Dokhuis-dialoog: 'Thuiszitters als nieuwe experts geboren?'

13 februari 2024

Stijn Sieckelinck schoof aan bij de Dokhuis-dialoog: Leren van thuiszitters. Een avond waarin er vanuit verschillende rollen werd gedeeld over hoe we 'vastzitten' aan dit verschijnsel: de leerling die uit het onderwijssysteem valt, voor wie school niet meer past. We luisterden naar de thuiszitter zelf, maar ook naar de ouders, de mensen van samenwerkingsverbanden en gemeente, mensen van ‘buitenschoolse’ initiatieven en onderzoekers, in de meest brede zin. Stijn vertrok met het geruststellende gevoel dat het Rotterdamse Dokhuis een plek is waar pijn en hoop gedeeld kunnen worden en misschien tegelijk ook nieuwe experts worden geboren.

Die avond in het Dokhuis - temidden van 65 betrokkenen - was ik niet als pedagogische expert aanwezig. Die rol was voorbehouden aan anderen. Ik was aanwezig omdat ik zelf al het hele schooljaar een thuiszitter heb. Althans, dat laatste dacht ik. Want na deze avond ben ik niet meer zeker of ik het proces van mijn veertienjarige dochter recht doe met dit stempeltje. Daarover dadelijk meer. In elk geval werd duidelijk dat thuis zitten niet is voorbehouden aan de kinderen en jongeren voor wie de school niet werkt, maar ook aan de ouders en verzorgers die hun dagelijkse leven on hold zetten om zich te ontfermen over de thuisgezetene.

Het thema ‘thuiszitters’ suggereert ten onrechte een doelgroep die losstaat van zijn omgeving. Het tegenovergestelde blijkt waar. Wat vraagt het veel van gezinnen om het lagedrukgebied dat zich onvermijdelijk om zo’n jongere ontvouwt een plek te geven in het leven. Om zo’n leerling die van school afhaakt te begrijpen, diens keuzes te accepteren en thuis weer aan te haken, betrokken te blijven en het midden te treffen tussen overbezorgd en hardvochtig, om de thuiszittende in de leerstand te houden, om zichzelf in de eigen loopbaanstand te houden, om broertjes en zusjes uit de wind te houden, en perspectief te zien wanneer er enkel mist hangt.

Niet verwonderlijk dat heel wat aanwezige ouders en experts de blutsen en builen herkenden die ik op mijn notitieblokje - bij gebrek aan een pen - had aangebracht als aantekening. De onzekerheid en het gevoel te falen wat zich meester maakt van opvoeders wanneer een kind niet langer zegt te willen, brengt een schending met zich mee. Een schending van een beeld van opgroeien dat we allemaal koesteren: een prettige schooltijd. Een schending van vertrouwen in het eigen weten en kunnen als ouder. En een schending van het sociale contract met de school, de jeugdzorgaanbieder of de gemeente dat die ervoor zijn om te helpen als het dreigt mis te gaan.

De onzekerheid en het gevoel te falen wat zich meester maakt van opvoeders wanneer een kind niet langer zegt te willen, brengt een schending met zich mee.''

Bijzonder aan deze avond is dat geschonden ouders de kans werd gegund om hun gevoel van te zijn vastgedraaid, van samen aan huis gekluisterd te zijn konden delen. Als lotgenoten, maar zeker zo belangrijk: als een vorm van expertise.

Aan de andere kant waren er de bijzonder krachtige en doordachte getuigenissen van de jongeren die - als een spiegel van de wankelende ouders - juist heel zeker zeiden te zijn van hun eigen pad sinds ze het gebaande hebben verlaten. Zouden we thuiszitter dan misschien niet beter 'jongeren kunnen noemen die een nieuwe leerweg aan het verkennen zijn'?. Immers, in plaats van de verwachte getuigenissen van slachtoffers of sukkelaars die hun ellende met ons deelden, klonken er doorleefde, wijze, hoopvolle verhalen en inkijkjes door jongeren die met hun ervaringskennis rolmodellen zouden kunnen zijn voor een groot deel van de duizenden thuiszitters. Natuurlijk is stoppen met school pijnlijk, maar wanneer dit uitmondt in de oprichting van een belangenvereniging voor leeftijdsgenoten met autisme of een muzische creativiteit waarmee men andere mensen weet te raken, dan kunnen we ook spreken van veerkrachtige ontwikkeling.

Natuurlijk is stoppen met school pijnlijk, maar wanneer dit uitmondt in de oprichting van een belangenvereniging voor leeftijdsgenoten met autisme of een muzische creativiteit waarmee men andere mensen weet te raken, dan kunnen we ook spreken van veerkrachtige ontwikkeling.''

Ook de uitgenodigde beleidsmakers deden goedbedoeld hun best om inzicht te verschaffen in hun bijdrage aan een oplossing. Ze spraken over het belang van monitoren, toeleiden, en aanjagen. Wat dat ook precies in deze context moge betekenen. Een taal van wetten en regels die niet kon verbloemen hoe groot de onmacht ook aan die zijde van de muur is. Het klonk me ondertussen helaas allemaal te bekend in de oren en deed me denken aan die functionaris van onze eigen gemeente die als tip had gegeven om, wat er ook gebeurde, zolang mogelijk uit het systeem te blijven. Daarmee werd deze toch al complexe avond ook een ongemakkelijke avond.

