Marco en het appèl na Onderwijsavond over gelijke kansen: ‘Counter narratives als vorm van verzet’
6 februari 2023
Marco Martens sprong op zijn eerste werkdag bij NIVOZ in de pen, naar aanleiding van de NIVOZ-onderwijsavond met Monique Leygraaf die hij op 26 januari jl. bezocht. De avond – de eerste voor NIVOZ op Rotterdamse bodem – vond plaats in het Verhalenhuis Belvédère op Katendrecht en dat bleek een haakje te zijn, ook voor Marco die het appèl voelde door Leyfgraafs verhaal om op zoek te gaan naar counter narratives in relatie tot het gesprek over gelijke kansen.
De boeken van schrijfster Toni Morisson worden gezien als klassiekers in de Amerikaanse literatuur. Met Beloved won ze de Pulitzer-prijs en haar oeuvre werd in 1993 met de Nobelprijs voor Literatuur bekroond. Haar liefde voor verhalen werd al op jonge leeftijd gevoed door haar vader, die haar veel volksverhalen uit zijn cultuur vertelde. Morisson ontwikkelde niet alleen een scherpe pen, maar ook een scherp oog voor systemische ongelijkheid.
Niet voor niets werd zij tijdens een NIVOZ-onderwijsavond aangehaald door Monique Leygraaf, die als lector Kansengelijkheid aan de iPabo samen met Nina Hosseini onderzoek doet naar een social justice-perspectief op ongelijkheid in het onderwijs en naar het opleiden van leraren. 'Zowel binnen als buiten het onderwijs neemt de sociale ongelijkheid in Nederland en Vlaanderen toe', stelde zij in 2021 vast in een artikel in het Tijdschrift voor Lerarenopleiders 42(4). 'Zo groeit één op de elf kinderen op in armoede, vertoont de vroege selectie voor sommige groepen leerlingen steeds meer kenmerken van een onmogelijke hindernisbaan, en worden studenten van kleur nog steeds gediscrimineerd. Hoewel we lang geloofden dat het onderwijs kan fungeren als emancipatiemotor, wordt steeds duidelijker dat ons onderwijs ook maatschappelijke ongelijkheden in stand houdt, of zelfs versterkt.'
Als een van de verschijnselen die deze ongelijkheid in stand houdt, noemt Leygraaf het master narrative. Dit begrip werd geïntroduceerd door Toni Morisson, die de term uitlegt als 'welk ideologisch script dan ook dat door gezagsdragers aan iedereen wordt opgelegd.' Om gelijkheid in de samenleving en het onderwijs te bewerkstelligen, moeten we dat dominante verhaal doorbreken, legt Leygraaf uit: 'Want wat door de een wordt gezien als een goede oplossing, is volgens de ander juist onderdeel van het probleem.'
Er zijn verschillende manieren om dit voor elkaar te krijgen. Leygraaf richt zich op een kritische benadering gebaseerd op social justice: 'Deze benadering van opleidingsonderwijs richt zich op het ter discussie stellen en doorbreken van structuren van marginalisering en privilege, met expliciet oog voor machtsverhoudingen en het politieke karakter van onderwijs. Dit wordt ook wel ‘social justice-oriented teacher education’ genoemd. Deze kenmerken zijn: 1) het kritisch bevragen van onderwijspraktijken; 2) het niet uit de weg gaan van weerstand en ongemak; en 3) het benutten van verschillende vormen van verzet.'
Voorbeelden van deze vormen van verzet vinden we terug in de kunsten. Leygraaf noemde met werken van Anton de Kom en Jose Antonio Vargas al enkele counter narratives. Maar er zijn meer makers en initiatieven te vinden die vanuit een ander perspectief dan het dominante verhaal vertrekken. Graag stel ik twee initiatieven aan jullie voor die meer dan bruikbaar zijn in het (opleidings)onderwijs. Want, zo stelt Leijgraaf, die counter narratives hebben we nodig om stigmatiserende opvattingen te verstoren, de stemmen van gemarginaliseerde groepen mensen te versterken en de verschillen in verhalen te tonen.
Counter narratives hebben we nodig om stigmatiserende opvattingen te verstoren, de stemmen van gemarginaliseerde groepen mensen te versterken en de verschillen in verhalen te tonen.''
Zo geeft de serie Spoken Word Sessies een mooie inkijk in de diversiteit aan stemmen en perspectieven die deze kunstvorm rijk is. In opdracht van omroep HUMAN cureerde spoken word-veteraan Manu van Kersbergen tien voordrachten die in 2019 werden opgenomen en uitgezonden. Met performances van makers als Onias Landveld, Sjaan Flikweert en Dorothy Blokland is de volledige serie het kijken waard.
ROSE stories is een collectief van verhalenvertellers, producenten en talentontwikkelaars. Het collectief richt zich met haar theatervoorstellingen en boeken vooral op jonge kinderen. Een greep uit de titels: Mama is profvoetballer, Queer in het licht en Ik ben bruin. Het moge duidelijk zijn dat dit collectief zich inzet om stemmen de ruimte te geven die niet vanzelfsprekend worden gehoord.
In deze twee voorbeelden gaat het veelal om jonge makers. Hoewel hun verhalen van elkaar verschillen, delen zij een maatschappelijke betrokkenheid en de intrinsieke motivatie om hun verhaal te vertellen. Niet zelden bevragen zij het master narrative van onze samenleving. Bij Toni Morisson werd de liefde voor het lezen gevoed door de volksverhalen die haar vader vertelde. Laten wij dat voorbeeld volgen, zonder vastomlijnd idee van wat dan onze volksverhalen zijn.
Marco Martens is redacteur bij NIVOZ en voormalig docent in het mbo.
Reacties