'Als woord voor 2023 kies ik Togetherness: een jaar waarin alles samenvalt, een soort van next level participatie.'
9 januari 2023
Leven met wat er is. Werken met dat wat er komt. Zijn met de mensen met wie je bent. Een nieuw jaar. 2023 is begonnen. Sandra van Kolfschoten deelt gebeurtenissen, gedachten en gevoelens die tussen kerst en nieuwjaar voorbijkomen. Togetherness is haar woord voor 2023. Ze spreekt vandaar haar wensen en gebeden uit 'Wees liever het licht, dan af te geven op het donker, lees ik ergens in een insta-post. Weg met de woede, mooie dingen blijven doen. Maar het kost me moeite niet steeds de vinger op zere pekken te willen leggen.'
Het nieuwe jaar is begonnen. Als woord voor 2023 kies ik Togetherness. In de zin van samen zijn en dichtbij mensen en elkaar. Als ook in de zin van dat alle losse eenheden samen komen in een groter geheel: het onderzoek dat alles zal verbinden, een project dat al mijn dagen vult. Geen 100 losse dingen met evenzoveel mensen: op maandag hier, op dinsdag daar en woensdag zijn we overal. Nee, 2023 wordt het jaar dat alles samenvalt tot een essentieel geheel. Liefst op loopafstand met de teckels. Zoiets. Met afgewisseld zon en zee en campingleven.
De laatste weken heb ik vooral veel gegeten en gedanst en ben samen geweest met mensen van over heel de wereld. Dat wat ik zomers altijd op vakantie doe. Dat kan blijkbaar ook in de winter. Het is zonder zon en zonder zee. Veel van de mensen zijn op de vlucht en ook dat verschilt niet veel van de mensen die elkaar zomers ontmoeten op de camping. We willen allemaal onze realiteit ontvluchten op onze eigen manier. Ik voel me er thuis en blij en gelukkig en de energie stroomt wederzijds.
Met het geluk en de energie die stroomt, neemt ook mijn verdriet en boosheid toe om wat er gebeurt. Ik kreeg er de afgelopen jaren ook steeds meer “last” van in mijn dagelijkse werk en opdrachten. Mensen een stem geven die anders niet gehoord worden. Luisteren naar jongeren. Kansengelijkheid. Diversiteit. Moeilijke groepen. Detentie. Verhalen ophalen door kunst. Participatie. Er in gaan in plaats van aan de zijlijn blijven staan en er over praten. Meedoen. Actie onderzoek. Samen het werk doen en het leven leven.
Je ziet het pas als je het door hebt. En van Jaap Peters leerde ik ooit, nog beter zie je het als je het voelt . Daar lijkt ook een soort van essentie te zitten. Want we hebben organisaties en professionals gecreëerd waar juist die afstand en het niet voelen steeds meer wordt benadrukt. Als je de regels volgt doe je niks fout, maar de vraag is of je goed doet.
Als je de regels volgt doe je niks fout, maar de vraag is of je goed doet.''
Ik kwam het op scholen en in onderwijs ook altijd al tegen. Professionals dienen afstand te houden. Objectief te blijven. Ze zeggen dan dat je beter kunt kijken, maar eigenlijk ga je er gewoon veel minder door zien. Het is wel minder verwarrend, misschien omdat je weet bij wie je hoort als je 'wij' zegt. Wij, de professionals, de onderzoekers, de beleidsmakers, de adviseurs, de docenten. En dan zijn zij de mensen, de doelgroep, de criminelen, de studenten, de jongeren.
Participatie brengt verwarring met zich mee. Ten minste, als je een soort van ‘omgekeerd’ gaat participeren. Je laat ‘de doelgroep’ niet alleen participeren in jouw onderzoek, maar je participeert ‘in de doelgroep’ en komt zo op onderzoeksvragen die je je zelf eerder nog niet stelde, omdat je niet wist dat ze bestonden. Misschien is Togetherness wel een soort van next level participatie bedenk ik me. Iets met je hart er ook bij in meenemen.
