Luc Stevens over Catharsia: over onderwijs als kunst, en de kracht van pedagogische vrijheid

19 februari 2025

In de nieuwste aflevering van de Meesterwerk-podcast gaan Rob Kickert en Jan Jaap Hubeek in gesprek met Luc Stevens, de oprichter van Stichting NIVOZ. Luc Stevens bracht het boek Catharsia van Sjef Drummen mee als zijn meesterwerk. Een boek dat niet alleen een scherpe kritiek op het huidige onderwijssysteem geeft, maar ook een alternatieve visie op leren en ontwikkeling presenteert. Het is een uitnodiging om onderwijs opnieuw vorm te geven, met meer ruimte voor menswaardigheid, autonomie en erkenning van het kind.

Drummen en zijn collega’s, onder wie Jan Fasen, bieden met hun Agora-aanpak een perspectief dat haaks staat op de structuren van klassikaal onderwijs. Waar de traditionele school vaak stuurt op vaste leerdoelen, standaardisatie en toetsen, pleit Catharsia voor een onderwijspraktijk waarin kinderen zelf richting geven aan hun leerproces. Volgens Stevens raakt dit direct aan de zelfdeterminatietheorie van Deci en Ryan over motivatie: autonomie, competentie en verbondenheid zijn essentiële bouwstenen voor diepgaand leren.

Toch roept deze benadering veel vragen op. Hoe zorgen we ervoor dat kinderen niet verdwalen in een wereld zonder duidelijke kaders? Is volledige autonomie realistisch binnen het onderwijs? Stevens nuanceert dit in het gesprek door te benadrukken dat autonomie geen loslaten betekent, maar juist een pedagogische verantwoordelijkheid vraagt van leraren: ‘Autonomie betekent niet dat je het alleen doet, maar dat je verantwoordelijkheid draagt binnen de mogelijkheden die je hebt. En dat is altijd ten dienste van de ander.’

Een van de meest confronterende inzichten uit Catharsia is de term ‘educatieve apartheid’. Volgens Drummen worden kinderen op jonge leeftijd al gesorteerd op basis van toetsen en adviezen die niet per se hun potentieel weerspiegelen, maar eerder de efficiëntie van het onderwijssysteem dienen. Deze vroegselectie, gecombineerd met een prestatiedruk die vooral de economische waarde van onderwijs benadrukt, leidt volgens Stevens tot demotivatie en kansenongelijkheid: ‘Het probleem van het huidige 19e-eeuwse onderwijs is dat het kinderen geen ruimte geeft om zich te verhouden tot kennis. Het probleem van het moderne onderwijs is dat het niets op tafel legt.’

Het kind als mogelijkheid. Dat is waar het om draait. Niet het curriculum als mogelijkheid, maar het kind dat zijn eigen pad ontdekt.

Ondanks de kritische toon van Catharsia is het geen boek dat enkel problemen aankaart. Het is een oproep tot vernieuwing, tot het herzien van de basisprincipes van onderwijs en opvoeding. Stevens verwijst naar de eeuwenoude relatie tussen kunst en onderwijs, en hoe creativiteit en experiment een fundamenteel onderdeel zouden moeten zijn van hoe we leren inrichten. Hij onderstreept dat opvoeders en leraren een essentiële rol spelen in het behouden van deze ruimte: ‘Onderwijs is niet bedoeld zoals het nu lijkt. Het zou kinderen open mogelijkheden moeten bieden om zich te ontwikkelen en niet enkel voorbereiden op toetsen en diploma’s.’

Stof tot nadenken
De aflevering met Luc Stevens biedt stof tot nadenken. Wat als we onderwijs minder zien als een systeem dat efficiëntie nastreeft, en meer als een plek waar kinderen mogen groeien op hun eigen manier? Catharsia roept op tot een pedagogische catharsis – een reiniging van het systeem, waarbij we ons opnieuw afvragen: voor wie en met welk doel organiseren we onderwijs?

De volledige aflevering is te beluisteren via Spotify en iTunes. Een inspirerend gesprek dat de kern raakt van wat onderwijs zou moeten zijn.