‘We hebben een culturele correctie nodig,’ vertelt Peter van Olst in deze NIVOZ-podcast, ‘want we zijn veel te veel eenzijdig gericht geraakt op het hoofd, op cognitie. En dat kan ertoe leiden dat we in de praktijk - met alle mooie idealen die we belijden - met onze rug naar de samenleving toe komen te staan.’

Peter van Olst wordt met collega Heleen Driece van de pabo op Hogeschool Driestar bevraagd over de pedagogische opdracht in het onderwijs, als lerarenopleiders. En in het bijzonder over ervaringen, ontwikkelingen en veranderingen die voortkomen uit hun deelname aan het Whole Child Development programma. Dit vierjarige programma is een samenwerking van NIVOZ en een aantal lerarenopleidingen, basisscholen en middelbare scholen om met elkaar breedvormend onderwijs te ontwikkelen met uitdrukkelijke aandacht voor leerlingen die opgroeien in moeilijke omstandigheden.

Deze podcast is een eerste uit een serie waarin we kennismaken met verschillende WCD-partners. Jan Jaap Hubeek laat Peter en Heleen reflecteren op wat er sinds 2020 – bij de start van het programma – bij Driestar is gebeurd, een lerarenopleiding in Gouda met een christelijke traditie. ‘We hebben hier altijd al gezegd, die pedagogische opdracht vinden we belangrijk. Breedvormend onderwijs en werken met hoofd, hart en handen zijn begrippen die ons ook vertrouwd zijn. Maar de vraag is: doe je nog waar je voor staat, voer je in de praktijk nog wel uit waar het voor jou over gaat?’

‘Wij zijn evengoed kinderen van Descartes,’ zo wil Peter maar zeggen. Ook de scholen die in een christelijke traditie staan, hebben zich niet kunnen ontworstelen aan de invloed van de toenemende rationalisering die onze cultuur is gaan domineren. ‘We zijn net zo goed Westers. We zijn net zo goed rationalistisch ingesteld. We zijn net zo goed dualistisch en door de eeuwen heen gericht geraakt op cognitie en kennis. En dus lijden ook wij aan reductie of reductionisme.’

Peter zelf kreeg de spiegel voorgezet toen hij in 2016 terugkeerde naar Nederland naar een verblijf van tien jaar met zijn gezin in Zuid-Amerika en als zij-instromer het onderwijsveld betrad. ‘Ik zat daar in een niet-individualistische, collectivistische, communautaire cultuur. Nederland scoort op de Hofstede-index tachtig aan individualisme en twintig aan collectiviteit. In Ecuador is het precies andersom. Dat zijn tegenpolen. Door het leven daar, zie je ook dat de westerse cultuur ontzettend snel is veranderd. Daardoor begin je vragen te stellen. Waarom doen we eigenlijk wat we doen, ook in het onderwijs. Waartoe leiden we op?’

Een snelle culturele verandering doet namelijk iets met de (traditionele) plek van school en opleiding in het geheel, zo weten Peter en Heleen. We lopen tegen systemische grenzen aan. Deze crises vraagt vooral om nieuwe (persoonlijke) verhoudingen, zo is hun overtuiging. ‘En dan hebben we het over ons verhouden tot twee begrippen van deze tijd: superdiversiteit en supercomplexiteit. De pedagogische opdracht is kinderen uitnodigen, begeleiden, vormen, helpen, faciliteren om hun plek in deze diverse en complexe maatschappij in te nemen. Dienstbaar aan de medemens, aan de maatschappij en de wereld.’ En, zo voegt Peter toe, ‘in ons geval ook aan God.’

De school is daarbij een mini-maatschappij, zo betogen ze eensgezind. Comenius zou zeggen: een workplace of humanity. Deelname aan het WCD-project heeft geleid tot een aantal gevormde leerkringen en -gemeenschappen van docenten, van studenten en met partnerscholen. Daarin ligt een uitnodiging ligt om in gesprek te zijn, om op meerdere dimensies – sociale, fysieke, moreel, spiritueel, creatief, artistiek - naar het mens-zijn te kijken. ‘Wat is nu goed onderwijs en wat willen wij voor de kinderen aan wie onze studenten straks les gaan geven? Dat zijn de vragen die terugkeren. Maar vooral dus ook: hoe kunnen wij als docenten daarin een voorbeeld zijn voor onze studenten?’

‘Kijk, wij zijn als hogeschool zelf best behoorlijk mono-cultureel. Wij trekken uit het hele land studenten, maar dat zijn toch hoofdzakelijk blanke studenten die weinig te maken hebben met armoedeproblematiek, met integratie-vraagstukken, die allemaal een christelijke achtergrond hebben. Waardoor we natuurlijk ook - en dat is de crux van het verhaal - het risico lopen dat we met de rug naar de samenleving toe komen te staan. Dan kun je zeggen van: hier op school – in onze eigen bubbel - hebben we het goed met elkaar. Laten we ons vooral richten op reformatorisch christelijke scholen. Dat we dus in onze eigen bubbel blijven hangen. Ja, dat is misschien wel comfortabel, maar dat moet je niet willen. Dat is iets wat we in de samenleving overal om ons heen zien, mede veroorzaakt door algoritmes.’

Er wordt iets anders gevraagd, zo horen we tussen de regels van Peter van Olst en Heleen Driece door: een beweging naar en een ‘kennen van de ander’. Zoals die binnen Driestar in de opleiding bijvoorbeeld vorm krijgt in het project Shalom in het onderwijs, zo vertelt Heleen. Daarin worden studenten ‘via het luisteren en uitvragen van anderen’ gevormd. ‘Shalom – vrede - komt van een Amerikaanse onderwijsfilosoof, Nicholas Wolterstorff. Hij schrijft over educating for shalom en zegt: wil je in die pluriforme maatschappij dienstbaar zijn, dan zul je mensen tot agents for shalom moeten opleiden. Dan heb je het over verantwoordelijkheid, dienstbaarheid, bijdragen. Die hele gedachte willen we opnemen in ons curriculum.’

In het eerste jaar leren studenten omgaan met diversiteit in de eigen kring, Shalom at home. Vervolgens wordt de ontmoetingscirkel jaar na jaar uitgebreid en de wereld groter. In jaar twee is het thema Shalom in de city, vervolgens heet het Shalom world wide en wordt er in het vierde afgesloten met Shalom in action. ‘De meest vormende ervaringen in het onderwijs zijn als je iemand die heel anders is dan jij, eens helemaal uitluistert en zegt van: ik ben het er niet mee eens, we hoeven het d'r ook niet mee eens te worden, maar ik heb je wel echt gehoord. Dat doet iets en dat geeft me ook inzichten. Die mag ik weer opnemen en verwerken in m'n eigen zijn en leven.’