Fawaka: Leraren expliciet opleiden rondom racisme werkt

19 augustus 2020

Vanuit de maatschappij groeit de vraag rondom het aanpakken van racisme, ook in het onderwijs. Gelukkig hoeven we het wiel niet opnieuw uit te vinden. Onderzoek toont aan dat handelen op basis van vooroordelen wordt verminderd door expliciete scholing rondom racisme, discriminatie en gerelateerde onderwerpen. Inti Soeterik , Fadie Hanna en Miguel Heilbron bieden vanuit Fawaka WereldBurgerschap in samenwerking met de gemeente Amsterdam de training ‘Inclusief onderwijs: expliciete scholing rondom racisme, wit privilege en discriminatie' aan en schreven hierover.

(dit artikel verscheen origineel op Didactief Online)

Met racisme en discriminatie in het onderwijs is het slecht gesteld. Onlangs liet onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau zien dat in 2018 drie op de tien studenten en scholieren vermoeden discriminatie te hebben ervaren bij het volgen van onderwijs. Leerlingen met verschillende ‘niet-westerse migratieachtergronden’ vormen de groep die de meeste discriminatie in het onderwijs ervaren. Meer dan de helft van hen geeft aan hier last van te hebben. Daar kan het gaan om gepest, geschopt of geslagen worden, spullen die kapot gemaakt worden, bedreigingen, maar ook het krijgen van lage beoordelingen en moeite hebben met het vinden van een stageplek. In ander onderzoek, door de Anne Frank Stichting, zegt bijna tweederde van alle leraren op middelbare scholen in Nederland getuige te zijn van moslimdiscriminatie.

Leerlingen met verschillende ‘niet-westerse migratieachtergronden’ vormen de groep die de meeste discriminatie in het onderwijs ervaren.

In het verlengde hiervan waarschuwt de Nederlandse Onderwijsinspectie al vele jaren voor toenemende kansenongelijkheid in het onderwijs, ook weer in de laatste 'Staat van het Onderwijs' rapportage die vorige maand werd gepubliceerd. Hierbij wordt ook het belang van het bespreekbaar maken en bestrijden van racisme genoemd.

Recent namen scholieren het initiatief tot de petitie 'Racisme moet verplicht behandeld worden op school', die in enkele weken door meer dan 60.000 mensen ondersteund werd – genoeg voor een burgerinitiatief richting de Tweede Kamer. In de petitie wordt gevraagd om al op jonge leeftijd racisme en discriminatie tegen te gaan, zodat iedereen in Nederland gelijkwaardig en onbevooroordeeld kan opgroeien. Ook wordt voorgesteld hier een verplicht thema van te maken op basisscholen en middelbare scholen. De initiatiefnemers schreven onder meer: “Racisme en discriminatie maken nog steeds een groot deel uit van de Nederlandse samenleving en zeker niet alleen onder de volwassenen, maar ook bij onze kinderen. Op basisscholen worden zalmroze kleurpotloden aangeduid als ‘huidskleur’ en is het zingen van ‘hanky panky shanghai’ bij het vieren van verjaardagen normaal. Op middelbare scholen zien we veel gevallen van pesterijen en buitensluiting. Hier moet verandering in komen.” De petitie leidde uiteindelijk tot een motie die afgelopen juni met ruime meerderheid in de Tweede Kamer is aangenomen. Alle scholen in Nederland worden dus verplicht om aandacht te geven aan racisme.

Er is al veel onderzoek gedaan naar wat het bespreekbaar maken van racisme in het onderwijs kan opleveren. Onderzoeken laten onder andere zien dat expliciete scholing rondom racisme, discriminatie en gerelateerde onderwerpen handelen op basis van vooroordelen kan verminderen. Structureel terugkerende lessen over racisme en andere vormen van repressie (islamofobie, seksisme, homofobie, enzovoorts) dragen bij aan het verkleinen van vooringenomenheden van racistische en andere aard, mits de lessen worden gegeven door leraren die de nodige theoretische en praktische kennis hebben met betrekking tot diverse sociale uitsluitingsmechanismen.

Zonder gedegen kennis van de precieze betekenis van begrippen als racisme, en reflectie op hoe deze raken aan eigen ervaringen en identiteiten, kan dit hardnekkige probleem moeilijk aangepakt worden.

