‘Hij is leraar geworden en nu luistert hij niet meer’

20 juni 2019

Mensen zijn knooppunten, onlosmakelijk verbonden in een netwerk: een ecologisch perspectief dat in ons onderwijs centraal zou moeten staan, betoogde 'doendenker' Henk Oosterling tijdens de laatste NIVOZ-onderwijsavond rond het jaarthema van 2018-'19 ‘Spelen, leren, maken’. Het inspireerde Jasja van den Brink van het Bloggerscollectief tot een nieuw blog.

Zomaar een terloopse opmerking in een gesprek. Interessant, dacht ik achteraf. Jezelf als leerkracht neerzetten als zendstation, wat van de leerlingen automatisch ontvangststations maakt. René ten Bos noemde dat ‘het rare vertrouwen in de pedagogiek’: Er te snel en te gemakkelijk vanuit gaan dat wat wij aanbieden interessant is voor de doelgroep.

Als je wilt weten wat belangrijk is voor de doelgroep, moet je volgens Henk Oosterling contact kunnen maken met hun inter-esse, hun inter-zijn. Weten waar de belangstelling van de leerlingen naar uitgaat. Daarvoor zul je contact met ze moeten maken, naar ze moeten luisteren. Zonder relatie geen prestatie. Je vormt je via anderen. Je relaties met anderen vormen een feedbackloop op jouw gedrag. Oosterling pleit daarmee voor circulair denken in plaats van het lineaire denken dat in ons huidige onderwijs –vaak- de leidraad is.

Hij geeft het mooie voorbeeld van een plaatje dat hij laat zien van een rode zon. De vraag is: Gaat de zon hier op of gaat deze hier onder? Hij laat de groep hierover uitgebreid discussiëren en hun standpunt beargumenteren. Avondrood, water in de sloot, wetenschappelijke verklaringen etc. Na dit een tijdje aangezien en -gehoord te hebben komt hij met de oplossing, een zienswijze uit een totaal ander paradigma: Sinds Galilei weten we dat de aarde om de zon draait. De zon gaat –vanuit een weidser perspectief- niet op of onder, de aarde draait trouw een dagelijkse omwenteling om haar eigen as, in haar eigen baan rondom de zon. Wat wij zien als een lineaire lijn is een circulaire beweging. We hebben geleerd de dingen op een bepaalde manier te bezien, terwijl ze feitelijk anders zijn.

En verandering van zienswijze leidt tot een verandering van zijnswijze.

Je kunt óf het deel zien, of het geheel. Beide perspectieven gezamenlijk vasthouden lukt niet. In onze maatschappij en in ons onderwijs is het ego-gecentreerde perspectief vaak nog leidend in wat we doen. We dichten kinderen unieke en singuliere kwaliteiten toe en maken hen zo tot individu. Een individu dat zo zelfstandig mogelijk op moet klimmen in de maatschappelijke piramide. Oosterling kantelt ook hier het perspectief, en wel naar eco-gecentreerd en naar het willen zijn van een inter-vidu: mensen zijn knooppunten, zijn onlosmakelijk verknoopt in een netwerk. Je vormt je door middel van je relaties met anderen. Je scherpt je aan anderen. Krijgt doorlopend feedback van anderen.

Dát ecologische perspectief zou in ons onderwijs centraal moeten staan. Het kind in zijn of haar uniciteit accepteren en van daaruit verder werken. De inbreng van de leerlingen serieus nemen. Samen bepalen wat inter-esse wekt. De tussenruimte vrij laten waarin de ziel kan dansen.

Dat begint bij jou; als mens, als leerkracht.

Als inter-essant en ge-inter-esseerd rolmodel.

Jasja van den Brink is pedagoog, onderwijstrainer en –coach en moeder van drie kinderen in de basisschoolleeftijd. Meer op de website van Raafels.