Wat staat er op het spel en wat kunnen we ervan maken?

Twee bekende filosofen op één podium. René ten Bos behoeft als voormalig Denker des Vaderlands weinig introductie. En Henk Oosterling - zijn co-spreker - stond drie jaar terug ook al eens in theater Maitland. Samen verzorgden ze op 12 juni 2019 het slotakkoord van de reeks NIVOZ-onderwijsavonden in Driebergen. De vijfde en laatste aflevering - verbonden aan het jaarthema 'Spelen, leren, maken' - droeg de titel: 'Wat staat er op het spel en wat kunnen we ervan maken?'

In deze terugblik vind je terug:

• een verslag van de avond van de hand van Rikie van Blijswijk (NIVOZ): Leraar, laat je niet tot 'kleine bediende' maken
• een blog van de hand van Jasja van den Brink: Hij is leraar geworden en nu luistert hij niet meer.
• een blog van de hand van Alexandra Bronsveld. Ruimte voor spelen met denken.
• blog van Madelie van Leijenhorst en Suzanne Flipse, twee studenten van Pabo Marnix Akademie. Wat er op het spel staat bij Pabo's.
• een integrale geluidsopname van deze vijfde Onderwijsavond, plus een videoregistratie van Phil Bosch.
• een beeldreportage van fotograaf Ted van Aanholt (zie onder).

Inleiding

De rol van onderwijs is langzamerhand verschoven in onze samenleving. Van socialiseren in de 19^e eeuw naar kwalificeren in de 20^e eeuw. Nu woedt de discussie over persoonsvorming. Dit vraagt om een nieuwe doordenking van wat onderwijs is. Welke betekenis heeft het in de samenleving van nu, en de toekomst? Deze vraag is van groot belang, omdat er iets op het spel staat: onze menselijkheid en een rechtvaardige, duurzame wereld. Hoe kunnen we met die spanning omgaan en een mens- en wereldgerichte omgang met elkaar behouden of zelfs versterken? Wat vraag dit van het onderwijs?

Deze grote vragen verkennen we op een speelse doch serieuze wijze met René ten Bos, Denker des Vaderlands, en met Henk Oosterling, aanjager van Rotterdam Vakmanstad. Twee filosofen op het podium betekent allereerst spelen met concepten.

Het begrip ‘school’ stamt af van het Griekse woord ‘scholè’ dat ‘vrije tijd’ betekent. In hoeverre herkennen we dat nog in het huidige onderwijs? Ook een veelgenoemd begrip als ‘individu’ wordt van haar vanzelfsprekendheid ontdaan: moeten we niet veeleer spreken van het ‘intervidu’? Ten Bos en Oosterling zijn niet alleen bedreven in het spelen met woorden; zij beroepen zich ook op speelse denkers. Ten Bos verwijst veelvuldig naar Michel Serres, die onder meer ‘De wereld onder de duim. Lofzang op de internetgeneratie’ schreef. Het denken van Oosterling is onder meer gebaseerd op Franse differentiedenkers als Michel Foucault, Gilles Deleuze en Félix Guattari, die zich verzetten tegen dogma’s.

De filosofische bespiegelingen van de sprekers zijn nauw verweven met eigen ervaringen in de weerbarstige onderwijspraktijk. Ten Bos schreef hierover onder meer ‘Heel de leerling. Een brief aan mijn zoon’. Oosterling benadrukt het ‘doendenken’. Lange tijd stond hij met zijn voeten in de klei vanuit zijn missie om Rotterdamse jongeren een echt vak te leren, zodat ze opgroeien tot verantwoordelijke ‘eco-sociale’ burgers.

Wat hebben hun filosofische verkenningen en praktijkervaringen ons te bieden voor de fundamentele vraag: wat staat er op het spel en wat kunnen we ervan maken?

René ten Bos

René ten Bos is filosoof en hoogleraar aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Van april 2017 tot april 2019 iwas hij Denker des Vaderlands. Ten Bos ziet het als de taak van de filosoof vooral niet te veel met de ‘morele hakbijl’ klaar te staan, maar om te gaan met paradoxen. ‘Para betekent “tegen”, en doxa is “mening”. Het gaat er dus niet om een mening te hebben, maar om ertegenin te denken; of te laten zien dat een mening te makkelijk is, omdat er verschillende problematische kanten aan elke mening zitten.’ Als Denker des Vaderlands wil hij de complexiteit van problemen verhelderen.

