‘In het onverwachte, dáár begint onderwijs dat toekomst heeft’

10 november 2025

Xandra van Hooff begeleidt onderwijs- en zorgprofessionals vanuit een relationeel posthumanistisch wereldbeeld, dat beter past bij de uitdagingen waar we als maatschappij voor staan. In een serie blogs neemt ze ons mee naar haar praktijk, haar eigen leven en het denken dat eraan ten grondslag ligt. Aflevering #4: ‘In het onverwachte, dáár begint onderwijs dat toekomst heeft.’

Laatst zat ik in een gesprek voor een project. Een interview. Er kwam ook een onderwijscomponent bij kijken. Dus kreeg ik de vraag wat ik wilde leren. Ik kan altijd wel iets zeggen natuurlijk en dat deed ik dus ook. Engels spreken blijft voor mij bijvoorbeeld een uitdaging, dat is nog niet zo gewoon. En als ondernemer schakel ik snel en werk ik snel. Als iemand me gaat uitdagen met zeer nauwkeurig werken, dan daagt me dat uit onbekendheid wel uit. Die dingen kon ik dus ook makkelijk benoemen.

Maar terwijl ik dat zei, voelde ik ook dat ik eigenlijk zat te gokken wat een ‘goed’ antwoord zou zijn. Waarvan de ander zou denken dat ik daar inderdaad wel iets in kon leren en me het project zou gunnen.

En toen gebeurde er iets. Ik besefte namelijk ter plekke overweldigend duidelijk dat dit dus helemaal niet is hoe ‘leren’ voor mij werkt. De momenten waarop ik het meest leer, zijn namelijk nooit de momenten die ik van tevoren heb gepland.

Ik leer van het onverwachte. Van situaties waarin ik ineens geraakt word. Van het ongemak dat ik niet kon voorzien en waar ik toch in wilde blijven, omdat daarin iets nieuws te ontdekken is. En juist omdat ik open sta voor dat onverwachte, kan leren denk ik ook altijd en overal gebeuren.

Dat zette me aan het denken. Want waarom vragen we zo vaak naar leerdoelen, alsof je vooraf precies moet weten wat je gaat leren? Alsof leren een rechte lijn is van A naar B. Terwijl het in werkelijkheid meer lijkt op een kronkelig pad, vol onverwachte wendingen, zijwegen en ontmoetingen.

Posthumanistische denkers zoals Karen Barad en Rosi Braidotti helpen ons dat anders te zien. Zij zeggen dat leren niet iets is dat ín jou gebeurt, maar dat het iets is dat tussen jou en de wereld ontstaat. In relatie met andere mensen bijvoorbeeld, of met materialen, technologieën en andere zaken die jou beïnvloeden en wat jij weer beïnvloedt. Leren is dan ook geen individuele prestatie.

Leren is niet iets dat ín jou gebeurt, maar dat iets dat tussen jou en de wereld ontstaat.

Wat betekent dat voor het onderwijs van vandaag en morgen? Het betekent mijn inziens dat we ruimte mogen maken voor het onverwachte. Dat we leerlingen (en werknemers) niet zomaar moeten sturen op vooraf bedachte doelen, maar hen voorleven hoe je in relatie kunt staan met wat zich aandient. Want bij mensen die dat kunnen en een werkomgeving waarin dat mogelijk is, voelen anderen dit ook als een uitnodiging.

Leren draait niet zozeer om beheersing en voorspelling, maar om ontvankelijkheid en responsiviteit. Om een nieuwe vorm van menselijkheid.

Voorwaarden om te leren zijn er genoeg. Dat zit in het onverwachte, in het ongemak, in de dagelijkse ontmoetingen. Dáár begint onderwijs dat toekomst heeft.

Xandra van Hooff begeleidt onderwijs- en zorgprofessionals vanuit een relationeel posthumanistisch wereldbeeld, dat beter past bij de uitdagingen waar we als maatschappij voor staan.

Bestel het NIVOZ-magazine 'De moed om weerstand te bieden' 

Na enkele jaren afwezigheid verschijnt medio december weer een nieuw NIVOZ-magazine. Met het magazine 'De moed om weerstand te bieden' sluiten we aan bij het jaarthema van het NIVOZ-podiumprogramma en geven we een inkijkje in hoe het mogelijk is om weerstand te bieden aan leerlingen, docenten of collega's, en aan systemen, verwachtingen en opvattingen die botsen met wat je écht belangrijk vindt. Én wat de waarde van deze weerstand is.  

Het magazine is nog volop in ontwikkeling, maar het is nu al mogelijk om een pre-order te plaatsen. Je ontvangt het magazine dan rond 15 december. Mooi leesvoer voor de kerstvakantie en/of wellicht een verdiepend cadeau voor je team? Het magazine is te bestellen in bundels van 5, 10, of 25 exemplaren of een veelvoud daarvan. We vragen enkel een kleine vergoeding als tegemoetkoming in de productiekosten.

Lees hier meer en plaats hier je pre-order.