Wat is rol van docent zelf, in het creëren van kansenongelijkheid? ‘151 interventies en alles blijft hetzelfde.’

10 mei 2023

'Ik heb een beetje een onderwijs- en instantiedepressie vandaag, geloof ik,' schrijft Sandra van Kolfschoten. Ze mailt over iets dat ze moest opschrijven, een mogelijke bijdrage aan het gesprek over kansenongelijkheid in onderwijs. Ze heeft als altijd het hart op de tong, in een vaak ongepolijste, rauwe versie van de werkelijkheid. Deze keer gaat het over het aandeel dat onderwijs en docenten zelf hebben, met hun eigen gedrag, in het creëren van kansenongelijkheid. Voor wie het wil en kan horen. ‘151 interventies en alles blijft (on)gelijk.’

Maandagmiddag. Varkensstraat 4 Arnhem. Artez Hub. Creatieve plek.

Zes mensen rond een tafel. We schrijven over wat ‘Kansarm Adviseren’ voor ons betekent. Intuïtief. Tien woorden. Drie omcirkelen. Eentje kiezen. Sprintje schrijven van vier minuten. Mooiste zin onderstrepen. Dan delen. 

Voorafgaand aan de oefening lees ik een Insta-bericht voor van politiek filosoof Lev Avitan.

Ik deed vandaag een spoken word ‘wrap up’ op het @schoolin026 tijdens een studiedag voor docenten over burgerschap. Een van de workshops was georganiseerd door drie leerlingen van kleur en ging over ‘inclusie’ Zij deelden hun ervaringen met racisme op school en met name in de relatie docent-leerling gedrag.

Wat voorbeelden:

Eén docent die zei dat ze ‘hoofddoekjes ook niet moet’ en hen wel kon helpen ‘van de Islam af te komen’. In de powerpoint de vraag ‘waarom moslims aanslagen plegen’ en aan de leerlingen of ze ‘fan zijn van IS’

Dit was al erg genoeg, maar ik heb met open mond zitten luisteren naar de kortzichtige opmerkingen van de docenten tijdens de workshop. Afvragen waarom ‘hoofddoekje’ zo’n probleem is, waarom ‘blank’ zo’n probleem is. De ervaringen van de leerlingen bagatelliseren, dat ‘de buitenlandse kinderen elkaar ook opzoeken, je doet het een beetje zelf’.

De tweede ronde waar ik niet bij was ging het nog heftiger richting de leerlingen. Opnieuw het verwijt van het aannemen van een slachtofferrol, tot het moeten kweken van een dikkere huid en ‘jullie discrimineren ook witte mensen, dit gaat beide kanten op’. En de usual: ’ik zie geen kleur kunnen we niet stoppen met die hokjes’ en als uitsmijter: ‘maar ik bedoel het niet slecht…’

Compleet voorbijgaan aan de ervaringen van de leerlingen en de waardevolle kennis die ze delen. Super teleurgesteld. Niet alleen in de leraren die hun kortzichtigheid richting de leerlingen spuwden, maar ook alle anderen die erbij waren, maar het niet voor de leerlingen opnamen. Het achteraf zelfs voor hun collega’s opnamen en zeggen ‘ja, ze bedoelen het niet zo’.

Ik zou niet weten waarom je voor de klas wil staan als je het niet kan schelen hoe leerlingen zich voelen. Deze leerlingen hebben met zoveel zekerheid, zelfvertrouwen en oprechtheid gesproken, echt onwijs trots op ze, maar het is hun rol niet om zo volwassen te moeten zijn. Hoe onrespectvol sommige docenten met hen om zijn gegaan KAN ECHT NIET.

Onderzoek – zie ook de NIVOZ-onderwijsavond met Sabine Severiens - heeft aangetoond dat (witte) leerkrachten zelf een bijdrage leveren aan het creëren en in stand houden van kansenongelijkheid. Maar dit aandeel niet (kunnen) erkennen. 

In het theaterstuk dat we vorig jaar maakten vanuit de community Wij Zijn Samen Arnhem – zie deze video - en de zinnen die we op de posters afdrukten, kwam dit helder naar voren. Ook in de bespreking van de posters met docenten en leerling coaches. Ze konden er niet naar kijken. ‘Het lijkt nu net of ik mijn werk niet goed doe, er gebeuren ook veel mooie dingen op school, dit heb ik zelf nog nooit gehoord.’ Nee? Bijzonder is dat. Luister je dan wel? Of bevind je je ergens in een bubbel waar je niks hoort?

Het project Kans Arm Adviseren (zie ook de clip onder) heeft een vervolg gekregen. We gaan ‘een handreiking’ maken, want daar houden we van in onderwijs. Kansarm. 'Wat een raar woord', zegt de nieuwe interimmanager - die niet weet dat hij dit project in zijn portefeuille heeft, want ja, ik ben nog maar net begonnen. Hij zou liever spreken over kansrijk adviseren. Ja dat snap ik, antwoord ik, daarom hebben wij het dus over kansarm adviseren. Er is genoeg geschreven over wat je allemaal WEL zou moeten doen. Inmiddels denk ik dat het ook handig is om te weten wat je gewoon NIET meer moet doen. Scheelt ook een hoop gedoe. Dus daarover gaat ons volgende theaterstuk met bijbehorende handreiking #kansarmadviserenniemeerdoennie (werktitel dus, kan nog veranderen).

