Jongeren leren in een levend systeem
2 oktober 2024
Guus Geisen verbindt de inhoud van de NIVOZ-onderwijsavond met Stijn Sieckelinck en Melvin Kolf aan zijn werk en aanpak met jongeren, docententeams en onderwijssystemen. ‘Leren in een levend systeem’ is de titel van zijn laatste boek. ‘Het raakt me diep als ik zie hoe twee werelden - onderzoek en praktijk van jongerenwerk – bij elkaar komen door mensen die met hart en ziel radicaal verbonden zijn aan een en dezelfde missie: bijdragen aan de ontwikkeling van alle jongeren.’ Dit is zijn bijdrage.
Woensdag 25 september organiseerde NIVOZ een onderwijsavond vanuit het jaarthema ‘Verkeerd verbonden. Hoe we elkaar weer kunnen vinden’. Lector Stijn Sieckelinck, onderzoeker op het gebied van jongerenwerk, liet met Melvin Kolf, directeur-bestuurder van Presikhaaf University, zien hoe ze als wetenschapper én veldwerker elkaar hebben gevonden door radicaal te kiezen voor jongeren. Een grondbeginsel waar mijn hart sneller van gaat kloppen.
‘Pedagogisch verbinden in tijden van polycrisis’ was de titel van de lezing en dat straalden ze uit. Stijn, de wetenschapper en onderzoeker, is geschoold pedagoog en zoekt naar de verbinding met de praktijk. Melvin, de jongerenwerker, gedraagt zich als volwaardig pedagoog en vindt de bevestiging door het onderzoek van Stijn en de resultaten van het werken in de praktijk van zijn wijk Presikhaaf in Arnhem. Hij is er opgegroeid en na een carrière als profvoetballer, gestart als vrijwilliger in het jongerenwerk. Ze vinden elkaar niet alleen als professional, maar ook als mens. En ze verbinden zich met de jongeren in Presikhaaf, ten tijde van de Syrië-gangers ook wel de ‘jihad-hoofdstad van Nederland’ genoemd. Ook de ouders voelen de onmacht om hun kinderen perspectief te bieden en delen hun zorgen met het jongerenwerk.
Polycrisis beschrijft de complexe situatie van met elkaar samenhangende en onderling versterkende crises waardoor het menselijke perspectief om zich te kunnen ontwikkelen vermindert. Het verhaal van Stijn en Melvin is indrukwekkend. Het raakt me diep als ik zie hoe twee werelden - onderzoek en praktijk van jongerenwerk – bij elkaar komen door mensen die radicaal verbonden zijn aan een en dezelfde missie: bijdragen aan de ontwikkeling van alle jongeren. Lees ook het verslag van de avond (Pedagogische power, lef en hoop vanaf podium Driebergen) en luister ook naar Stijn en Melvin in de podcast van NIVOZ.
Het verhaal van Melvin en Stijn bevestigt mijn waarnemen, denken en handelen. Jongeren zijn de volwassenen van de toekomst. Het duurzame gedrag voor die toekomst is – in potentie – aanwezig in elke jongere. Het gaat erom dat we een omgeving creëren waarin het mogelijk is dat potentiële gedrag te ontwikkelen en verinnerlijken. Het is indrukwekkend om te zien dat de Presikhaaf University jaarlijks 2500 jongeren bereikt die op enig moment de volwassenen van deze wijk en de samenleving gaan zijn. Hier wordt, zoals Margaret Wheatley het noemt, een Island of Sanity, een eiland van heelheid gecreëerd.
De term polycrisis raakt voor mij een belangrijke kern. Ik noem dit ‘dynamische complexiteit’ in mijn boek ‘Leren in een Levend Systeem’. De wereld is complex en verandert sneller dan ooit. Wat vandaag vernieuwend is, is over twee maanden verouderd als het gaat om bijvoorbeeld AI. De elementen in een complexe werkelijkheid beïnvloeden elkaar op een onvoorspelbare manier, waardoor de dynamiek nog meer toeneemt.
Een ‘complex vraagstuk’ is niet op te lossen. Het komt voort uit ontwikkelingen en kan alleen door 'ontwikkeling' veranderen en transformeren. Er is geen standaardoplossing voor en er is niemand die ‘het’ antwoord heeft. Het is alleen te transformeren door de samenwerking van alle betrokkenen, vanuit diversiteit, vanuit ‘het niet-weten’. Er is geen leider die kan zeggen: ‘doe dit en het zal goed gaan’. Daartegenover staat een ‘gecompliceerd probleem’ dat op te lossen is door een standaard aanpak die getest is en bewezen effectief is. Er is iemand die de oplossing heeft en we hoeven alleen deze leider te volgen en dan komt het goed.
Een ‘complex vraagstuk’ is niet op te lossen. Het komt voort uit ontwikkelingen en kan alleen door ontwikkeling veranderen en transformeren.
Dynamische complexiteit
In veel situaties wordt een ‘complex vraagstuk’ aangepakt alsof het een ‘gecompliceerd probleem’ is. Daarmee maken we de dynamische complexiteit alleen maar groter.
