Luc Stevens na webinar met Marilse over meritocratie: ‘Meegaan met de samenleving of verantwoordelijkheid nemen, in de klas of in professionele verbanden?’

1 december 2022

Luc Stevens was een van de zestig deelnemers bij het webinar Hoe hoger, hoe beter? – geïnitieerd vanuit een samenwerking tussen NIVOZ, Sardes en Verus. Deze partijen trekken samen op om de schaduwzijde van het meritocratisch denken te belichten en daar – in samenleving en scholen – aan voorbij te geraken. Met Marilse Eerkens was er een gastspreker die haar stem op maandagavond 28 november liet horen. Haar voordracht - in twee delen uitgesproken - is hier terug te lezen. Luc – oprichter van NIVOZ – schreef daags later wat gedachten op naar aanleiding van het webinar. ‘Wat zijn onze waarden en wie en hoe willen wij dat onze leerlingen zijn als ze onze school verlaten?’

Een samenleving en haar onderwijs spiegelen elkaar. Voor de somberaar betekent dat, dat een maatschappij het onderwijs heeft dat zij verdient. Voor een pedagoog of een leraar – zij verrichten  per definitie pedagogisch werk - betekent het een dilemma: gaat hij mee met het spiegelen of niet en neemt hij zijn eigen verantwoordelijkheid, in de klas of ook in professionele verbanden. Wat die verantwoordelijkheid inhoudt zou in het schoolconcept of de missie van de school beschreven moeten zijn en tastbaar in het schoolethos, het omgangsklimaat in de school. Wat zijn onze waarden en wie en hoe willen wij dat onze leerlingen zijn als ze onze school verlaten?

Marilse Eerkens laat de meritocratische samenleving niet weerspiegelen in de school, maar zoekt een antwoord op het ‘hoger, hoger, hoger …’ in de pedagogische paragraaf, in het opnieuw vinden van verbinding, in het bewust behartigen van de relaties in de school, in het elkaar verstaan en actief respecteren. In het weerstaan in elk geval van de moeilijk bedwingbare neiging tot dedain naar lager opgeleiden, volgens de spreker de achtergrond van het heersende populisme.

Met dit laatste maakt zij een uitstapje naar het heersende politieke klimaat in Nederland. Dat brengt mij bij de vraag: wie in politiek Nederland maakt zich eigenlijk druk om onderwijs als preventie en als tegengif voor onverdraagzaamheid en uitsluiting? Want dat is het wat meritocratie doet: uitsluiten. Dat is ook het kenmerk van de huidige onderwijsorganisatie, maar dat heet dan ‘selectie’. Interessant is dat de politieke partijen ter linkerzijde, die zich traditioneel identificeren met verheffing of emancipatie van de burger/landgenoot, zich geen moment druk maken om die selectie of afwijzing, denk aan de nooit herroepen steun voor het rapport Dijsselbloem dat destijds definitief een einde maakte aan het heersende vernieuwingselan - en selectie als de functie van onderwijs bepaalt.

Het enige echte antwoord op de durende ongerijmdheid is onderwijs dat continuïteit garandeert. Geen leerstofjaarklassensysteem dat homogeniseert, maar een doorlopend leer- en onderwijsproces waarin leerlingen niet een vaste, voorspelbare positie krijgen en veelal behouden, zoals nu, maar worden uitgedaagd te laten zien wat zij nu kunnen, een systeem dat heterogeniseert (iets anders overigens dan individueel onderwijs) en eenvoudig iedereen tot zijn recht laat komen.

Een nog steeds geldende verwijzing is die naar de beginselen van het Fins onderwijs en zijn praktijken. Het gehele courante ‘afwijzende en prijzende’ onderwijsvocabulaire kan daarmee verdwijnen. Denk aan ‘zwakke leerling’, onvoldoende, denk aan zittenblijven, afstromen, maar ook aan excellentie en prijsuitreikingen voor het hoogste cijfer.

Hoe komen wij zover? Niet door het aan anderen (beleid en politiek) over te laten, maar door het zelf te doen. Door coalities te smeden van diegenen die het verstaan: leerlingen en studenten uitdaging en perspectief bieden naar hun actuele behoeften en mogelijkheden en dat, tot zij het verplichte onderwijs verlaten. Dit beginsel behoedt voor het huidige chronische tijdverlies en de even chronische onderprestatie in onze scholen en opleidingen.

Luc Stevens is founder van stichting NIVOZ.