Leren van thuiszitters, deel 3: ‘Robert beschouwde zichzelf als mislukt, omdat zijn hart iets zocht wat te groot was voor reguliere scholen.’

16 januari 2024

Martin Schravesande kwam de afgelopen twaalf jaar in contact met pubers.. Die ontmoetingen beschrijft hij in het boek, De onderhuidse leraar, om er vervolgens zijn eigen lessen als pedagoog uit te halen. Immers, een pedagoog leert. Prima als hij ook nog onderwijst, maar in de eerste plaats leert hij, voornamelijk van kinderen. Les 3: Afzijdigheid.

Deze maand publiceren we drie lessen uit het boek van Martin Schravesande, in aanloop naar maandag 5 februari: Leren van thuiszitters, een dialoogavond in het Rotterdamse Dokhuis. Lees hier meer als je wilt deelnemen!

LES 3: AFZIJDIGHEID

Sommige pubers verdragen lelijkheid, onvolkomenheid en halfslachtigheid slecht. Ze missen in hun lesboeken het vuur, in het straatbeeld de fantasie en op scholen de schoonheid. Zulke pubers lopen nog wel eens vast in het onderwijs. We noemen ze soms autistisch, soms hoogbegaafd, soms ADHD, soms artistiek en soms onhandelbaar. Ze hebben gemeen dat ze honger hebben. Oprechte ontwikkelhonger naar iets dat we ze niet bieden.

Zo kwamen Robert, Derk, Carice en Fenno in mijn thuiszittersklas terecht. De oproep van volwassenen om je neer te leggen bij het onvolmaakte, grijze en middelmatige van de wereld is nooit echt bij hen binnengekomen. Ze begrijpen niet waarom je überhaupt zou bestaan als je niet streeft naar wat absoluut mooi, goed en waar is.

Robert kwam in mijn klas tot niets anders dan tekenen. Keer op keer gingen we met hem zitten met lesboeken en haalden we andere pedagogische en didactische trucs uit de kast. Het hielp geen fluit. Aan het eind van elke week lag er weer een dikke stapel talentvolle tekeningen van alle soorten walvissen en loopkevers.

Wat zeg je tegen zulke kinderen? Verzoen je met het onvolmaakte? Wordt zoals iedereen? Ga door met streven naar het mooie, goede en ware tot je moegestreden en knettergefrustreerd bent? Of ga je liegen dat de wereld best volmaakt kan zijn?

Wat zeg je tegen zulke kinderen? Verzoen je met het onvolmaakte? ‘Wordt zoals iedereen? Of ga je liegen dat de wereld best volmaakt kan zijn?''

Ik voerde met Robert, Derk, Carice en Fenno mooie gesprekken hierover. Was fijn, maar hielp weinig. Gelukkig bleek er een praktische oplossing: naar een kunstacademie. Soms lukt dat ook zonder havodiploma. Daar mag je in de arena van het kunstwerk streven naar het absoluut schone, goede en ware. Daarbuiten zul je nog steeds met ‘hoe je hoofd nu eenmaal werkt’ moeten overleven in een onvolmaakte wereld. Maar goed, je mag blijven dromen.

Robert bracht drie jaar in mijn thuiszittersklas door, zonder een toets te maken of ook maar één hoofdstuk in zijn werkboeken af te ronden. Hij wilde ook niet praten over de toekomst. Een paar maanden voor hij achttien jaar werd mompelde hij iets over de kunstacademie. Hij maakte, nog steeds met veel drijven en aansporen, een portfolio en bereidde zich daarna voor op de cognitieve tests die je moet afleggen om zonder havodiploma toegelaten te worden tot een kunstvakopleiding. Robert studeert nu al enige tijd aan de kunstacademie en maakt daar mooie dingen.

Robert, Derk, Carice en Fenno beschouwden zichzelf als ‘mislukt’ in het onderwijs, omdat hun hart iets zocht wat te groot was voor reguliere scholen. Meer nog dan een negatief schoolbeeld ontwikkelden ze daar een negatief zelfbeeld. Hun klasgenoten konden leren. Zij niet. Binnen een smalle definitie van wat we onderwijs noemen is dat waar. Ze konden het kunstje niet dat van ze gevraagd werd.

Robert stuurt me af en toe een plaatje van wat hij nu maakt. Het is nu al zo prachtig. Vastlopers en ‘makkelijke leerlingen’. We zullen zien wie over vijftig jaar het meeste waarde aan onze samenleving toegevoegd heeft. Of is dat niet de bedoeling van onderwijs?

Toon begrip voor wie niet mee wil doen met onze lelijke prestatiemaatschappij

Robert was een belangrijke leermeester voor mij. Want reken maar dat ik me zorgen maakte om zijn gebrek aan vorderingen in de lesstof. Ik voelde me verantwoordelijk en was nog niet volledig doordrongen van het besef dat ik uiteindelijk niks te zeggen had over Roberts ontwikkeling, omdat hij een zelfstandig individu is dat gaat over zijn eigen ontwikkeling. Robert leerde me loslaten. Daarvoor moest ik eerst mezelf loslaten. Want wie ben ik nog als ik niet ‘presteer’ als leraar?

