Interview met Sabrina Alhanachi over cultureel responsief lesgeven: ‘Bewustwording is echt stap één’

28 april 2022

“Elke klas is divers! Misschien niet altijd in de vorm van culturele achtergronden, maar ook in, laten we het witte klassen noemen, komen steeds meer leerlingen uit andere wijken, met andere gewoonten, normen en waarden. Dat is ook diversiteit en ook daar is het belangrijk hier aandacht aan te besteden en mee te oefenen.” Sabrina Alhanachi is afgestudeerd als orthopedagoog en werkzaam als onderwijswetenschapper. Ze is expert op het gebied van cultureel responsief lesgeven en Globi interviewde haar hierover. Daarnaast bieden zij begin juni een gratis digitale workshop ”intercultureel bewustzijn” aan, waarbinnen ook aandacht wordt besteed aan de methode Cultureel Responsief Lesgeven (link onderaan de tekst).

Sabrina Alhanachi is afgestudeerd als orthopedagoog, werkzaam als onderwijswetenschapper bij de Erasmus Universiteit Rotterdam en eigenaar van Alhanachi Training & Advies. Op onze inspiratiedag op 7 april gaf ze een workshop over cultureel responsief lesgeven. Voorafgaand aan haar workshop interviewden we Sabrina over wat cultureel responsief lesgeven is, wat de opbrengsten ervan zijn, de rol van docenten hierbij en de school in zijn geheel. Lees mee!

Wat betekent cultureel responsief lesgeven precies?

Sabrina: “Waar het om gaat is dat je bij het lesgeven rekening houdt met en gebruik maakt van verschillende culturele achtergronden. Dat je je bewust bent van en inspeelt op verschillende normen, waarden en perspectieven. Een voorbeeld dat ik veel gebruik: in Nederland is het gewoonlijk elkaar in de ogen te kijken, dat is gedrag dat respect toont. Maar in sommige andere culturen is het juist respectloos om een ouder iemand recht in de ogen aan te kijken. Als je dit als docent niet weet kan er miscommunicatie ontstaan. Je bewust zijn van zulke zaken is niet iets dat je van de ene op de andere dag kunt leren, dat is een langer proces. Je hebt daar kennis voor nodig. Maar het is het bewustzijn van verschillen en privileges die de een wel heeft en de ander niet. De opvattingen die we hebben, de manier waarop we zijn opgevoed zie je uiteindelijk terug in onze gedragingen. In vooroordelen, of juist het vermijden daarvan. Die bewustwording is echt stap één. Daarna is het pas mogelijk om ook daadwerkelijk aanpassingen te doen in lessen. Om thema’s meerdere perspectieven mee te geven bijvoorbeeld.”

Hoe kunnen scholen en docenten structureel aan die bewustwording werken? 

Sabrina: “In ons onderzoek hebben we hiervoor professionele leergemeenschappen opgericht met drie tot vijf docenten. Het blijkt uit onderzoek dat structureel samenwerken in de eigen school op dit thema heel belangrijk is, vandaar die groepsvorming. Het is daarnaast ook van belang dat dit veilige omgevingen zijn omdat het om persoonlijke onderwerpen zoals cultuur en religie kan gaan. Deze leergemeenschappen kwamen om de zes tot acht weken bij elkaar om bezig te zijn met cultureel responsief lesgeven. Scholen kunnen er daarnaast voor kiezen om een expert in te huren die deze groepen begeleidt.”

En hoe pakten de leergemeenschappen dit dan aan?

Sabrina: “In het begin hebben we dat vrijgelaten en aan de groepen gevraagd: ‘Waar zitten jullie mee? Waar wil je aan werken op dit gebied?’ Maar teveel docenten vroegen zich dan af wat ze eigenlijk moesten doen. Of hadden te weinig beeld bij waar CRL over gaat. Daarom hebben we het in de tweede ronde anders gedaan. In de eerste drie bijeenkomsten stonden docenten stil bij hun eigen opvattingen en kennis over diversiteit. Hoe de docenten hier tegenaan keken, wat de visie van de school is, wat de kennis van andere culturen was en de gevoelige onderwerpen die op dat moment speelden. Daarna kwam er ruimte om te gaan werken aan competenties en om lessen cultureel responsiever te maken.”

Welke competenties hebben docenten nodig om CRL in de praktijk te brengen? 

Sabrina: “Uit eerder onderzoek blijkt dat het allereerst nodig is dat docenten hun eigen opvattingen kunnen onderzoeken. Wat zijn de beliefs over diversiteit? Zien ze dit als kracht, kijken ze alleen naar overeenkomsten? Beide lijken belangrijk: dat diversiteit niet als iets moeilijks of negatiefs wordt ervaren, maar als iets krachtigs. En door naar overeenkomsten te kijken is er ook aandacht voor verbinding. Daarnaast is de houding, attitude, van docenten belangrijk. Nemen ze initiatief om aan dit onderwerp te werken? Het gaat dus om een actieve houding, niet een afwachtende. Ten derde: welke kennis, knowledge, hebben docenten van andere culturele groepen, van andere culturele achtergronden? En welke bijdragen hebben verschillende culturen geleverd aan bijvoorbeeld het ontstaan van de wetenschap en historische gebeurtenissen? Wiskunde is bijvoorbeeld niet alleen gebouwd op ideeën van Westerse denkers. Tot slot: op het gebied van vaardigheden, skills: hebben docenten het gevoel goed te kunnen lesgeven in een diverse klas? Dat kan als lastig worden ervaren. Hier komt het begrip self efficacy om de hoek kijken: als mensen geloven dat ze bekwaam zijn om iets te doen, dan vergroot dat de kans op een positieve uitkomst. En met deze competenties kunnen docenten uiteindelijk hun lespraktijk aanpassen en verbeteren.”