We schrijven. Voordat we beginnen gaat een van ons nog even bidden. Gewoon naast de bank die ook in deze ruimte staat. Oh, zegt een jonge dame aan tafel, die net verteld heeft dat ze student maatschappelijke dienstverlening is. ‘Bij ons op school is dat verboden. We gaan tijdens de ramadan even naar het winkelcentrum, daar is wel een stilteruimte. Want die op school mag niet gebruikt worden voor gebed’.

We beginnen. Een rijtje van tien woorden. Dan drie omcirkelen en vier minuten schrijven. Zes mensen rond een tafel en we delen onze schrijfsels. Gewoon oplezen en delen zeg ik. Niks er omheen vertellen.

De eerste begint te lezen. Het raakt me, zegt ze. Ik had het niet gedacht, dat het nog steeds pijn doet.

‘Laat maar zitten’ is de zin van haar buurvrouw en ‘had ik toch wel wat moeten zeggen’. Altijd het heen en weer bewegen tussen deze gedachtes.

‘Dat lukt jou niet’, leest de volgende, ‘hier ben jij te dom voor, je gaat hier op vastlopen’. Al lezende begint ze te huilen. ‘Sorry’, zegt ze,’ het gaat niet eens over mezelf, en toch doet het me zoveel.’ Soms ben je de stem van iemand anders, zeg ik.

‘Ik zie jou niet’, leest iemand anders. Ik zie wat ik wil zien. Jij denkt dat je hetzelfde kan als ik, dat je beter bent dan ik, maar ik ben de baas en zal je zeggen waar jouw plek is, namelijk binnen mijn gezichtsveld.

Nog iemand. ‘Aan zijn gezicht kan ik niet zeggen of ik wel goed genoeg mijn best deed. Altijd maar weer die zucht. Anderen kregen een klopje op hun schouder of een glimlach. Nog maar harder werken dan. Misschien moet ik nog meer mijn best doen?’

De volgende leest. ‘Alles in een hokje. Daarmee begint de hiërarchie. Docenten die niet beseffen hoeveel macht ze uitoefenen.' Macht is niet iets waar je over mag spreken. Invloed uitoefenen. Niet alleen met hun meningen die ze op hun leerlingen gooien, maar ook met hun afkeurende blikken. Docenten hebben geen idee hoe groot ze de samenleving beïnvloeden.

Het zijn maar wat flarden uit de schrijfsels. Zo maar hier en daar een zinnetje. Zo maar uit een rondje van zes mensen rond een tafel. Ze zijn weer het begin van waar we eerder aan waren begonnen.

Mijn schrijfsel deel ik hier in zijn geheel. Want als docent bepaal ik lekker zelf wat ik deel in mijn eigen artikel.

Kansarm Adviseren.

Ik ben er klaar mee. We zijn nog maar net begonnen. Ik voel woede en moedeloosheid. 151 interventies en alles blijft hetzelfde. Schaamte vindt niemand fijn. Waar zit de kracht? Is het activisme? Wiens stem laten we hier eigenlijk klinken. Over wie gaat het nooit en over wie altijd?

151 interventies en alles blijft hetzelfde. Weer zo’n programma dat naar alle scholen gaat, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. Natuurlijk, want dat is er altijd wel genoeg. Fijn om te lezen, dat moet. Maar om wat maakt dat mensen iets gaan veranderen, moeten we iets anders bewegen. Het gaat er toch om dat je mensen aanraakt, dat we elkaar aanraken. Dat het gaat om hele kleine, hele grote dingen.

Zoals het filmpje over de politieagenten in hun voetbalweekend in Parijs. En hoe zij praten samen over mensen. Zo pijnlijk en zo herkenbaar. Dat doen docenten ook echt op zoveel plekken. We moeten dat, net als bij de politie, ook zichtbaar durven maken. Het zit in het kleine. Dat we de dingen niet meer mogen zeggen. Dat je dan geschorst wordt. Dat je nooit meer mag zeggen. Ja, maar zo heb ik het niet bedoeld. Dat we ons bewust worden. Dat we gaan voor nooit meer, nooit meer, nooit meer, nooit meer doen….

151 interventies en alles blijft hetzelfde.

De Gelijke Kansen Alliantie heeft een handreiking gemaakt, hoor ik aan tafel. Wil je me die nog even mailen, vraag ik einde van de dag aan de projectleider Kansengelijkheid. Ik scroll het document thuis door. Geen enkele interventie gaat over docentengedrag. Over het aandeel dat onderwijs en docenten zelf hebben in hun eigen gedrag en het daarmee creëren van kansenongelijkheid. 151 interventies. En ik vind er geen eentje. Inmiddels heeft de volgende publicatie: 274 interventies. Daar staat er ook geen eentje in.

Het onderzoek over het niet erkennen van eigen leerkrachten gedrag lijkt hiermee nog wel een keertje extra bewezen dan. Wellicht lees ik ergens overheen? Lees je met me mee?

Wees welkom in ons KansArmAdviseren-midden. De volgende ronde is op 14 juni en in september komt er een groter event met het handboek #kansarmadviserenniemeerdoennie. Als je ergens bij wil zijn ([email protected]) We hebben ruimte voor verhalenvertellers, schrijvers, theatermakers, slachtoffers, daders, wetenschappers, artiesten, onderzoekers, onderwijsmensen, niet gelovers en klokkenluiders.

Sandra van Kolfschoten is verbonden aan het lectoraat Change Management van de Haagse Hogeschool en opereert vanuit ook onder haar eigen vlag en naam  Onderwijskunst. Eerder namen we een podcast met Sandra op: ‘Het is het organiseren van het toeval, daar waar toeval helemaal niet te organiseren is.’