Een onderwijsfestival in vakantietijd. Of dat kan? Bij NUOVO kijken docenten er elk jaar weer naar uit

17 augustus 2023

Een onderwijsfestival in vakantietijd, ruim een week voordat de scholen weer beginnen en de docenten weer ‘moeten’. Is daar animo voor? Bij NUOVO – een stichting voor openbaar voortgezet onderwijs in de regio Utrecht waaronder zestien scholen vallen – is er geen twijfel meer. ‘Het is uit een groot gemis aan contact en verbinding geboren, in de coronatijd. Maar de afgelopen drie jaar uitgegroeid tot een zomerfestival waar steeds meer collega’s naar uitkijken.’ Rob van der Poel van NIVOZ mocht als 'vriend van' een keer meedoen.

Dat zo’n zomerse tweedaagse de docenten enorm goed doet, en dat het ook gewoon kan, wordt mij op deze woensdag 16 augustus heel snel duidelijk. ‘Plezier hebben met elkaar, zonder dat er iets moet of aanwezigheid verplicht is, zorgt voor ontspanning en verbinding met elkaar en dat is in het onderwijs zóó belangrijk,’ vertelt Jeppe den Uijl. Hij is werkzaam voor X11 (lees ‘ikzelf’) en een van de vele mensen die ik deze dag tegen het lijf loop, even spreek of meemaak in workshops, maar soms ook echt in alle rust en ruimte kan ontmoeten.

Driehonderd worden er verwacht, vertelt Moniek me bij binnenkomst. Een dag later - er kan namelijk ook gekampeerd worden - komen er nog eens honderd bij. Ze reikt me het gekleurde festivalbandje aan dat ik om mijn linkerpols schuif. Kwart over negen ben ik het terrein opgelopen, wetende dat er - zeker in de zomer - geen haast gemaakt wil worden. Op het achterste deel van camping De Boomgaard in Bunnik (dicht langs de snelweg A12) staan zeker vijftien flinke tenten opgesteld, zoals je ze ook terug kan vinden op de bekende kleinschalige theater- of muziekfestivals. Grappig is dat de tenten diezelfde namen dragen. Lowlands, Oerol, Parkpop, Zwarte Cross, ga zo maar door.

Met het programmaboekje van Festival Buitengoed in de hand, het bijbehorend blokkenschema en de uitgebreide info, stuit ik al snel op een vertrouwd gezicht. Ithaka-docent Rob Bekker heb ik een dag eerder per Whatsapp gevraagd of ik zijn gast mag zijn, een van de criteria om überhaupt bij het NUOVO-festival als ‘buitenstaander’ zeg maar, aanwezig te kunnen zijn. We lopen al een tijdje met elkaar op, al vanaf mijn vroege NIVOZ-jaren ruim twaalf jaar terug.

De beelden uit de vorige jaargangen, 2021 en 2022, hebben mijn interesse gewekt. Rob bericht me, in een ontspannen sfeer, graag te willen ontvangen. Hij begint aan zijn laatste schooljaar als docent en zegt al voor de zomer te zijn begonnen met zijn afscheidstournee - ‘omdat ik slecht afscheid kan nemen’ - na ruim 37 jaar dienst op ISK in Utrecht. Ik hoor hem vertellen over de stapel dozen en mappen waarin zijn rijke leven als docent en zijn ervaringen ligt opgeslagen. Allerlei knipsels en schrijfsels, beelden, tekeningen en soms een krabbel. Hij wil het allemaal weer gaan ophalen, nu het professionele einde nadert. Materiaal dat betekenis en waarde heeft, weet hij, ook voor andere docenten. Maar wat ga ik daarmee doen?’

Met mijn eerste koffie in de hand, blader ik intussen door het enorme festivalaanbod. Wat ga ík vandaag eigenlijk doen? Wie heeft er zin in een goed gesprek? lees ik in mijn boekje. Niet veel later loop ik met Gerda Hoekstra, de vrouw achter deze uitnodiging, naar het bankje waar we even niet gestoord worden. Gerda is de ochtend beschikbaar en informeert of ik misschien met een vraag rondloop. Ik vertel haar dat ik haar in die zin niet direct iets te bieden heb, maar wel nieuwsgierig ben. Ik las over haar enorme leservaring (meer dan dertig jaar, waarvan 10 jaar als directeur) en zie ook dat ze zich via het Centrum voor Zijnsoriëntatie verder heeft ontwikkeld.

Wat is eigenlijk een goed gesprek voor jou, Rob? Ik voel even en luister naar mijn eigen woorden. ‘Ik leef de ontmoeting, zo laat ik haar weten. Er hoeft niets te gebeuren, het hoeft nergens heen, ik heb geen agenda en ben benieuwd wat er tussen ons in ontstaat, hoe de ruimte zich tussen ons in zal vullen.’ Het is het begin van een tweegesprek, ontspannen, met een onderzoekende houding. Er gaat een uitnodiging vanuit. Om te zijn met wat er is. Om aanwezig te zijn en te blijven. De veiligheid neemt toe. Om dieper te luisteren, om verder te openen.

