Een Call of the wisdomkeepers, wat betekent dit voor mij?

13 januari 2023

Op het gevaar af dat hij wordt weggezet door een deel van het onderwijspubliek en ‘professionele volgers’ van NIVOZ besluit Rob van der Poel zijn ervaringen met KIVA – en dus ook deze bijdrage – breder te delen. ‘Het raakt voor mij de ondeelbaarheid van ons bestaan. De verborgen wereld die door de vuurceremonie bij KIVA kan worden geopend en ook door steeds meer mensen - zo lijkt het - wordt ervaren, ligt misschien wel minder ver af van de gangbare wereld en meer vertrouwde pedagogische bronnen die ik al ken.’

Het is de derde keer dat ik de documentaire Call of the wisdomkeepers' ga bekijken. In Tilburg heeft Godert Verbiest, een vriend van mij, een programma rondom de vertoning georganiseerd en hij nodigt ook mij uit om de dag ‘van begin tot einde’ te komen beleven. ‘Jij moet daarbij zijn,’ klinkt hij enthousiast als altijd. Godert is iemand die zijn hele leven al mensen aan mensen verbindt; aan duurzame, ecologische initiatieven, aan speelse projecten, vanuit stichting De Oersprong waaronder hij zichzelf en zijn activiteiten over ‘natuur en onthaasting’ schaart. Hij beweegt op wat er in zijn hart leeft en op wat er toe doet – ook in bredere zin, voor de aarde, de mensheid en de samenleving. We zien en herkennen elkaar, in de energie, als verbinder, als mens onder de mensen.

Ik vertel Godert over mijn eerdere kennismaking met de film, over de zomer waarin ik bij toeval in gesprek kwam met regisseuse Marijke Kodden, destijds in de afronding van haar jarenlange, bezielde project. Haar verhaal over de KIVA-ceremonies en het KIVA-vuur, de geraaktheid die ze communiceerde, maakte me direct nieuwsgierig. De gelijkenis met de documentaire Down to Earth, die in 2016 en 2017 tot een ongekend bioscoop-succes leidde - zonder steun van filmdistributeurs en financiering - heb ik zelf dan al snel getrokken. Het filmische verhaal van Rolf Winters – waarin hij met zijn gezin een aantal jaren op reis gaat, zich laat leiden door het spirituele toeval en toegang krijgt tot de wijsheid van elders van inheemse volkeren - trok meer dan 170.000 mensen, een ongekend hoog aantal voor een film die in eigen beheer was opgestart, al doende vorm kreeg en ook grote indruk achterliet op regulier bioscooppubliek, tenminste een deel ervan.

Marijke Kodden stuurde me na onze ontmoeting een link met wachtwoord voor een exclusief inkijkje, waarna ik mijn grote bewondering uitsprak voor de verfilming en de toewijding waarmee ze de voorbije vier jaar aan dit kunst- en levenswerk bouwde. En de betekenis die het kan krijgen, voor samenleving en onderwijs. De zorg en aandacht die van de kleurrijke beelden afspat, als mede de intimiteit waarin is gefilmd, zorgen voor een intense kijkervaring. Enkele weken later bezoek ik een officiële preview-avond in Amsterdam waarin ik – naast een 50-tal uitverkorenen – ook kennismaak met twee vrouwen die in de documentaire aan het woord komen, de relatief jonge Braziliaanse Shirley Krenak en de Amerikaanse Lakota-native Cheryl Angel, spiritueel activist en waterbeschermer. Ik zie een aantal bekenden en ik zie tranen, in heel veel ogen. De roep van de wisdomkeepers – juist in levende lijve – resoneert in ieders hart. Maar de vraag is: wat betekent dit voor mij?

De zorg en aandacht die van de kleurrijke beelden afspat, als mede de intimiteit waarin is gefilmd, zorgen voor een intense kijkervaring.''