Misschien is Togetherness wel een soort van next level participatie bedenk ik me. Iets met je hart er ook bij in meenemen.''
Nu ik afgelopen jaar in de vluchtelingenwereld terecht ben gekomen, zie ik een systeem dat afstand en ontmenselijking tot essentie heeft. Ik wist niet dat het bestond. Ik heb zelfs een contract moeten tekenen met gedragscodes waarin menselijk contact, vriendschap en persoonlijke verbinding verboden of ten minste sterk ontraden wordt. Als je de teksten leest, lijkt het alsof je je in een kudde wilde dieren gaat begeven die elk moment in volledige razernij en geweld kunnen ontsteken. Ik verbaas me eigenlijk vooral over dat mensen zo liefdevol en aardig en begripvol blijven. In alles wat ze meemaken, en vooral ook in alles wat ze niet mogen mee maken, omdat vluchtelingen gewoon echt heel weinig te zeggen hebben over hoe ze willen leven en vooral heel erg dankbaar moeten zijn voor alles.
Zelf voel ik steeds meer razernij en de behoefte om gewelddadig te worden. Het is niet goed, dat voel ik ook. Maar ik kan er niks aan doen als ik de comments lees onder de mediaberichten over Ter Apel omdat het ineens over mensen gaat hier heel dichtbij. Ik word ook woedend van de tone of voice waarmee mensen worden aangesproken en als ik de locatiemanager hoor praten over het organiseren van ‘dagbesteding’. Het zijn geen verstandelijk gehandicapten zeg ik, mensen zijn gewoon arts hier en ingenieur en stukadoor of cateringexpert.
Wees liever het licht, dan af te geven op het donker, lees ik ergens in een insta-post. Weg met de woede denk ik, mooie dingen blijven doen. Maar het kost me moeite niet steeds de vinger op zere pekken te willen leggen.
Ondertussen kook en eet en dans ik met mannen en vrouwen en jongeren en kinderen die, als ze bij ons op de camping waren heel gewoon ook als onderdeel van de interessante internationale community gezien zouden worden. Leuke vakantievrienden heb jij toch, zou iedereen zeggen. Met oud en nieuw dansen we met het hele dorp het nieuwe jaar in, tot vier uur s morgens. Oude en nieuwe bewoners. Zij die hier altijd al wonen en zij die binnenkort weer weg moeten. Als je danst samen, is er geen taal die je niet verstaat. Als je dat op een feest doet dat voor iedereen dezelfde betekenis heeft, is er geen verschil in wat je daar op de dansvloer te zoeken hebt. Iedereen is vrij. Iedereen is op de vlucht. Iedereen is gevangen. Iedereen is mens.
Dan wel.
Als je danst op een feest dat voor iedereen dezelfde betekenis heeft, is er geen verschil in wat je daar op de dansvloer te zoeken hebt. Iedereen is vrij. Iedereen is op de vlucht. Iedereen is gevangen. Iedereen is mens.''