Het is een dankbaar begin, waarbij we naar de betekenis van deze ervaring voor onderwijs en de leraar, maar ook vooral op onze eigen rollen en praktijk nader reflecteren. Als dit zo belangrijk is, zo van waarde kan zijn in onderwijs, naar collega’s en leerlingen, hoe doen wij dat dan zelf eigenlijk in onze praktijk? Wat wordt er dan van ons gevraagd? In de stilte die vervolgens valt, wordt misschien wel het meeste gezegd. Een uur vliegt voorbij.

Even later zit ik in een workshop van Arjan van Vembde, met wie ik ervaringen opdoe met Appreciate inquiry (waarderend onderzoeken). De (halve) kring telt 16 mensen en ze zijn al een half uurtje bezig. Geen probleem. Ik krijg een stoel aangeboden en voeg me in het verhaal.

NUOVO staat voor ontwikkelingsgericht onderwijs en werkt daaraan via vier pijlers. Een waarderend leer- en werkklimaat is de eerste die wordt genoemd en deze workshop sluit erop aan. We doen een ervaring op via ‘het 5V-model’, maar het blijft bij mij kriebelen als ik zie dat de interactie met de leerling in deze methode, in deze korte tijd, toch een beetje platgeslagen wordt en de leraar zichzelf eigenlijk achterhoudt. Waar is de wederkerigheid? En dreigt er geen gevaar in zo’n dynamiek vanuit een almaar dwingendere verbetercultuur die ook hieronder voelbaar en aanwezig is. Zijn we soms niet zo hard aan ons 'zelf’ aan het sleutelen, dat we niet meer kunnen zijn en leven met hoe het nu is?

Zijn we soms niet zo hard aan ons 'zelf’ aan het sleutelen, dat we niet meer kunnen zijn en leven met hoe het nu is?

Ik denk aan een van die andere NUOVO-pijlers: Het kind als uitgangspunt, niet het systeem. En vraag me af of daarvan dan nog sprake is. Op het einde vind ik een moment om mijn zorg te delen. Ik heb geen direct antwoord, zo wil ik benadrukken. Maar er volgt nog wel een onverwachte uitwisseling met zowel Arjan zelf, als met kunstdocente Yvonne die nog even naast me blijft zitten en met wie ik iets toevertrouw over de impact van het muzisch werken en onderzoek - de ervaring vanuit de werkplaats bij de HKU - op mijn eigen (professionele) leven.

In de lunchpauze zie ik Stefan van Langevelde, die mij eind 2019 aanspoorde en wegwijs maakte in het maken van NIVOZ-podcasts. Hij ondersteunt NUOVO met Eefje Teeuwisse al enige jaren vanuit ‘Take a Step’ dat allerlei inhoudelijke onderwijsvragen van scholen, teams en besturen oppakt. En is, zo blijkt, ook betrokken geraakt bij het festivalidee, waarmee aanvankelijk door X11 in 2020 al op kleine schaal is begonnen. 'Het eerste idee was van die school, maar is later door NUOVO breder opgepakt. Alles gebeurt in co-creatie, in die zin is onze rol bescheiden. Het eigenaarschap ligt bij de mensen zelf, niet bij een externe partij, precies zoals je het zou willen.’

In de middagsessie doe ik mee met Jeroen Hellings van Kessels Smit, die het gesprek over het pedagogisch kompas begeleidt. Vanuit mijn NIVOZ-achtergrond ben ik benieuwd naar zijn aanpak en naar de mensen die zichzelf hiervoor aanmelden. Met Marlon, Mare en Jari ga ik op zoek naar een pedagogisch dilemma, naar een praktijkervaring (of een ervaring in het leven) waarin je even niet wist wat te doen, maar je toch (moest) handelen. Hij noemt het een critical incident (vanuit het organisatiewerk), ik herken het als een pedagogisch moment.

Er is geen goed en fout, zo benadrukt Jeroen. Het is een onderzoek. We gaan perspectieven ophalen. We schrijven eerst vanuit een eigen ervaring. Wat was de situatie, welk dilemma kwam je tegen? Wat zag je jezelf doen? En waarom deed je wat je deed? Welke waarde ontdek je erin? Daarna gaan we vertellen. Nog voordat ik heb gezegd wat ik in werkelijkheid heb gedaan, mag een ieder eerst opschrijven (en vertellen) hoe hij of zij in de gegeven situatie zou handelen.