Zijn werk kenmerkt zich vaak door zware thema’s die hij vaak met humor en blijmoedigheid benadert. Hij schreef over de verhouding tussen mens en dier, over de ecologische catastrofe die de mensheid heet, over de ondoorzichtige transparantie van water, maar ook over bureaucratie, gestes en tal van andere onderwerpen. In zijn nieuwste boek Het volk in de grot (2018) bekritiseert hij de oudste pedagogische fantasie, namelijk de verheffingsfantasie van Plato. 

Artikelen / video

• Ten Bos, R. (2018), Het volk in de grot, Amsterdam: Boom uitgevers
• Steenhuis, H. (2018, 29 maart). Denker des Vaderlands: Misschien wil het volk geen waarheid, Trouw
• De Balie (2018, 5 februari). Mijn idee voor onderwijs met Denker des Vaderlands René ten Bos [videobestand]
• Steenhuis, H. (2017, 3 juli). Denker des Vaderlands ziet ‘genadeloze uitbuiting’ van leraren, Trouw
• Haverkamp, A. (2017, 24 april). Denker des Vaderlands: René ten Bos, Radboud Magazine Nr. 51
• Ten Bos, R. (2015). Heel de leerling. Een brief aan mijn zoon. In: R. Klarus & F. De Beer (ed.), Waar, goed en schoon onderwijs, (pp. 282-299), Amersfoort: De Vrije Uitgevers
• Ten Bos, R. (2014, 20 februari). Michel Serres – De wereld onder de duim, Boomfilosofie
• Huisman, E. (2014, 4 januari). Zigzaggen zonder plan, De Volkskrant

Henk Oosterling

Henk Oosterling is filosoof. Hij was ruim 30 jaar als universitair hoofddocent filosofie verbonden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Ook was hij Nederlands kampioen Japans zwaardvechten. In 2004 startte hij Rotterdam Vakmanstad, een stichting die op scholen lessen in judo, filosofie, ecologie en tuinieren verzorgt met als doel kinderen een actieve houding aan te leren. In 2016 ontving hij daarvoor de Erasmus Lof der Zotheidsspeld. Kernbegrippen in Oosterlings onderwijsfilosofie zijn mediawijsheid en ecowijsheid.

In zijn boek Waar geen wil is, is een weg (2016) propageert hij het ‘intercultureel doendenken’. Hij beschrijft de oosterse en westerse bronnen van de filosofie die hij al jaren onderwijst en wil ons laten zien hoe alles samenhangt en uit elkaar voortvloeit - van Japanse krijgskunst en sociale media tot goedkope sperzieboontjes uit Afrika.

Artikelen / video

• Gunneweg, W. (2017, 31 januari). Henk Oosterling: nogal een robuust karakter, Erasmus Magazine
• Oosterling, H. (2016). Waar geen wil is, is een weg. Doendenken tussen Europa en Japan, Amsterdam: Boom uitgevers
• Kamp, M. (2016, 28 november). ‘Benader elke dag met de houding van een beginner’, Trouw
• Jansen, M. (2016, 22 januari). Henk Oosterling: “Het individu is een achterhaald begrip”, NieuwWij
• NIVOZ-platform Hetkind (2015, 14 juli). Kijk en luister naar Henk Oosterling: ‘Over glunderende kinderen, actieve producenten van hun eigen leven’ [videobestand]
• Bussink, M. (2012, 10 oktober). Henk Oosterling van Rotterdam Vakmanstad: ‘Niet chillen maar eco-sociaal skillen’, Sociale Vraagstukken

Foto's van de avond

Door Ted van Aanholt (bij gebruiik naamsvermelding aub)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

De vijf NIVOZ-onderwijsavonden in 2018-2019 waren:

3 oktober 2018: Rob Martens en Marco Mout/Walhallab- Spel als leermachine
7 november 2018: Amber Walraven en Henk ter Haar - Leren door onderwijs te maken.
10 januari 2019: Ellen Klatter en Ron Bormans – Over de regels van het spel
14 maart 2019: Gijs Scholten van Aschat en Janeke Wienk – Voor magie in spel is samen nodig. (Theater De Speeldoos in Baarn)
12 juni 2019: René ten Bos en Henk Oosterling - Wat staat er op het spel en wat kunnen we ervan maken?

Achter de titel vind je de link naar een terugblik op de betreffende avond.

Delen: