Onderwijsavond met Milio van de Kamp over kansenongelijkheid stelt ons voor de keus: durven we te gaan voor fundamentele verandering?

17 februari 2025

Het werd even heel spannend tijdens de onderwijsavond met Milio van de Kamp, toen een mevrouw uit het publiek opstond en haar collega’s in de zaal in redelijk stevige bewoordingen opriep om nou eindelijk eens samen in actie te komen tegen het systeem, om radicaal náást de kinderen te gaan staan in plaats van ervoor. Dat riep ongemak en weerstand bij sommigen op, maar ook bijval van weer anderen. Het liet in elk geval zien dat ons onderwijs op een cruciaal kruispunt lijkt te staan, waarin we moeten kiezen of we pleisters blijven plakken om met het huidige systeem om te kunnen blijven gaan, of het systeem als geheel drastisch moeten omgooien, om kansenongelijkheid nu eens echt aan te pakken. Misschien wel te beginnen bij de lerarenopleidingen. Nivoz-eindredacteur Joyce van den Bogaard voelde aan alle kanten de urgentie die van Milio’s woorden afspatte, en schreef een prikkelend verslag, dat vergezeld gaat van beeld en geluid van deze mooie avond.

Het is een van de dingen waar Milio tijdens deze avond zijn verbazing over uitspreekt: waarom is kansenongelijkheid alleen maar een keuzemodule op de pabo’s, en niet het fundament van de opleiding? Want natuurlijk zijn de basisvaardigheden van belang voor elk kind, omdat ze zich zonder voldoende lees- en rekenvaardigheid moeilijk kunnen redden in onze maatschappij. Maar veel urgenter nog zijn al die kinderen die op achterstand gezet worden door een systeem dat er in de kern niet is om ze gelijke kansen te bieden. Of, zoals Milio zegt: “Het onderwijssysteem is ontworpen om “klassen” en sociale ongelijkheid te reproduceren.” Het is een systeem dat ontworpen is door mensen die intrinsiek bepaalde voorrechten hadden en die het systeem zodanig hebben ingericht dat ook hun kinderen er makkelijker doorheen rollen. Het is bovendien een systeem dat zo dwingend en dominant is, dat ook degenen die door het systeem niet bevoordeeld worden en er misschien zelfs door benadeeld worden, zich naar dat systeem moeten schikken. Dit draagt niet alleen bij aan de instandhouding van het systeem, maar ook aan de bevestiging ervan.

Maar wat nou als je, zoals Milio, geboren bent in een kansarme wijk, waar de heroïnenaalden in de zandbak liggen, de dealers in het park hun ding doen en je als kind dus nooit veilig buiten kunt spelen? Als je vader in de criminaliteit beland is en je moeder veel stress heeft omdat de rekeningen niet betaald kunnen worden en het gezin moet leven zonder gas, elektriciteit en warm water?

Wat nou als je, zoals Milio, ’s nachts wakker ligt omdat je moeder klappen krijgt van je vader, je je broertje moet troosten, pas om 6 uur in slaap valt en daardoor te laat op school komt? Om daar vervolgens niet iemand te treffen die belangstelling toont voor waarom je al twee weken te laat komt, maar zelfs iemand die je daarvoor bestraft?

Wat nou als je, zoals Milio, een juf hebt op het vmbo die echt het goede wil doen voor alle leerlingen, maar die dan bij jouw opstel over dat je later psycholoog wil worden (want dan verdien je immers goed geld en krijg je eindelijk het respect en aanzien dat je zoekt) alleen maar zegt: “Misschien moet je iets lager mikken”, waardoor je zelfvertrouwen in een keer weggevaagd wordt?

Wat nou als je, zoals Milio, ervaart dat de meritocratie en ons onderwijssysteem zo zijn ingericht dat degenen die het mede bedacht hebben, vaak mensen met bepaalde kennis, netwerken en privileges, ook degenen zijn die er het meest van profiteren, en jij zelf dus bijna per definitie buitenboord valt?

Wat nou als je, zoals Milio, ouders hebt die zelf gemarginaliseerd zijn en die dus ook niet goed weten hoe ze zich moeten verhouden tot of durven op te staan tegen het onderwijssysteem waar hun kind niet lijkt te bloeien, maar de dupe van aan het worden is? Die niet het vocabulaire of de leesvaardigheden hebben om je voor te lezen of het zelfvertrouwen om je leerkrachten aan te spreken? Die niet het geld hebben om je naar muziekles te sturen of om een laptop aan te schaffen waar je je huiswerk op kunt maken?

Wat nou als je, zoals Milio, door je achtergrond op zo’n achterstand bent gezet, dat de doorstroomtoets niet zal laten zien wat jij echt in je mars hebt en dat de volwassenen om je heen ook niet allemaal zicht hebben op je talenten?

Wie komt er dan écht voor je op? Wie zorgt er dan voor dat jij, ondanks al je tegenslagen in het leven, dezelfde kansen krijgt als elk ander kind? Wie helpt jou om je leven de positieve draai te geven die nodig is om al jouw talenten te kunnen benutten? Wie heeft dan dezelfde hoge verwachtingen van jou als van elk ander kind? Wie zorgt ervoor dat jij het beste, bij jou passende, schooladvies krijgt, zoals elk ander kind? Wie maakt er dan een verschil in jouw leven?

Maar Milio heeft ook een bemoedigende boodschap voor mensen die het onderwijs een warm hart toedragen en die graag zouden willen dat het voor alle kinderen goed gaat “werken”. Die verandering is mogelijk, en je hoeft het als onderwijsprofessional niet alleen te doen. Sterker nog, we móeten het samen doen, we moeten massa creëren om te laten zien dat we het menen, dat we echt vinden dat het anders moet. We moeten samen in actie komen, samen besluiten dat het genoeg is met de doorstroomtoetsen en de cijferrapporten. We moeten samen het onderwijssysteem bevragen en de mensen met “macht” laten weten dat we het niet langer pikken, of het nu de schoolleider is, de scholenstichting, het landelijk kenniscentrum SLO of het ministerie van OCW. We moeten samen ervoor kiezen om niet meer vóór, maar radicaal náást alle kinderen te gaan staan en ze duidelijk te maken dat wij er zijn om ze te laten bloeien. Want het aanpakken van kansenongelijkheid begint niet bij het geforceerd emanciperen van leerlingen, maar bij het onderwijs, dat kritisch naar zichzelf moet kijken en solidariteit in zijn meest fundamentele vorm moet tonen. Omdat onze wereld beter verdient, omdat jij beter verdient en vooral: omdat onze kinderen beter verdienen.

De volgende onderwijsavond van NIVOZ vindt plaats op 3 april op de ISK in Utrecht en daar spreekt dr. Sabrina Alhanachi over Cultureel Responsief Lesgeven. Kaarten daarvoor zijn nu al te bestellen.

Joyce van den Bogaard is eindredacteur van het NIVOZ-platform