Stijn en Melvin laten zien dat ze de polycrisis van de wijk Presikhaaf aanpakken vanuit dynamische complexiteit: de samenwerking tussen jongerenwerk en wetenschap als voorbeeld van hoe een complex vraagstuk kan groeien en ontwikkelen in de richting van de maatschappij van de toekomst.
De kracht van Stijn is dat hij met wetenschappelijk onderzoek bevestigt dat de aanpak van Melvin werkt, dat het tot ontwikkeling leidt. Het probleem is niet opgelost, maar het vraagstuk groeit en ontwikkelt zich in een wenselijke richting. Wat als landelijk geleerd kan worden van deze aanpak? Niet om het te kopiëren, want dat gaat niet werken, maar om ervan te leren. Al deze eilanden van heelheid vormen samen een niet te stoppen transformatie. Dit past mijn inziens bij de eerdere bijeenkomst van NIVOZ in juni: ‘Leren van onderwijs in detentie’. Ook hier wordt in de praktijk van jongeren een eiland van heelheid gevormd waarin leren en ontwikkelen plaatsvindt in de richting van de gewenste samenleving.
Jaarthema: verkeerd verbonden
Door deelgenoot te zijn van deze onderwijsavond in Driebergen word ik me bewust van het thema dat NIVOZ dit jaar centraal plaatst: ‘Verkeerd verbonden. Hoe we elkaar weer kunnen vinden’ en hoe dit van betekenis is in mijn werk en leven. Jongeren staan dichter bij de toekomst dan welke volwassene dan ook. Ze nemen de ontluikende toekomst waar, waar wij als volwassenen alleen onze ervaring en kennis uit het verleden kunnen aanboren om de toekomst te duiden en te voorspellen. Ervaring en kennis gebaseerd op het verleden zijn perfect voor routine en effectief werken in een niet veranderende omgeving. Zodra de wereld verandert, is dit gedrag niet meer passend. Dit is de essentie van een levend systeem. Het leert op basis van ervaring en herhaling en dat leidt tot verbetering. Daarnaast leert het in een veranderende omgeving door zichzelf opnieuw uit te vinden en dat leidt tot ontwikkeling.
Ervaring en kennis gebaseerd op het verleden zijn perfect voor routine en effectief werken in een niet veranderende omgeving. Zodra de wereld verandert, is dit gedrag niet meer passend.
Elke keer als ik met jongeren werk aan een complex vraagstuk zie ik hoe ze lerend omgaan met de situatie, putten ze uit onbekende bronnen in zichzelf en elkaar en laten ze wijs gedrag zien. Zie bijvoorbeeld de documentaire over de bestrijding van kinderarmoede in Waalwijk die we maakten met kinderen in groep 8. Of luister naar Isa, een van de Young Warriors die voortgekomen zijn uit de groep jongeren die zes jaar geleden deze documentaire maakten. Ze kreeg van de school de vraag om tijdens een studiedag voor de docenten kort iets te zeggen over de betekenis van leren:
Wat is leren?
Dat is de vraag die mij gegeven is. De letterlijke definitie is ‘dat iets of iemand kennis tot zich neemt en deze daarna kan toepassen’. Maar ik dacht laat ik de vraag iets persoonlijker maken. Wat is leren voor mij? Voor mij is leren hard werken. Het gaat dan om kennis die je niet automatisch beheerst. Een nulpunt waar je zelf omhoog kunt bouwen. Door zowel herhaling als praktijk, ervaringen of inleving of gewoon oefenen. Leren is niet alleen op basis van theorie. Het gaat ook om ervaringen en groei, zowel als sociaal vlak en op het vlak van kennis. Dus conclusie: wat is leren voor mij? Mijn persoonlijke, sociale en theoretische groei.
Isa Raaijmakers, Young Warrior en leerling havo4, Dr. Mollercollege Waalwijk
Je herkent vast de drie doeldomeinen van onderwijs die Gert Biesta beschrijft en uitdraagt: kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming. Isa bedenkt ze, omdat ze de kans krijgt over een complexe vraag na te denken.
We zijn ‘verkeerd verbonden’ als het gaat om onze jongeren. Ze tellen pas mee als ze school afgerond hebben en volwassen zijn. En dan nog moeten ze zich vaak eerst bewijzen door te leren werken in het bestaande systeem voordat ze serieus genomen worden. Daar ligt mijn verbinding in de komende tijd: samen met jongeren een veilige en rijke omgeving creëren waarin ze kunnen leren omgaan met dynamische complexiteit van deze tijd en tegelijkertijd hun wijsheid kunnen ontdekken en delen. Daar kunnen wij als volwassenen weer veel van leren.
Stijn en Melvin, dank voor jullie inspirerende lezing. En mensen van NIVOZ, dank dat jullie er zijn en thema’s bedenken die de kern raken en activiteiten organiseren waarmee we die kern kunnen onderzoeken.
Guus Geisen is onderwijskundige met ervaring als leerkracht, directeur en onderwijsbegeleider. De focus ligt daarbij op het leren van jezelf, van anderen en van de wereld om je heen in het NU. Daarover schreef hij de boeken Leren in een levend systeem, Autopoiesis – Perspectief op duurzaam, betekenisvol onderwijs en De Kunst van het Denken.
Reacties