In deze NIVOZ-podcast spreekt socioloog en onderzoeker Iliass El Hadioui over zijn eigen schooltijd en zijn recente werk op scholen om een cultuur te bouwen met veel vertrouwen. ‘Iedere hervorming begint met definiëren wat je wilt behouden.’

In het eerste deel van het gesprek met Jan Jaap Hubeek vertelt Iliass meer over de mens achter de professional, achter zijn vele werktitels: ‘Onderdeel van mijn mens-zijn is dat ik heel moeilijk in een hokje pas. Ik kan me niet voorstellen dat ik iets fulltime doe, in een afgebakende omgeving.’

Iliass beweegt tussen de wetenschap en de praktijk in. In die tussenruimte voelt hij zich het meest senang. Omdat er vrijheid is, veel wind waait, risico’s liggen, maar ook veel kansen, licht hij toe.

Schooltijd

Een docent zei eens ‘Ik vind niks erger dan verspild talent’. De opmerking maakte diepe indruk op Iliass, die zelf graag naar de havo wilde in plaats van het vwo, omdat veel vrienden daar zaten en het veel gezelliger overkwam. Maar de route ernaartoe werd versperd door deze docent. Dan moest hij maar naar een andere school gaan, in een andere plaats. De docent wist dat Iliass dat niet verkocht zou krijgen aan zijn ouders en bleef op het vwo. Niet alleen de dreiging droeg bij aan die beslissing, maar vooral het geloof in zijn kunnen van deze en andere docenten. ‘Ik heb in positieve zin meegemaakt wat er gebeurt als je een schoolcultuur hebt vanuit hoog vertrouwen,’ zegt Iliass zelf.

Vakken als filosofie droegen bij aan de omschakeling, waardoor Iliass zich echt betrokken en verbonden begon te voelen en zich serieuzer ging inspannen. Zijn ijver en scherpe en kritische blik kwamen steeds meer tot ontpopping in de tweede helft van zijn middelbare schooltijd.

Drijfveren en bronnen

Iliass’ examentijd was in de tijd van de opkomst van Pim Fortuyn, een maatschappelijke context die natuurlijk ook meedeed in zijn keuze voor de studie sociologie.  De vraag naar de link tussen zijn werk en eigen biografie beantwoordt hij met de constatering dat anderen in zijn omgeving niet dankzij, maar ondanks de schoolcultuur iets van hun leven hebben gemaakt. Samenvattend is “bevrijding” Iliass’ hogere doel, dat wil zeggen de bevrijding of het loskomen van alle projecties van volwassenen op kinderen en hun ontwikkeling.

Veel onderwijsmensen kennen het werk van Gert Biesta, waarin de drie doeldomeinen kwalificatie, subjectificatie en socialisatie centraal staan. Minder bekend is dat veel eerder andere, niet-Europese, gelijksoortige denkers conclusies hebben getrokken over de doelen van het onderwijs. Iliass noemt het werk van de Islamitische Al-Ghazali toe (geboren in 1058), die persoonsvorming centraal stelde. (ps. Om dat onderwerp goed uit te diepen, zal er een nieuw op te nemen podcast geheel hieraan gewijd worden).

Kansengelijkheid

In discussies over onderwijs ontstaat soms een tegenstelling tussen een sterk (wetenschappelijk onderbouwde, evidence informed) didactische aanpak versus een pedagogische aanpak waarin subjectificatie centraal staat in het aanpakken van kansenongelijkheid. De twee kunnen natuurlijk niet zonder elkaar, betoogt Iliass. Hij legt uit dat sommige kinderen – die je op taalgebied minder kansrijk zou kunnen noemen – baat kunnen hebben bij expliciete directe instructie, maar óók verdiepende materie die hen als persoon of subject ontwikkelt. En-en dus.

Om dat te verwezenlijken, moeten docenten overtuigd zijn van de waarde van deze ‘en-en’ aanpak, De basis daarvoor ligt in de docentenopleidingen, die volgens Iliass te vaak het accent leggen op het een of het ander.

Iliass neemt het op voor de professional door te stellen dat het belangrijk is goede dingen goed te doen, en dat het een leraar niet te verwijten valt dat hij/zij niet alles meteen goed kan doen, omdat er ‘grote golven’ zijn die de samenleving nu veranderen (culturele diversiteit, pluriformiteit, sterke secularisatie).

In zijn werk met de Transformatieve school, een professionaliserings- en cultuurveranderingsprogramma voor scholen in een stedelijke omgeving, behoedt Iliass de scholen voor het weggooien van het kind met het badwater: ‘Iedere hervorming begint door te definiëren met dat wat je wilt behouden.’ Uitzoomen en prioriteiten leggen dus.

Grote golven

‘In woord, daad en focus zou een samenleving die een kenniseconomie pretendeert te zijn, altijd het onderwijs centraal moeten stellen,’ stelt Iliass, daarmee zeggende dat dit nu duidelijk niet het geval is. Collective-teacher efficacy - wat Iliass omschrijft als de hechtheid van professionele teams - is de term waarvan hij denkt dat die het meest zinvol is om op te focussen, wil het onderwijs de grote vraagstukken van de samenleving adequaat tegemoet komen. ‘Als de “wij” in de samenleving minder sterk en effectief is, laat dat binnen onze school dan wel het geval zijn.’