Lessen over geluk

15 november 2023

In een gesprekskring stelde leerling Frits de vraag: waarom leer ik op school niet hoe ik gelukkig moet zijn in deze zo snel veranderende maatschappij? Het antwoord dat Joost Vriens gaf was een verhaal over lessen in geluk die niet doorgingen. In een training aan volwassenen gebruikt hij nu een tekst over geluk. Zou die ook in een school te gebruiken zijn waar een poster hangt met ‘Don’t worry be happy?’

Met een zucht van verlichting zette ik de TV uit na het Achtuurjournaal. Ik was er niet gelukkiger van geworden. De samenleving waar wij onze kinderen op ‘voorbereiden’ is krachtig in beweging. Het lijkt erop alsof niets meer zeker is en alles zomaar kan veranderen. De prikkelende vraag van Ken Robinson kwam boven:

Hoe kun je kinderen voorbereiden op een toekomst die we nog niet kennen?

De populaire Ted talk waarin hij dat zei is uit 2006. Toen was bijvoorbeeld de woningnood onder jongeren nog niet zichtbaar.

Het thema ‘geluk’
Deze maand kwam ik op twee manieren het thema ‘geluk’ tegen. In een gesprekskring met jongeren over de klimaatcrisis zei Frits: ‘Ik ben opgegroeid in een maatschappij die me zegt dat ik gelukkig ben als ik spullen heb, een huis heb en een eigen vervoermiddel en op vakantie kan gaan naar het buitenland. De spullen worden steeds duurder, voor een huis moet ik heel hard werken en tien jaar ingeschreven staan en vliegen is een zonde tegen het klimaat. Hoe moet ik dan gelukkig zijn?

Op school leer ik dat niet, de advertenties die ik te zien krijg op mijn telefoon zeggen nog steeds: kopen, kopen kopen. En als ik milieubewust met het openbaar vervoer wil reizen gaat dat niet, want er is een tekort aan treinpersoneel.’

Dat was een ongemakkelijk gesprek.

Het gesprek vond plaats in een school. Toen ik naar afloop naar buiten liep zag ik in de hal een grote poster op de muur: ‘Don’t worry, be happy’. Ik kreeg een kriebel in mijn buik. Staat die slogan voor een goede manier om de jongeren voor te bereiden op de toekomst?

In de kring heb ik tegen Frits en de anderen verteld over een les die ik een jaar geleden gegeven heb. De opdracht was: schrijf op wat je gaat doen als je het geluk hebt gehad om de Staatsloterij te winnen.  Na een tijdje stond er een bekend lijstje op het bord: een auto, een huis, een wereldreis, minder werken.

Het idee over geluk veranderde toen een meisje het woord nam. ‘Ik hoef dat geld niet, zei ze. Ik ben deze week met mijn oom naar een open dag van een gehandicapteninstelling geweest.’ Haar neef zat daar op de dagbesteding. ‘Die kinderen waren zo blij, zo vrolijk, zo ontzettend tevreden met wat ze hebben. Ze weten niet eens wat het is, social media, energiedrankjes.’ Ze slikte een paar keer. ‘Ik was een beetje jaloers op hun gevoel van geluk. Ik deed een balspel met ze. Ze waren zo enthousiast, het leek wel alsof ze de hoofdprijs gewonnen hadden.’

‘Precies! Dat soort lessen moeten er meer komen’, zei Frits uit de kring. De andere knikten instemmend.

Met een lichte aarzeling maakte ik het verhaal af. Meer leerlingen staken toen hun vinger op. Een opa die bijna niet meer kon zien en heel gelukkig was als hij naar muziek luisterde. Een vluchteling die in de buurt woonde die heel blij was met een oude fiets. Die klas is toen naar de directeur gegaan met de vraag: we willen lessen over geluk.

Toen de directeur dat in een teamvergadering besprak, was er ongemakkelijkheid en weerstand. Je kon de kostbare lestijd beter besteden aan extra lessen Nederlands (het taalniveau was zorgwekkend laag en leerlingen wisten niets van literatuur) en de rekenleraar kon heel krachtig vertellen wat extra rekenlessen konden opleveren voor de eindtoets. De opmerking van die kritische jongen liet me niet los. Stel je voor dat ik volgende week in een klas de vraag zou krijgen: wat is uw visie op geluk?

In een mindfulnesstraining die ik geef voor volwassenen gebruik ik een tekst met vijf oefeningen gericht op een manier van leven. De tweede oefening gaat over geluk.

Die heb ik een paar keer doorgelezen. Ik wilde er een zin uit kiezen die ik aan de jongeren en mijzelf zou willen aanbieden. Dat was nog niet zo gemakkelijk. Uiteindelijk heb ik voor deze zin gekozen:

Ik ben me er van bewust dat werkelijk geluk afhangt van mijn geestelijke houding en niet van uiterlijke omstandigheden en ik kan hier en nu gelukkig zijn door te beseffen dat er in en om mij heen genoeg voorwaarden zijn om gelukkig te zijn.

Ik vraag me af of ik de teamgenoten had kunnen overtuigen om het toch te proberen met die lessen over geluk als ik toen deze tekst bij de hand had gehad. En wat Ken Robinson hiervan zou zeggen. Ik vraag me af of Frits er gelukkiger van wordt.

Online onderwijs-sangha
In de online onderwijs-Sangha staan we stil bij dit soort uitdagingen. Om van elkaar te leren en goed voor onszelf te zorgen. Dan kunnen we ook goed voor de kinderen zorgen.  Meer informatie over ons vind je hier.  Je bent van harte uitgenodigd om deel te nemen. Ruimte geven is het thema van zondagavond  22 oktober. Als je deel wilt nemen, kun je een mail sturen naar Baltus van Laatum, die je dan een link stuurt van onze bijeenkomst.

Joost Vriens was docent Levensbeschouwing en is nu bezig om een bijdrage te leveren aan het verbinden van mindfulness met onderwijs en onderwijsvernieuwing.