Vandaag is het 9 januari . De schoolvakantie is voorbij en het werk begint weer officieel. Wat is mijn werk komend jaar? Het loopt anders dit jaar, dat voel ik. Ik heb heel heel veel lijntjes uitstaan, alle kanten op. Ook op nieuwe plekken waar ik nog niet eerder was. Na de zomervakantie vroeg ik me ook elke maand af of het werk al was begonnen. Ik stelde het steeds maar uit. Om de focus te zetten op iets wat helderheid zou geven wat het komende werk zou worden. En met welke opdrachtgevers. Ik merk dat ik weer ga naar wat ik leerde in 'mijn overlevingstijd' en waar ik me zomers altijd het fijnst bij voel. Gewoon per dag leven. En per week. En niet al te ver vooruit willen kijken of te veel over je schouder achteruit-verlangen naar hoe de dingen ooit waren. Het lijkt op de dagen in het AZC. The camp zoals we het hier noemen en niet alleen hier, maar alle AZC’s worden zo genoemd door hun inwoners. The Camp…
Eind van de vakantie ga ik even langs bij het hotel (een ander camp) vol kinderen zonder ouders en zonder thuis. OnderwijsKunst Programma brengen voor de komende woensdagen. Ik geef de manager die altijd in de ruimte is waar geen kinderen zijn een hand en ga dan tafeltennissen met de jongens en hun begeleiders. Ze passen hun spel beleefd aan en dat is fijn, want zo kan ik er even inkomen. Als je 50 plus bent is het lang geleden, maar niet vergeten natuurlijk. Als het rondje om de tafel begint, ben ik weer warm en blijf over tot de laatste drie. Gewoon voluit op haar gaan nu, roept een van de jongerenwerkers. Ze heeft ons er allemaal al een keertje uitgegooid. No mercy. We rennen en we lachen en we roepen shit.
Ik zei het al meteen, zegt een van de mannen: we moeten een tafeltennistafel hebben, want dit verbindt. Het geeft ruimte om te duwen en te lachen en je bent onder elkaar hetzelfde. Kijk die jongens! Vorige week konden ze er nog niks van. Kijk nu eens! zegt hij als iemand een keiharde smash slaat. Met een blik vol liefde kijkt hij toe. Ondertussen kijkt hij met diezelfde blik scherp rond of het allemaal onder controle is, want we zijn met veel mensen en de ruimte is klein. De teamleider die veel respect geniet van iedereen komt ook meedoen. Hij is altijd de rust zelve, maar tijdens de wedstrijd zie je zijn vuur. Chinese stijl in zijn batje. Hij speelt iedereen keihard van de tafel. No mercy, met een glimlach.
Als ik dicht bij mezelf ben, dan ben ik schuldig aan het breken van de codes. Togetherness mag niet. Geen verbinding aan gaan. Geen persoonlijk contact maken. Afstand houden. Geen gegevens uitwisselen. Geen social media delen. De zinnen lees ik in de gedragscode ‘omgaan met vluchtelingen’. Thuis sturen jongeren me berichtjes via insta. Wanneer ik weer kom en waar er weer een feestje is binnenkort. Hoe ze hun moeder missen, zeker deze afgelopen dagen aan het einde van het jaar en een nieuw begin. Veel hebben de griep en koorts. Drink veel thee, app ik, met lemons. Ja, dat zegt mijn moeder ook altijd. Ik ga weer even slapen. Tot gauw weer dan!
Togetherness mag niet. Geen verbinding aan gaan. Geen persoonlijk contact maken. Afstand houden. Geen gegevens uitwisselen. Geen social media delen. De zinnen lees ik in de gedragscode ‘omgaan met vluchtelingen’.''
Terug in Oosterbeek ga ik langs mijn vrienden vol van verdriet, want hun kleine broertje thuis is plotseling overleden in een ziekenhuis hier heel ver vandaan. Twaalf jaar jong. Ze hebben elkaar al drie jaar niet gezien, omdat ze al zo lang onderweg waren. In de huiskamer staan de stoelen en banken in een rijtje. Fruit op de tafel. Ik krijg een klein kopje koffie van een broer met heel verdrietige ogen. De laatste maanden zijn we soort van vrienden geworden. Happy times en sad times, samen delen. Er komen meer mensen binnen. Iedereen zit en zwijgt. Ook de coa-mensen komen zitten. Niet eventjes, maar gewoon een heel uur lang. We praten over de dood en hoe dat gaat op verschillende plekken in de wereld. Van de dood gaan de gesprekken over in het leven. Een van de mannen van beneden komt ons boven ophalen, want er is gekookt. Samen aan een tafel kijken we naar ronde schalen. Rijst. Kip. Lemons. We eten. Praten. Roken. Lachen. Huilen. Leven. Togetherness.