Op het vlak van die theoretische en praktische kennis moet in het Nederlandse onderwijs nog wel een hobbel genomen worden. Zoals in meerdere debatten naar voren gehaald wordt: er is nog maar weinig scholing van leraren die zich expliciet richt op racisme. Het is dus belangrijk onderwijs rondom deze thematiek niet alleen op leerlingen te richten, maar ook op het team en de schoolorganisatie als geheel. Zonder gedegen kennis van de precieze betekenis van begrippen als racisme, en reflectie op hoe deze raken aan eigen ervaringen en identiteiten, kan dit hardnekkige probleem moeilijk aangepakt worden. Nog urgenter is deze scholing gezien het feit dat de overgrote meerderheid van de leraren zelf wit is en weinig tot geen ervaring heeft met hoe racisme zich in het dagelijks leven uit – en wat de achtergronden hiervan zijn. Lesgeven over racisme en discriminatie is dan best een opgave. Maar hier is zeker iets aan te doen. En gelukkig hoeft het wiel hiervoor niet opnieuw te worden uitgevonden.

De afgelopen tien jaar is er door een aantal lerarenopleiders en maatschappelijke organisaties ervaring opgedaan en zijn trainingen ontworpen en wetenschappelijk geëvalueerd. Deze kennis en ervaring wordt onder andere op de Universitaire Pabo van Amsterdam ingezet. Leraren en toekomstige leraren die deze scholing volgen laten zien aan het eind daarvan meer tools te hebben om racisme aan te pakken in hun dagelijks leven en onderwijspraktijk. Ook bij het schoolprogramma Fawaka WereldBurgerschap is veel ervaring opgedaan rondom werken aan inclusief onderwijs. Zo zijn er tools ontwikkeld die leraren kunnen helpen uitsluiting en ongelijkheid in hun onderwijs bespreekbaar te maken.

Het is oneerlijk om te beweren dat leraren volledig verantwoordelijk zijn voor de kansenongelijkheid in het onderwijs en alleen volledige verantwoordelijkheid moeten nemen om dat tegen te gaan.

Het is oneerlijk om te beweren dat leraren volledig verantwoordelijk zijn voor de kansenongelijkheid in het onderwijs en alleen volledige verantwoordelijkheid moeten nemen om dat tegen te gaan. Maar ze spelen wel een grote rol.  Voor leraren in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs bieden wij nu de training 'Inclusief onderwijs: expliciete scholing rondom racisme, wit privilege en discriminatie' aan. Deze training gaat, aan de hand van verdieping in onderzoeksliteratuur en andere bronnen, in op wat racisme, discriminatie en wit privilege wetenschappelijk betekenen. De bijeenkomsten gaan in op hoe leraren racisme, discriminatie en wit privilege kunnen herkennen in hun eigen onderwijspraktijk. En hoe leraren er in hun eigen onderwijspraktijk proactief op kunnen handelen.

Vanaf komend schooljaar wordt de cursus allereerst in samenwerking met de Gemeente Amsterdam aangeboden aan leraren die lesgeven op basisscholen, middelbare scholen (beide zowel regulier als speciaal onderwijs) en op MBO's. Vanaf september 2020 start een cursus waaraan circa twintig leraren aan Amsterdamse scholen kunnen deelnemen. We hopen natuurlijk dat veel andere gemeenten, scholen en schoolbesturen zullen volgen en we zo veel mogelijk leraren in Nederland kunnen bereiken. Vanaf januari 2021 beogen we de cursus landelijk aan te bieden. Voor een echte omslag in het onderwijs is expliciete scholing rondom racisme en discriminatie écht nodig.

Inti Soeterik , Fadie Hanna en Miguel Heilbron bieden vanuit Fawaka WereldBurgerschap in samenwerking met de gemeente Amsterdam de training ‘Inclusief onderwijs: expliciete scholing rondom racisme, wit privilege en discriminatie' aan.

Zie voor meer informatie en aanmelding: fawakaondernemersschool.nl/inclusiefonderwijs/

Meer over Fawaka op MaatschapWij

De jeugd heeft de toekomst. Dus leert Fawaka Ondernemersschool kids duurzaam en inclusief ondernemen