Jeroen neemt de tijd, werkt aandachtig en is zorgvuldig. Dat is fijn en zorgt voor veiligheid. Bij Pedagogische Tact hebben we het over ‘het goede doen, op het juiste moment, ook in de ogen van de leerling’. In deze vorm komt ieders ‘handelen’ – maar vooral de waarden die er onder zitten - op het bord te staan. Dat doen we bij ieder dilemma dus vier keer. Ook al kunnen we maar drie ronden doen, we zien bepaalde waarden terugkomen en ik word ook door de antwoorden van de ander geïnspireerd. Ik ga ze beter zien.

‘Het pedagogisch kompas van een ieder wordt op deze manier, vanuit dit gesprek langzaam ontsluierd’, vertelt Jeroen. ‘En op die manier kun je ook samen als team kijken welke kernwaarden vaker bovendrijven. Dat kan van betekenis zijn voor een pedagogische visie die je zelf, of als school aan het bouwen bent of (samen) wilt leven en uitdragen.’ Jeroen heeft al twee keer NUOVO-breed met docenten gewerkt, zo blijkt. Van daaruit kwam het idee om het ook op het festival aan te bieden. ‘Nu is het meer aan de scholen en de docenten van de scholen. Wie wil dit binnen zijn team verder oppakken? Wij zijn er eventueel om daar ondersteuning aan te bieden. Alleen als ze dat willen en ook in welke mate.’

Het pedagogisch kompas van een ieder wordt op deze manier, vanuit dit gesprek langzaam ontsluiert. En op die manier kun je ook samen als team kijken welke kernwaarden vaker boven drijven.''

Ik besluit verderop die middag ook nog aan te sluiten bij het verhaal dat docenten van NUOVO willen vertellen over de Internationale Studiereis, dit voorjaar naar Kopenhagen. Twee van elke school mogen er elk jaar mee – zo is de afspraak – op kosten van de zaak. Van de 29 ‘prijswinnaars’ zitten er bijna 15 in de tent voor me. Er wordt enthousiast verteld, inzichten en ervaringen gedeeld. ‘Opbrengsten‘ zijn er in verschillende vormen en lagen terug te horen. Soms expliciet, maar wellicht vaker ook impliciet. ‘We hebben vooral een geweldige tijd samen gehad,’ vertelt Patrick, verbonden aan het Trajectum College. ‘We waren echt een team en we hebben ook zoveel meegemaakt en lol gehad. Dat betekent dat je ook zakelijk veel sneller en gemakkelijker optrekt. Dat is al zoveel waard.’

Wat mij opvalt is de wijze waarop dit avontuur – met de trein, omdat NUOVO geen verre vliegreizen meer wil subsidiëren - tot stand is gebracht. Geen organisator van buitenaf, maar zelf aan de slag. Iedereen die mee mocht, deelde zijn vraag of verlangen over wat hij of zij in deze reis wilde onderzoeken. ‘Vervolgens is daar ruimte aan gegeven en hebben docenten dus zelf de contacten gelegd met de scholen of de praktijk die daarbij hoorde,’ vertelt Patrick. ‘Iedereen heeft zich daarmee eigenaar kunnen maken van de reis, maar ook ruimte gegeven om de ander te ontmoeten en zichzelf te laten verrassen.’

Het is voelbaar dat de studiereis van grote waarde is geweest, al zijn daar niet door iedere docent altijd even gemakkelijk de juiste woorden voor te vinden. De twee laatste pijlers van NUOVO – Persoonlijk leiderschap en aantrekkelijk en betekenisvol onderwijs, ook voor docenten – wordt voor mij langs deze weg nog even aangeraakt. Nog voordat ik besluit ook de late namiddag in festivalsferen door te brengen en van het gezelschap te genieten dat – eenmaal met een heerlijke maaltijd voor mijn neus – aan de picknicktafel aanschuift.

Gerben en Wendy zie ik zodoende terug. Ze zijn collega’s van Rob bij Ithaka ISK. En met Justyna, met wie hij het laatste half jaar trekker is van verdere ontwikkelingen rondom Pedagogische Tact, raak ik verder in gesprek. Ze vertelt over haar Poolse achtergrond, over de stappen die ze de laatste jaren heeft gezet door voor het onderwijs te kiezen, en de kwetsbaarheid die ze ervaart als gevolg van die keuze. Ik spreek zelf liever van openheid, zeg ik haar. En laat me vervolgens ook door haar openheid inspireren. We hebben het over vaders en moeders en de rol die zij spelen in het relateren van jezelf met de ander. En de urgentie om deze patronen te zien en het werk dat je hebt te doen. Als mens, als docent.

Ik heb een mooie dag beleefd, concludeer ik als ik in het avondlicht huiswaarts keer. Een werkdag voor mij, een schooldag zoals je het ook kan noemen. Ontspannend, leerzaam, verrassend, verbindend. En als ik de anderen hoor en zie, is dat niet veel anders.

We zijn weer begonnen.