Happy times en sad times, samen delen. Er komen meer mensen binnen. Iedereen zit en zwijgt. Niet eventjes, maar gewoon een heel uur lang.''
Door dicht bij de mensen te zijn ‘over wie het gaat’ - door deel uit te maken van ‘hun’ wereld, door je eigen wereld er aan te verbinden en zo samen iets ‘met elkaar' te creëren. Dan krijg je ook te maken met wat ‘het systeem’ veroorzaakt. Het lijkt ineens of je toegang hebt gekregen tot een andere wereld en bijbehorend gevoel. En dat maakt dat ik verbinding kwijtraak die ik eerder wel nog kon maken.
Geen tijd en begrip meer kunnen opbrengen voor eindeloze verhalen en vergaderingen over niks. De nepheid, het gekunstelde gedrag dat bij professionals hoort. De afstand. De taal die dan wordt gesproken. Het geen verantwoordelijkheid willen dragen voor dingen die risico’s met zich mee brengen. Die misschien tegen een regel of een code aan schuren. Geen moeite doen. Liever nee zeggen, dan ja. Klagen en zuchten over hoe zwaar het allemaal is vanuit een warm huis en een maandelijks eeuwig doorgaand salaris of je nu werkt of thuis zit.
De wereld draait gewoon door en je boekt je vakantie, je verbouwt je huis met je zonnepanelen, lekker duurzaam en je poetst je schoenen. Ik doe zelf ook nog even het dak van de cabrio omlaag als de zon schijnt onderweg naar mijn huis dat ik met niemand hoef te delen, alleen maar met mijn dochter en die gaat ook steeds meer haar eigen weg.
Participatie. Stem geven aan hen die nauwelijks gehoord worden. Ik dwarrel heen en weer tussen 'erbij horen' en ook helemaal niet. Tussen gelijkwaardig zijn - zogenaamd - en ondertussen uit en in kunnen stappen als eigen keuze. Nog wel. Hoeveel verhalen moeten we komend jaar gaan vertellen en wie gaat er luisteren en wat hoor je dan?
Ik dwarrel heen en weer tussen 'erbij horen' en ook helemaal niet. Tussen gelijkwaardig zijn - zogenaamd - en ondertussen uit en in kunnen stappen als eigen keuze.''
Ik heb veel last van verwarring in 2022 en ik ben bang dat 2023 het niet duidelijker zal maken. Ik wil minder boos zijn en tegelijk nog veel meer woede richten naar de plekken en de mensen die altijd buiten schot lijken te blijven, terwijl ze over de jongeren die steeds vaker gericht met wapens schieten, schrijven hoezeer de populatie overal verhardt. En welke interventies zouden passen. In welk beleidsplan en met welke implementatievorm zullen we de transactionele analyse doen? Met drie P’s? Of vier of vijf? Participatie als instrument en interventie. Ik zou zeggen: een pingpongtafel en -toernooi als start van elk onderzoek. Whole system in the room en gaan met die banaan!
Ben je al begonnen met werken, vraagt Frans me, als we samen even bellen om onze vrijdag de 13e Mensen mensen wat een mensen-sessie voor te bereiden. Ik weet het niet, antwoord ik. Ik leef gewoon elke dag en doe van alles door elkaar. Ooit zal het wel eens samenvallen. Togetherness.
Leven met wat er is. Werken met dat wat er komt. Zijn met de mensen met wie je bent. Een nieuw jaar. 2023 is begonnen.
Deze bijdrage is eerder gepubliceerd op de website van het lectoraat Change Management van de Haagse Hogeschool waar Sandra ook aan verbonden is. Sandra van Kolfschoten opereert vanuit OnderwijsKunst, anderhalf jaar terug werd er een NIVOZ-podcast met haar opgenomen die je hier kunt beluisteren.
Reacties