Inmiddels zijn we vier maanden verder. En voel ook ik – zeker nu Godert me uitnodigt om er al in de ochtend in Tilburg bij te zijn, in een exclusief gezelschap - het appèl. Kodden, tot dat moment vooral fotografe op allerlei kleinere festivals, events en gatherings, weet inmiddels niet wat haar overkomt en wat haar film – de roep van KIVA – aan het losmaken is. In december was Call of the Wisdomkeepers al een keer in de grote steden te bezoeken, vooral doordat de betrokkenheid groeit en contacten zijn aangewend om de film bij een groter publiek te krijgen. In de januarimaand is de agenda voller en rijgen de aanvragen zich aaneen. Het is aannemelijk dat ook deze documentaire eenzelfde weg gaat als Down to Earth, maar misschien ook wel een grotere impact kan krijgen, nu steeds meer mensen onder externe druk en crises wel naar binnen moeten gaan en zich met existentiële vragen geconfronteerd weten. 

Om tien uur wordt de cirkel in Het Zonnelicht - een kleine, meditatieve natuurlijke oase midden in het stadse Tilburg – geopend. Godert introduceert een aantal speciale gasten en de jonge verslaggever van Trouw, de krant die meer dan gemiddelde interesse in nieuwe religie of levensbeschouwingen heeft, zoals Chiel de Groot zelf zegt. Hij is zelf niet zo bekend met sjamanisme, ceremonies en rituelen, maar stelt zich open voor wat komen gaat en geeft net als ieder ander woorden aan zijn aanwezigheid. Zelf vertel ik over de connectie met het volle leven en de verbinding die ik heb met NIVOZ, een pedagogisch instituut waar ik op mijn manier betekenis en vormgeef aan waar mijn hart sneller van gaat kloppen en waar ik een opdracht voel.

Zelf vertel ik over de connectie met het volle leven en de verbinding die ik heb met NIVOZ, waar ik op mijn manier betekenis en vormgeef aan waar mijn hart sneller van gaat kloppen en waar ik een pedagogische opdracht voel.''

De ceremonies en rituelen, al dan niet geleide meditaties en het participeren in cirkels is mij niet vreemd. Zo’n 20 jaar geleden kroop ik mijn eerste zweethut in en recent nog - even voor deze jaarwisseling - riep ik vier windrichtingen aan en legde ik stenen in het vuur die verbonden waren aan voorouders en persoonlijke intenties van de mannen met wie ik de donkere, kleinere ruimte – dichtbij moeder aarde – deelde. Dat er andere lagen en werkelijkheden zijn dan ik zelf kan bevatten en de wetenschap kan verklaren, hoef je mij niet te vertellen. Ik geef me graag aan ongekende ervaringen en mogelijk ongemak over, zonder te weten wat het me brengt. Niets is wat het lijkt, wil ik maar zeggen.

Ook vandaag geef ik stem aan wat er in me leeft. Het is waartoe KIVA in een notendop uitnodigt. Respect voor ieder wezen, iedere cultuur en taal. En voor de natuur en moeder aarde. Vier dagen lang wordt er ceremonie gehouden, wordt er in cirkels gesproken, gezongen en gedanst en iedereen mag daarin zijn gebeden doen, juist ook in de taal en de gebruiken die daarbij horen, ook al verstaat niemand er iets van. Gebeden voor de aarde, voor het behoud van de diversiteit en uniciteit, tussen en binnen culturen, in flora en fauna. Omdat wij deel van die aarde zijn, omdat wij deel van elkaar zijn. Dat is de boodschap. En dat is merkbaar, ook in deze cirkel.

Gebeden voor de aarde, voor het behoud van de diversiteit en uniciteit, tussen en binnen culturen, in flora en fauna. Omdat wij deel van die aarde zijn, omdat wij deel van elkaar zijn. Dat is de boodschap van KIVA.''

‘Het voelt direct al alsof ik als een vriend onder vrienden ben’, vertelt Anton Sluijtman, een percussionist, als hij in het rondje voorstellen de ruimte krijgt om te delen. Lucy Bathgate – klimaatburgemeester van Tilburg – zingt met Sandra Coelers een speciaal lied in de kring. En Bas Brand Heek pakt de gitaar en zet een mantra in, waarin al snel de tonen met elkaar kleuren tot een samenzang. Ragnar Johnsen – een wisdomkeeper uit de Noorse rune-traditie wordt door Annelies Theelen terzijde gestaan op haar snaarinstrument. Ik sluit ook mijn ogen, om vooral te ervaren wat er aan de binnenkant gebeurt als ik aanwezig blijf. Ik hoef niets en ben me gewaar van mijn eigen rust en liefde en van de liefde om me heen.