Over het gevoel te kunnen lesgeven in een diverse klas: wat als een klas weinig divers is?

Sabrina: “Elke klas is divers! Misschien niet altijd in de vorm van culturele achtergronden, maar ook in, laten we het witte klassen noemen, komen steeds meer leerlingen uit andere wijken, met andere gewoonten, normen en waarden. Dat is ook diversiteit en ook daar is het belangrijk hier aandacht aan te besteden en mee te oefenen. Ook deze leerlingen leven in een diverse samenleving en komen uiteindelijk te werken in een multiculturele maatschappij. Lesmateriaal kun je aanpassen op de situatie en actualiteit en kan per school en klas anders zijn. Je kunt hiervoor het nieuws gebruiken, maar ook uitwisselingen met cultureel diversere scholen kunnen een oplossing zijn.”

‘Vanuit de beste intenties doen docenten hun best om alle leerlingen hetzelfde te benaderen’ zei je in een eerder interview. Waarom is dit kwalijk?

Sabrina: “Je negeert zo een belangrijk deel van de identiteit van leerlingen, je kijkt alleen naar het deel dat overeenkomt met jouw normen en waarden. Maar leerlingen gaan als een geheel naar school, het is niet zo dat ze een deel van hun identiteit bij wijze van spreken thuis kunnen laten. En het is belangrijk dat ze in hun geheel worden gezien en gewaardeerd, zodat ze het gevoel hebben dat ze trots mogen zijn op waar ze vandaan komen.”

Hoe kan cultureel responsief lesgeven lessen relevanter maken en leerprestaties verbeteren? 

Sabrina: ”Door aan te sluiten bij de leefwereld en ervaringen van leerlingen raken leerlingen meer betrokken. De lessen worden beter gewaardeerd doordat ze leerlingen het gevoel geven dat hun achtergrond ertoe doet. Dat zorgt voor meer motivatie. Uit onderzoek uit de Verenigde Staten blijkt ook dat leerlingen docenten beter gaan waarderen, waardoor de relatie met docenten verbetert. Hoewel het onderzoek naar responsief lesgeven hier nog in de kinderschoenen staat, groeit het wel. Je ziet dat vooral op het gebied van interculturele communicatie, opvattingen en houdingen van docenten ten aanzien van diversiteit.”

Van de docent naar de school: wat is het belang van een duidelijke, gezamenlijke visie?

Sabrina: Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat het belangrijk is dat scholen onderzoeken wat hun eigen kijk is op diversiteit.  Én het is nodig dat deze intern kenbaar gemaakt wordt, dat deze visie onderling gedeeld wordt. Uit onderzoek blijkt dat een duidelijke visie daadwerkelijk doorwerkt in het lesgeven van docenten. Maar ik ben van mening dat we nog een stap verder moeten gaan dan scholen zelf en op politiek niveau aandacht nodig hebben voor het onderwerp. De rol van de politiek is groot. Het hebben van een andere achtergrond wordt vaak negatief belicht en daar moeten we van af.”

Wat is jouw persoonlijke motivatie om hier onderzoek naar te doen? En waar waar zou je willen dat het onderwijs over vijf jaar staat?

Sabrina: “Leerlingen met een migratieachtergrond hebben vaak te maken met lagere verwachtingen en een lager schooladvies. Ik heb het zelf meegemaakt, dat ik een vmbo advies kreeg terwijl in de brugklas bleek dat ik vwo aankon. Die ervaring met docenten is me bijgebleven. Ik vind het belangrijk dat we gelijke kansen creëren en wil docenten helpen de potentie in te zien van leerlingen en hoge verwachtingen te hebben van alle leerlingen. Het mooiste zou zijn is als we leerlingen ook meer gaan betrekken bij het onderwijs en bij het lesmateriaal. Dat we ervoor zorgen dat schoolboeken minder Westers worden en de hele maatschappij weerspiegelen. Het liefste zie ik dat bottom-up gebeuren. Je ziet dat dit wel al een beetje gedaan wordt. Op social media zie je bijvoorbeeld dat ouders soms foto’s van boeken plaatsen waarin duidelijk stereotyperingen staan. Dat is het begin van verandering, dat we kritisch kijken. Het ministerie en de inspectie zouden dit ook moeten meenemen. Daarnaast vind ik het belangrijk dat we dit breder bekijken dan onderwijs alleen. Verdragen en verbinden is in de hele brede maatschappij belangrijk.”

Lees meer over Sabrina Alhanachi op haar LinkedIn profiel.

Via deze link kun je je opgeven voor de gratis digitale workshop "Intercultureel bewustzijn".

Willen jullie werken aan het cultureel bewustzijn van medewerkers op jullie school? Vraag hier informatie aan over ons cursusaanbod op het gebied van cultureel bewustzijn.

Dit artikel werd geschreven door Globi en is overgenomen met toestemming.