Podcast met een lector en een overrompelde zij-instromer: ‘Wat een ongelooflijk waardevolle ervaring’

21 juli 2020

‘Wat een ongelooflijk waardevolle ervaring,’ zegt Mascha Enthoven in deze NIVOZ-podcast als ze de enigszins overrompelende lespraktijk van Maartje Janssens als zij-instromer aanhoort. ‘Maar ook, wat een betekenis zal dit voor jou hebben, hoe het ook verder loopt.’

Je kunt je abonneren op de NIVOZ-podcast via Spotify en Apple Podcasts. We hopen ongeveer tweewekelijks te blijven publiceren. Je krijgt dan bij elke publicatie automatisch een melding.

Voor deze onderwijspodcast zou Maartje Janssens als wetenschappelijk medewerker bij NIVOZ haar voormalig collega interviewen. Mascha Enthoven is vanaf september 2018 lector De Pedagogische opdracht geworden op de Hogeschool Inholland en hield begin dit jaar haar lectorale rede: Bedachtzaamheid na actie. Leraar willen zijn, vanuit een krachtig collectief. Er stonden genoeg vragen op papier en ook het mogelijke verloop van het gesprek was goed voorbereid. Maar ineens – toen de ontmoeting werkelijk plaatsvond -  was er Maartje’s eigen verhaal: de enigszins ontnuchterende ervaring als beginnend leraar, als zij-instromer.

‘Je gaat met een bepaald beeld naar die onderwijspraktijk toe,’ vertelt Maartje openhartig en kwetsbaar. ‘En ik wilde graag gesprekken voeren met kinderen, filosoferen. Of ze lekker mee naar buiten nemen en dan de hele middag met ze op pad, op ontdekkingstocht. Maar in de praktijk ben je gewoon bezig om een hele hoop lesstof er doorheen te draaien. En er gebeurt gewoon elke seconde iets. Vóór je, achter je. Het is heel hectisch. En misschien had ik dat van tevoren wel kunnen bedenken, maar toch niet zo gerealiseerd. Misschien ook juist door het perspectief waar ik bij NIVOZ natuurlijk in verkeer. Met alle mooie ideeën over opvoeding en onderwijs. Dat gaat dan toch je blik kleuren van hoe het dan in de praktijk is.’

In de praktijk ben je gewoon bezig om een hele hoop lesstof er doorheen te draaien. En er gebeurt gewoon elke seconden iets. Vóór je, achter je. Het is heel hectisch.''

Een mooi vertrekpunt voor Mascha. En een prachtige insteek om haar werk als lector in deze podcast naar voren te laten komen. Aan de hand van een ervaring, de levende, overrompelende lesrealiteit van Maartje. Een leraar is een frontliniewerker, zegt ze. Er gebeurt altijd wat en het vraagt alertheid, bedachtzaamheid en direct handelen. Dat roept in haar empathie en bewondering op. En de bevestiging dat theorie en praktijk als twee verschillende werelden worden ervaren. Elk met hun eigen taal, en soms zelfs in een en dezelfde persoon. ‘Kwalificeren, socialiseren en persoonsvorming,’ zegt Maartje Janssens. ‘Als concepten kun je het vatten, maar in de praktijk is het heel moeilijk om dat allemaal in één moment te zien. Omdat je totaal niet de ruimte hebt om breder te denken.’

Ze raakt een snaar. Het belang van ruimte, dan wel een buitenruimte, zoals Mascha Enthoven het in haar lectorale rede conceptualiseerde. Een collectief onderzoeksgebied – in de luwte van het alledaagse - waar wetenschap en theorie vs. de leraar en praktijk elkaar ontmoeten en bevragen. Om te groeien, te ontwikkelen. ‘Het betekent wel dat je in die praktijk al op een bepaalde manier onderzoekend moet zijn, om die ervaringen mee te kunnen nemen. Wat je wilt is dat je in het handelen, in die spaarzame momentjes dat je even kunt nadenken, dat je daar achtzaam wordt, bijna bedachtzaam wordt op: wat is er nou gebeurd?! Dat begint klein. Door er tussendoor misschien een aantekening van te maken.

Wat je wilt is dat je in het handelen, in die spaarzame momentjes dat je even kunt nadenken, dat je daar achtzaam wordt, bijna bedachtzaam wordt op: wat is er nou gebeurt?! ''

Het is uiteindelijk trainen, vertelt ze, voordat je de ruimte kunt vinden voor jezelf. Ze spreekt over een open, onderzoekende houding waardoor leraren elkaar nadrukkelijker ook als pedagogisch collectief kunnen ontwikkelen. En over de manier waarop dat vanuit haar lectoraat wordt ondersteund, onder meer via een onderzoeksproject naar Brede vorming. ‘Want daar wordt dan over gesproken, maar wat vertellen leraren daar zelf over? Kijk, je kunt wel achter de tafel zitten en gaan conceptualiseren, maar de leraar doet het al: het is niet nieuw. Dus wat we eigenlijk zeggen: wees er meer bewust van, zodat je het kunt onderzoeken, zodat je het kunt bespreken: gebeurt het vormen eigenlijk wel zoals we het willen?’

Mascha zegt onder de indruk te zijn geraakt van wat er op scholen gebeurde in coronatijd. ‘Waar ik eigenlijk voor pleitte in mijn rede, zag je vanaf half maart in alles terug: zélf als professional de kwaliteitsnorm bepalen en tegelijk de collectieve kracht hebben om het handelen te evalueren, om tot verbeteringen te komen en elkaar daarin te benutten.’ Des te interessanter is het wat er nu gebeurt, vertelt ze. Iedereen is immers van het belang doordrongen om relevante ervaringen te verduurzamen. Toch ziet ze dat het vaak anders uitpakt. ‘We zijn als mens geneigd om houvast te vinden bij de volgende vorm en dat te gaan organiseren. Ik zie het om me heen. Dit is nu een moment om het eindelijk anders te doen, we kunnen nu overstappen naar unit-onderwijs. Dat is wat er gebeurt. Maar dat is natuurlijk niet een onderzoekende cultuur. De vraag is: wat hebben deze ervaringen ons te vertellen? Hoe komen we tot nieuwe, onderzoekende manieren van werken?’

Opname en redactie: Rob van der Poel