Er is in deze korte bijeenkomst tijd en aandacht, ook al dwingt het volle dagprogramma Godert soms ook om het tijdschema in herinnering te roepen. Jeremiah ‘Mohawk’ Wolf - de hoofdgast, zo ervaar ik het zelf – heeft dan ook al zijn inbreng gehad en zijn missie gedeeld. Jeremiah is drie maanden in Nederland om de eeuwenoude vriendschapsketen tussen de Nederlanders en de Mohawks te herdenken.  Deze vriendschap gaat 400 jaar terug. Wolf inspireert met zijn verhalen, drumcirkels en het werken met ‘spirit’. Vandaag wordt een en ander bekrachtigd met het planten van een Peacetree, in hartje Tilburg. We lopen 10 minuten zingend en spelend door naar het centrum, als Jerry daar, gekleed in zijn traditioneel kledij, het podium pakt. Hij wijst op onze kinderen en de (zeven) generaties die nog na ons komen, een principe waarmee native people indachtig hun dagelijks keuzes maken. Omstanders zien het tafereel met enige bevreemding aan, een enkeling blijft langer staan en blijkt ontvankelijker voor wat er zich voor zijn neus afspeelt.

In Cinecitta wachten nog eens 150 mensen op de middagvoorstelling (ook s’ avonds is er een uitverkocht huis) en de omlijsting die de documentaire dankzij het netwerk van Godert en Marijke meedraagt. Kees Peeters die zich ook door de wisdomkeepers en Godert geroepen voelt, verwelkomt iedereen in de zaal met een unieke soundscape, met klankschalen en windmakers. Op het podium staat het levensgroot kristal met lichtjes en bloemen eromheen. Godert en Marijke leidden in, de laatste dankt haar vriendin Rakinah Buttner en een toenemend aantal vrienden, die haar door een zware, wonderlijke en transformatieve tijd heen leiden. Petra Anjani ‘Moonflower’ brengt vanuit de verstilling een lied over het water, waarna het licht uitgaat en de film van een klein uur ademloos wordt gevolgd.

Het dankbare applaus na afloop is veelzeggend. Johnsen en Theelen laten ook daar op intieme wijze hun woorden en klanken een bestemming vinden. En Raquel Haug – initiatiefneemster van de vier KIVA-ceremonies in Nederland – wijst op de gezamenlijkheid en je mogelijk eigen rol en verantwoordelijkheid in de veranderingen waar we allemaal al deel van zijn. ‘Maar wat betreft ceremonies staan we hier nog in de kinderschoenen en kunnen we veel leren van culturen die deze gebruiken (en wijsheid die erin zit opgesloten) nooit hebben losgelaten.’

Wat betreft ceremonies staan we hier nog in de kinderschoenen en kunnen we veel leren van culturen die deze gebruiken (en wijsheid die erin zit opgesloten) nooit hebben losgelaten.''

Godert weet vervolgens de helft van de bezoekers na afloop mee te nemen naar het atrium,  een aanpalende ruimte van Cinecitta - waar Jeremiah het vredelievende en vredestichtende verhaal van zijn tribe/volk deelt, ondanks dat de Mohawks nooit de erkenning hebben gekregen voor het werk dat ze vier eeuwen terug voor de overzeese Nederlanders hebben verricht. Ikzelf ben langzaamaan wat afwezig geraakt en naar de achtergrond verdwenen, ook door de intensiteit van alles. Ik heb behoefte aan een stille plek, aan binnen- en buitenkant. Ik zeg Godert, druk bezig met filmen en buiten bereik, gedag via de app. En dank hem voor wie hij is, zijn oorspronkelijkheid en de vriendschap.