‘Als je mij geen knikkers geeft, ben ik je beste vriend niet meer!’ Dat klinkt wreed en onvolwassen en heeft weinig met echte vriendschap te maken. Toch betrap ik mezelf er geregeld op dat ik stop van mezelf te houden als mezelf (volgens ik) te weinig ‘levert’. Er is dan geen juf die een hand op mijn schouder legt en zegt: ‘in een echte vriendschap werkt het zo niet, Martin.’ Gevolg is dat ik niet in vrede met mezelf leef en mezelf al veel verwijten gemaakt heb, voordat het tot me doordringt dat dit gedrag niet hoort bij houden van mezelf. Die verwijten doen pijn en zorgen ook niet dat ik meer ga leveren of presteren.

Er zijn boeken, methodes en goeroes die beloven het te leren, maar de stap van voorwaardelijk van mezelf houden (‘betaling volgt na levering’) naar onvoorwaardelijk van mezelf houden blijft moeilijk. Dat maakt me niet zielig. Het is een worsteling die bij mijn leven hoort en als die te zwaar wordt, heb ik veel lieve mensen om me heen staan en weet ik de weg naar adequate hulp.

Maar in mijn thuiszittersklas zaten kinderen van veertien die niet van zichzelf konden houden als ze lager dan een negen haalden voor een proefwerk en zichzelf ook straften als dat gebeurde. Dat roept de vraag op of die koppeling tussen zelfliefde en presteren is aangeleerd en of die af te leren is. Op dat laatste kan ik op basis van het werk in mijn klas zeggen: soms, maar alleen met heel veel geduld en moeite.

In mijn thuiszittersklas zaten kinderen die niet van zichzelf konden houden als ze lager dan een 9 haalden en zichzelf ook straften als dat gebeurde. De vraag is of die koppeling tussen zelfliefde en presteren is aangeleerd en of die af te leren is.''

De eerste vraag, of die koppeling is aangeleerd, is er een die iedereen in het onderwijs zich mag stellen. Wat doen we om te voorkomen dat leerlingen pas hun eigen vriend mogen zijn als er voldoende knikkers worden geleverd? En kunnen we onvoorwaardelijke eigenliefde voorleven? Dat ik mezelf niet hoef te minachten als één van mijn leerlingen besluit om niks van zijn leven te maken, blijf ik een moeilijke gedachte vinden. Mijn pedagogische reflex is om de ander te willen ontwikkelen.

Toch had Robert het recht om te mislukken. Het lukte me beter om dat te aanvaarden toen ik zijn wereld wat beter leerde kennen. Met een feilloos oog voor schoonheid en kwaliteit zag Robert ook haarscherp de lelijkheid, onoprechtheid en slechtheid van de wereld waarin hij moest opgroeien. Lesboeken, toetsen en planningen waren voor hem de belichaming van die lelijkheid geworden. Geleidelijk aan begon ik te zien dat mijn druk op hem om deze lelijkheid te accepteren, wreed was en niets uithaalde. Pas toen ik uitstraalde dat ik zijn recht op afzijdigheid erkende, besloot hij richting te geven aan zijn leven en kwam hij in beweging.

Robert bleek best te kunnen wat nodig was voor zijn ontwikkeling. Maar een wil tot ontwikkelen kun je niet opleggen. Hoogstens kun je die wekken.

Martin Schravesande (47 jaar) is leerkracht voor vastgelopen pubers en pedagogisch adviseur. Vroeger werkte hij op het ministerie van OCW en daarom weet hij dat mopperen op ‘het onderwijssysteem’ geen zin heeft. Voor pedagogiek is moed nodig, en die vind je niet bij ministeries, maar in pedagogisch vuur, pedagogische verdieping en collegialiteit. Martin ondersteunt graag scholen, teams en thuiszitters-initiatieven die aan die pedagogische moed willen werken.

Dit artikel is overgenomen met toestemming van uitgeverij Van Gennep. Het boekje is te bestellen via deze link van YouBeDo.

• Leren van pubers, deel 1: ‘Zodra je een ander probeert te veranderen, ben je bezig met macht, niet met pedagogiek.’
• Leren van pubers, deel 2: ‘De grote uitdaging van pedagogen in onze tijd is om kinderen te helpen zichzelf te hechten aan de wereld om hen heen’
• Leren van thuiszitters, deel 3: ‘Robert beschouwde zichzelf als mislukt, omdat zijn hart iets zocht wat te groot was voor reguliere scholen.’

Niets in dit boek is verzonnen. Wel heb ik allerlei aanpassingen gedaan om de privacy van de kinderen waar ik mee werk te waarborgen. Heeft u na het lezen van dit boek behoefte aan contact over de zaken die in dit boek naar voren ko- men, dan kunt u contact met mij opnemen via mijn website www.opengeestig.nl