Gelukkig sprak er ook iemand vanuit een lokaal samenwerkingsverband met overzicht en kennis van zaken over schoolpijn bij leerkrachten, kinderen en ouders. En het belang om samen te werken in het pedagogische ecosysteem rond de school. Daarbij pleitte zij ervoor om regels en precedenten niet leidend te laten zijn en samen te ontdekken waar het pad van een kind ligt. Dat is een hoopvolle boodschap, maar veronderstelt wel samenwerking en afstemming tussen de verschillende betrokken partijen. En een gemeente die toeziet op deze samenwerking en afstemming.

Het meeste viel er voor mij te leren van de initiatiefnemers van alternatieven die vanuit hun eigen drijfveren en medemenselijkheid overgaan tot actie voor de steeds groeiende groep jonge mensen die vastlopen in de systemen die juist ontworpen (zouden moeten) zijn om ze vooruit te helpen. Het online leerplatform of de kleinschalige jeugdwerkplaats waar jongeren terecht kunnen om te maken en al makend zichzelf (terug) te vinden. Zij definiëren zichzelf vooral door wat ze niet zijn: ‘Wij zijn geen onderwijs, geen bedrijf, geen zorg’. En juist deze positie lijkt hen in staat te stellen om maatwerk te bieden aan de groep. Echter, door een plek te creëren waar geleerd kan worden buiten het onderwijs, komt men wel in aanvaring met de wetgeving. Gezocht: juristen die deze initiatieven kunnen bijstaan om de wettelijke eisen voor onderwijs af te stemmen op de behoeften van vastgelopen jongeren.  

Gezocht: juristen die deze initiatieven kunnen bijstaan om de wettelijke eisen voor onderwijs af te stemmen op de behoeften van vastgelopen jongeren. ''

Het moge duidelijk zijn dat niet alle vragen aangeraakt of opgelost werden op die ene avond. Wel werd mij duidelijk dat het eigenzinnige pad van mijn dochter minder singulier is dan het soms lijkt en past in een veel grotere maatschappelijke beweging die onrecht wordt aangedaan met de term ‘thuiszitter’, omdat dit suggereert dat deze kinderen allemaal passief op de bank hangen omdat hen de zin om te leren zou zijn vergaan. Wanneer de juiste ondersteuning voorhanden is om de schending onder ogen te zien en de lust tot leren aan te wakkeren, is het tegenovergestelde waar.

Geen enkele afgehaakte leerling is enkel thuiszitter. Velen zoeken actief naar manieren om betekenis te blijven geven aan hun onorthodoxe pad. Natuurlijk, een aantal verliezen zich daarbij in verslaving of destructief gedrag. Maar velen zijn leerlustig, sommigen werpen zich op als klokkenluider en wie nog wat zelfwaarde overhoudt, kan misschien een rolmodel worden. Aan het einde van de avond zijn wij het, in het bijzonder de systemen van onderwijs en hulp, die nog heel wat kunnen leren van deze jonge snaken.

Stichting NIVOZ gaf deze avond ruimte aan meerstemmige worstelingen en doorbraken die te vaak ongehoord blijven. Na een intense nazit met veel wederzijdse herkenning, vertrok ik met in mijn tas het ontwapenende werk van een echte expert op dit thema en het geruststellende gevoel dat het Dokhuis een plek is waar pijn en hoop gedeeld kunnen worden en misschien ook nieuwe experts worden geboren?

Stijn Sieckelinck (1980) is pedagoog en als lector Youth Spot jongerenwerk bij de Hogeschool van Amsterdam en auteur van onder meer Speelruimte voor identiteit. Daarin laat hij zien hoe jongeren zich toch positief kunnen ontwikkelen in een tijd waarin de afstand tussen groepen in de samenleving soms onoverbrugbaar lijkt. Met Femke Kaulingfreks worden zes pedagogische praktijken geportretteerd, waarin deze uitdaging samen met jongeren wordt opgepakt.

Met dank aan iedereen die op maandag 5 februari bij deze Dokhuis-dialoog aanwezig waren, luisterden en schreven, n.a.v. de gesprekken met de gasten/genodigden: Isa Leloux, Melchior Wammes, Esther Erkelens, Sima Daoud, Mijke Withagen, Roos Struik, Astrid Ottenheym, Arthur Vriens, Saskia van Breukelen, Jorus Rompa, Jan Stap, Martin Schravesande en Stijn Sieckelinck.

Femke Kaulingfreks verzorgt op woensdag 20 maart de volgende NIVOZ-onderwijsavond in het Rotterdamse Dokhuis. Vanuit de titel: 'Kansengelijkheid of keuzegelijkheid. Naar een pedagogiek van solidariteit' Er zijn nog tickets (om er live bij te zijn of via een online live-streaming)