Bij het weggaan, tref ik nog een kritische omstander die zich vertwijfeld een en ander afvraagt. ‘Ik snap niet waarom deze beweging er nu weer is. Er gebeurt zoveel op dit gebied, waarom zie ik die andere groepen – die zich zo om de aarde en de mensheide bekommeren - hier dan niet?’ Ik zeg haar dat ik zelf optimistisme voel. Dat mijn wereld aan het schuiven is gegaan, door in kringen en ceremonies te stappen, door mijn innerlijke wereld te openen en te delen, dat ik me daarbij ook ontvankelijker voel voor de ander en verbondenheid ervaar. En dat iedereen zijn eigen vorm heeft en mag hebben.

Een dag later ben ik weer terug. In een training over intimiteit spreek ik tegenover ‘een ander’ de zin uit: ‘Jij bent een mens, net als ik.’ De tranen achter de ogen wellen op.

Op het gevaar af dat ik word weggezet door een deel van het onderwijspubliek en ‘professionele volgers’ van NIVOZ besluit ik mijn ervaringen met KIVA – en dus ook dit verhaal – publiekelijk te delen. Geïnspireerd ook door mensen om me heen. Ik las Sandra van Kolfschoten die gebeurtenissen, eigen gedachten en gevoelens op LinkedIn deelde in een kwetsbare, oprechte nieuwjaarswens voor 2023. Haar woord Togetherness resoneert. Het raakt de ondeelbaarheid van ons bestaan. Het is de manier en de openheid waarmee ze zichzelf inbrengt en tegelijk overstijgt.

De soms onzichtbare wereld die door de vuurceremonie bij de KIVA wordt geopend en ook door steeds meer mensen - zo lijkt het - wordt ervaren, ligt misschien wel minder ver af van de gangbare wereld en meer vertrouwde (wetenschappelijk, filosofisch en pedagogisch) bronnen af die we kennen. In onderzoek en onderwijs, maar ook in dagelijkse alarmerende nieuwsfeeds. Ik moet denken aan Otto Scharmer en zijn Theorie U - een procesmodel dat vernieuwing en transformatie van mens en organisatie nastreeft. Omdat het water ons aan de lippen lijkt te staan, vanuit bestaande denkkaders. ‘Theorie U beoogt een verdieping van het bewustzijn van de betrokkenen, het benutten van de wijsheid uit het onbewuste,’ zo citeer ik uit het boek, dat al tien jaar bij mij in de kast staat.

Theorie U beoogt een verdieping van het bewustzijn van de betrokkenen, het benutten van de wijsheid uit het onbewuste.''

Theorie U is doorontwikkeld en verbonden aan ecologische urgentie en duurzaamheid, van mensheid en planeet. Bij NIVOZ wordt ‘de U’ – leidinggeven vanuit de toekomst die zich aandient – ook praktisch in trajecten voor leraren, schoolleiders en teams ‘gebruikt’. Met een open geest, open hart en een open wil leiden we onszelf en elkaar door de onderkant, voorbij eigen overtuigingen, door ze los te laten, dieper te luisteren en aanwezig te zijn én te blijven. Mijn ervaring in de cirkel bij KIVA is niet veel anders.

En zo is er ook Ramon Krznaric, die als publieksfilosoof een jaar geleden bovengemiddelde aandacht trok met zijn boek The Good Ancestor. How to Think Long Term in a Short-Term World. Krznaric naam viel ook toen ik even voor de kerstvakantie een NIVOZ-podcast opnam met Koen Vos van het practoraat Brede Vorming van ROC Friese Poort. Via een Empathie-avontuur - zo leerde Vos mij – kan de filosofie van Krznaric ook mbo-studenten bereiken. Zeker als zo’n belevenis je raakt, je stilzet en je dus als vanzelf doet reflecteren. Wat gebeurt hier? Wie ben ik in deze wereld? Wat leeft er in mij? En - misschien wel nog belangrijker - hoe verhoudt zich dat tot die ander en de wereld om mij heen? Waartoe ben ik geroepen?

