Onderwijsavond met gastspreker Micha de Winter: “Het is onze taak kinderen hoop, optimisme en perspectief te bieden”

19 november 2025

Tijdens de onderwijsavond op 5 november 2025, op Ithaka ISK in Utrecht, nam sociaal pedagoog en emeritus-hoogleraar Pedagogiek Micha de Winter het publiek mee in wat het van onderwijsprofessionals en opvoeders vraagt om een verhaal van hoop te vertellen. Een eerlijk verhaal dat ruimte laat voor twijfel én vertrouwen, voor schuren én verbinden.

Micha de Winter pleit ervoor om medemenselijk op te voeden. ‘Als we kinderen opvoeden met het idee “het gaat allemaal om jou”, krijg je uiteindelijk ook een samenleving waarin die individualiteit centraal staat. Als we in het onderwijs meer aandacht besteden aan samenleven, samenwerken en oog hebben voor anderen, dan zie je dat ook terug in de samenleving.’

Verbonden met de wereld
‘Veel mensen in het onderwijs die ik spreek zeggen tegenwoordig dat ze veel minder belangrijk zijn dan vroeger, omdat er zoveel invloeden op jonge mensen af komen’, vertelt Micha. ‘Ik denk dat dat omgekeerd is: de rol die wij spelen als volwassenen, ten aanzien van jongeren, wordt eigenlijk steeds belangrijker. Wij moeten jonge mensen juist begeleiden.’

Opvoeden gaat niet alleen over het individuele geluk, maar ook over het gemeenschappelijk welbevinden. Zo moeten jongeren ontdekken dat ze verbonden zijn met de rest van de wereld en daar zelf een actieve rol in leren spelen, vindt Micha. John Dewey, een bekende filosoof en pedagoog in het begin van de vorige eeuw, vindt dat we kinderen moeten opvoeden tot de democratic way of life. ‘Dat gaat over kinderen opvoeden tot een samenleving waarin mensen met elkaar verantwoordelijk zijn voor hoe hun samenleving eruitziet. Dewey zei: dat komt niet vanzelf, daar moet je kinderen in begeleiden. Learning by doing’, vertelt Micha.

Handelingsvermogen
Hoewel de huidige maatschappij, bijvoorbeeld op politiek vlak, in een andere richting beweegt, moeten we volgens Micha proberen de samenleving als maakbaar te zien. ‘Ik weet dat het momenteel niet zo’n populair begrip is, maar we blijven met elkaar verantwoordelijk voor hoe de samenleving eruitziet.’ Daarin is het belangrijk dat jonge mensen agency, oftewel handelingsvermogen, ontwikkelen.

Het is mogelijk om vanaf een hele jonge leeftijd kinderen al te laten werken aan agency. Micha vertelt over een experiment in Engeland, waar met twee- en driejarigen werd gecommuniceerd om erachter te komen wat zij spannend, interessant en belangrijk vinden. De onderzoekers kwamen erachter dat zij de lokalen van de kinderopvang waar ze niet mochten komen, heel interessant vonden. Ze wilden namelijk graag spelen met de kinderen die niet tot hun eigen groep behoren. ‘Dit is een voorbeeld waaruit je kan afleiden dat het vanaf hele jonge leeftijd al mogelijk is om te werken aan agency: je nodigt kinderen uit en geeft ze een stem.’

Samenlevingspedagogiek
Micha merkt op dat veel mensen tegenwoordig in de ban zijn van evidence based learning, waarbij er gekeken wordt naar wat werkt voor leerlingen. ‘Maar de vraag welk doel je dan dient, wordt eigenlijk niet gesteld. Het is net of effectiviteit een soort heilige graal is.’ Hijzelf pleit daarentegen voor samenlevingspedagogiek, waarin jonge mensen als subjecten worden gezien met hun eigen stem, inbreng en behoeften als wereldburgers die zelf ook kunnen handelen.

Sociale nieuwsgierigheid
Een belangrijke taak voor het onderwijs is het onderbreken van impulsieve oordelen. ‘De samenleving is aan het fragmenteren: mensen worden steeds verder hun bubbels in getrokken en hebben steeds minder contact met elkaar’, vertelt Micha. ‘Het onderwijs is de plek waar we daar wat aan kunnen doen.’ Het zou volgens hem normaal moeten zijn om elkaar te onderbreken en bevragen, en open te leren staan voor de belevingswereld van anderen. ‘Ik noem dat sociale nieuwsgierigheid: leer jonge mensen nieuwsgierig te zijn naar hoe anderen leven en denken.’

Hoop
‘Ook is het onze taak kinderen hoop, optimisme en perspectief te bieden’, stelt Micha. Lea Dasberg, in zijn ogen een van de belangrijkste pedagogen van de vorige eeuw, zei destijds al dat de grote hoeveelheden negatief nieuws er alleen maar voor zou zorgen dat jonge mensen weg zouden zinken in een zee vol wanhoop en vandalisme, als opvoeders er niet tussen zouden komen. Ze deed een belangrijke uitspraak: ‘We moeten de presentatie van leed en onrecht gepaard laten gaan met de presentatie van hoop en mogelijkheden tot verbeteren.’ We zijn lang bezig geweest met kinderen weg te houden van al het slechts in de wereld, maar dat kan niet meer en dat moeten we ook niet willen volgens Micha. ‘Hoop is daarom ook nu een heel actueel thema’, aldus Micha.

De afgelopen periode kreeg Micha veel vragen van onderwijsprofessionals over hoe ze de situatie in Gaza bespreekbaar kunnen maken in hun klas. ‘Ik heb het antwoord niet, maar wat je wel kan doen met kinderen is nadenken en onderzoeken hoe mensen op andere plekken in de wereld erin zijn geslaagd om conflicten met elkaar op te lossen’, vertelt hij. ‘Dát is hoop geven.’

Lees hier de indrukwekkende inleiding op deze avond: Farida Yahyaoui doet oproep tot moed: "Het is noodzaak om weerstand te bieden"