoeting. En dat je daar dan ook toch iets van meeneemt. Al is het maar een glimpje.’

Betekenis geven aan elke ontmoeting of gebeurtenis is voor Jetta bijna een vanzelfsprekendheid. Ze kijkt terug op haar leergang, op de vier sprekers en het proces en ziet dat alles bij elkaar past om er uiteindelijk je eigen inzichten en lessen uit te kunnen halen. Ze is vol waardering over de opbouw in gastdocenten, eerst met Lisette Bastiaansen (‘Ik had haar vaker gelezen en gehoord, maar aandachtige betrokkenheid en relatie is de basis van de pedagogiek’), daarna Marlies Honingh en Kees Klomp, om af te sluiten met Jeroen Lutters bij wie wat Jetta betreft veel bij elkaar kwam. ‘Ook omdat Jeroen het pedagogische voorleefde. Hij zou iets gaan vertellen, maar week daar door wat er gebeurde in die ontmoeting helemaal van af. Zijn verhaal over de paradigmashift die gaande is naar affirmatief denken viel samen met mijn overtuiging over zacht en empathisch leiderschap. Dat gaf daarmee zoveel hoop. Het was daardoor op meer lagen een prachtige dag.’

Deze leergang paste bij een beweging van kennis naar wijsheid.’

Ze deelt tot slot nog iets van haar eigen leerdoel, de opdracht en vraag waarmee ze het voorbije jaar in de NIVOZ-leergang op reis is geweest. Hoe kan ik betekenisvol zijn in het sterker maken van het relationele weefsel van de samenleving, daarin afstemmen op meerstemmig perspectief en verhalen delen als bestuurder, pedagogisch leider zonder over mijn persoonlijke grenzen heen te gaan? Een hele ruime en abstracte vraag wellicht voor de andere tien deelnemers, wist ze. ‘De meeste om mij heen hebben toch iets wat direct aan hun eigen bestuurdersrol en concrete praktijk vastzit. Dat is hoe het vaker gaat. Voor mij paste deze vraag helemaal. Juist in de tussenfase waarin ik zit. De laatste zin. Zonder over mijn eigen persoonlijke grenzen te gaan, was daarin precies de juiste toevoeging. Ik heb zo hard gewerkt. Het was weer belangrijk, wat leeft er in mij en hoe kan ik daar vorm aan geven en mezelf daarbij trouw zijn en blijven? Waar ik eerder verandering probeerde te brengen vanuit mijn functionele rol in het systeem, ben ik nu meer de verbinding aan het leggen over de systemen heen. Holistischer. Deze leergang paste bij een beweging van kennis naar wijsheid.’

 

Leergang Pedagogisch leiderschap voor bestuurders

In januari 2026 start er weer een nieuwe serie van vijf bijeenkomsten door en vóór bestuurders in het onderwijs en/of de kinderopvang die hun pedagogisch leiderschap onderzoeken en daarop willen reflecteren. Door eigen vragen te delen en inzichten te verdiepen, ontwikkelen de bestuurders elkaar en zichzelf in hun leider zijn.

In onze gezamenlijke zoektocht kunnen we rekenen op inspiratie, onderzoekservaringen en prikkelende bijdragen aan het actuele debat vanuit verschillende gastsprekers. Inleidingen werden eerder verzorgd door bijvoorbeeld Lisette Bastiaansen, Kees Klomp, Iliass El Hadioui, Marlies Honingh, Karen Heij en Jeroen Lutters. We streven dit jaar naar een vergelijkbare groep wetenschappers op het terrein van de pedagogische en ook maatschappelijke opdracht en op het gebied van professionele cultuur en organisatie.

Karin van Zutphen (NIVOZ), Hartger Wassink (De Professionele Dialoog) en Edith van Montfort (voormalig bestuurder bij SAAM*) begeleiden deze bijeenkomsten.

Lees hier meer over de leergang ene ventuele aanmelding.