Kunst, cultuur, filosofie, literatuur, muziek en theater – maar wellicht ook duizenden jaren oude ceremonies en rituelen - kunnen helpen om afgesloten delen van jezelf vrij te maken, om een vollediger mens te zijn, om ‘zelf én samen’ te voelen. Onder de noemer van Brede vorming, Bildung of Whole Child Education kan de weg terug worden ingezet, via ontmoeting en gedeelde ervaring, opdat er tegelijk verbondenheid en verantwoordelijkheid kan worden gevoeld. Een beleving van wederkerigheid en ontvankelijkheid zitten aan dat onderzoek vast, noem het ‘muzisch’ om maar weer andere terminologie (uit de hoek van de kunsten) te gebruiken. En aan zo'n manier van werken en maken - in kringen, zelf én samen - ligt de Urban dance weer ten grondslag, zo weet ik van Bart van Rosmalen, vanuit zijn HKU-lectoraat Kunst en professionalisering.

Zie je hoe alles aan alles verbonden is? En niets op zichzelf staat?

Is het planten van een Peacetree – waarmee Jerry Mohawk Wolf – een bijdrage aan die toekomstige wereld levert, mensen raakt en meeneemt, daarom minder waard dan een prachtige kleine uitgave van de Vlaamse cultuurhistoricus David Van Reybrouck, Vrede kun je leren? Gaan we de Vreedzame school – vergelijken met een beweging als Geweldloos Communiceren van Marshal Rosenberg en de impact ervan? Ieder heeft zijn eigen stem, vindt zijn eigen vorm en ervaart in bepaalde contexten meer of minder betekenis. Maar als mens en medemens, zo weet ik inmiddels, hebben we meer gemeenschappelijk dan we soms – aan de oppervlakte - vermoeden. Is er ook een existentiële wereld die we delen.

Het denken van psychiater Dirk de Wachter (Vertroostingen), van socioloog Hartmut Rosa (Resonantie) of de fabelachtige, natuurlijke wereld van het mycelium dat Merlin Sheldrake schetst in Verweven leven. Er is zoveel inspiratie, zoveel om in te ademen, zoveel om te openen en zoveel in en om ons heen dat vraagt om gezien, gevoeld en erkend te worden. Dus nee, om een vraag van die kritische vragenstelster in Tilburg nog maar eens terug te halen: we hoeven nu niet met z’n allen rondom het KIVA-vuur te gaan zitten. Deze tijd  vraagt mijn inziens om wijsheid.

En dan kom ik terug bij het onderwijs. ‘We blinken namelijk met z’n allen daarin niet echt uit,’ zo hield Reinoud Eleveld mij recent voor. ‘Kijk naar onze leiders, de politici, de ondernemers. Kijk naar onszelf. Er is in de wereld sprake van verwarring of van een te sterke focus vanuit bepaalde kennis of specialisme. En zo gek is dat niet, want in wijsheid – een van de vijf bewustzijnslagen - zijn we ook helemaal niet geschoold.’

Zelf ben ik begonnen met een taoïstische training, waarmee Eleveld inmiddels duizenden mensen online bindt. ‘Maar daar gaat het uiteindelijk ook niet om,’ aldus de sufi-leraar. ‘Een pad van wijsheid is duizenden jaren oud, maar het is er ook in allerlei soorten en maten. Kijk vooral of dit bij jou past. En houd je intenties zuiver. Langzaam maar zeker begint een en ander zich dan te ontsluieren. Ga je je fitter en energieker voelen, raak je gecentered  als het om je heen stormt - en ervaar je meer helderheid. Je begint te zien waarvoor je hier bent, blijft ook als zodanig staan en gaat ernaar handelen.’

Ik voel mijn nieuwsgierigheid alweer toenemen.

Aho!
ps. Groet uit de Indiaanse cultuur. Afkorting van "O mi takye Oyasin, Aho" (wij zijn allen één, gegroet).

Speellijst Call of the Wisdomkeepers

De documentaire staat voorlopig geprogrammeerd in Zwolle, Amsterdam, Varik, Rotterdam, Oosterbeek en Zutphen. De agenda wordt gaandeweg aangevuld. Zie ook: https://kiva-wisdomkeepers.com/