Educare: wat voor opvoeding verdient een kind?

16 mei 2024

De maatschappij raakt meer en meer gepolariseerd, de aarde steeds verder uitgeput, de wereld om ons heen verduistert. Wat betekent het voor kinderen om in zo’n wereld op te groeien? Hoe vermijden we dat zij met de schaduwen van deze tijd worden meegevoerd? En belangrijker: hoe kan een juiste opvoeding kinderen – onze hoop voor de toekomst – helpen het licht in de samenleving terug te brengen? Hoe ziet die opvoeding eruit? Daarover gaat deze editie van het essayistische tijdschrift Nexus 95, ‘Educare. Wat voor opvoeding verdient een kind?’

De artikelen in Nexus 95 zijn doorwrocht, uitermate prikkelend en van hoog niveau. Fijn leesvoer bijvoorbeeld voor in de zomervakantie! Ter introductie van de inhoud publiceren we hier het voorwoord van Nexus-directeur Rob Riemen, en later deze week nog een artikel van eindredacteur Thomas Heij, over het onderwijsexperiment van Ron Jones uit 1967 dat de naam De Derde Golf kreeg.

Bij de oprichting van het Nexus Instituut in 1994 gaven we dit pril geboren geesteskind een motto, een opdracht mee, ontleend aan herinneringen van keizer Hadrianus in de gelijknamige vertelling van Marguerite Yourcenar: ‘Iedere mens die min of meer mag profiteren van het cultureel erfgoed, leek me de plicht te hebben het door te geven aan de mensheid.’

Nu we dit jaar alweer de dertigste verjaardag van het Nexus Instituut mogen vieren, leek het ons gepast om dit jaar de drie uitgaven van ons tijdschrift expliciet te wijden aan het overdragen van traditie, het doorgeven van al wat van geestelijke waarde en betekenis is, het dragen van een vlag.

Als thema voor deze eerste uitgave van Nexus in 2024 is gekozen voor de meest primaire en daarom ook meest fundamentele vorm van doorgeven: Educare — grootbrengen: wat voor een opvoeding verdient een kind? Wat voor opvoeding heeft het nodig om te kunnen uitgroeien tot een zelfstandig denkende, zelfverzekerde maar ook compassievolle persoonlijkheid die moedig en sterk genoeg is om als een goed mens een weg te vinden in het leven en met alle onvermijdelijke tegenslagen om te gaan?

Het levensverhaal van Kessen Tall is het verhaal van een jong Afrikaans meisje dat op twaalfjarige leeftijd door haar ouders wordt verstoten, aan haar lot wordt overgelaten; een lot dat talloze kinderen in Afrika overkomt, vooral meisjes, die zo niet de opvoeding en mogelijkheden krijgen die ze verdienen. Aan het slot van haar levensverhaal vertelt zij hoe ze zich toch de levenswijsheid en levenskracht eigen heeft kunnen maken om een betekenisvol leven te leiden als moeder, scenarioschrijfster en filmproducent van het werk van haar echtgenoot, de cineast Abderrahmane Sissako. Haar verhaal werpt de pijnlijke maar zeer terechte vraag op: hoe kan het dat er in het welvarende Westen zoveel ontevreden, ongelukkige, wanhopige, boze mensen zijn? Wat gaat daar mis met de opvoeding van kinderen die juist al die kwade krachten zou moeten bannen?

Kinderen die ook niet de opvoeding krijgen die ze verdienen als gevolg van hun sociale en economische achterstand en wat dat voor hun onderwijs betekent, is het thema van het essay dat Licinio Teixeira schreef op basis van zijn ervaringen op zijn school in een buitenwijk in Parijs.

Thomas Heij schreef een inleidend essay bij het eveneens in deze Nexus opgenomen schokkende verhaal van Ron Jones over zijn onderwijsexperiment uit 1967, ‘De Derde Golf ’, waaruit bleek hoe gemakkelijk jonge mensen die niet zijn grootgebracht tot zelfstandige persoonlijkheden met een sterk moreel kompas, zich kunnen laten verleiden door demagogen en extremisten. Een fenomeen dat helaas wederom actueel is.

Het essay van de pedagoog Micha de Winter handelt daarom ook over medemenselijkheid als tegenwicht voor polarisatie, haat en geweld, en de Britse classica Judith Mossman schrijft over de (politieke) lessen in morele opvoeding die we, bijna tweeduizend jaar na dato, nog steeds kunnen leren van de Griekse historicus en filosoof Plutarchus.

Wynton Marsalis heeft zijn Nexus-lezing uitgewerkt tot een omvangrijk essay over zijn eigen levenservaringen met jazz als lessen in integriteit, en wat er met een gecorrumpeerde samenleving gebeurt waarin ‘trash’ tot ‘treasure’ wordt verheven.

De kinderboekenschrijfster en -illustrator Mylo Freeman schrijft over hoe boeken kinderen empathie kunnen bijbrengen in een open samenleving, die daardoor steeds meer divers zal worden. Tot slot zijn er de reflecties van de Belgische neuropsychiater Theo Compernolle over hoe ouders kinderen een gids kunnen meegeven waarmee ze zonder ongelukken een weg weten te vinden in het dreigende woud van de sociale media.

De toekomst van onze wereld is per definitie aan de jeugd, want zij zijn de toekomst. Om hen, in dit steeds duisterder wordende tijdperk, een hoopvolle toekomst te laten zijn, willen we hun de vlag van de hoop meegeven, een opvoeding in de traditie van het cultureel erfgoed dat het Nexus Instituut zich verplicht heeft om door te geven: het Europees humanisme. Met drie vertellingen over deze vlag van de hoop openen we Nexus 95, de eerste Nexus in het kader van de dertigste verjaardag van het Nexus Instituut.

Rob Riemen (Nederland, 1962) startte in 1991 het tijdschrift Nexus, waarna hij in 1994 het Nexus Instituut oprichtte. Als directeur is Rob Riemen bedenker en initiator van de ideeën en activiteiten van het Nexus Instituut. Hij is auteur van Adel van de geest. Een vergeten ideaal (2009), De eeuwige terugkeer van het fascisme (2010), De universiteit van het leven (2013), To Fight Against this Age. On Fascism and Humanism (2018) en Mens worden is een kunst. Vier etudes (2023). Zijn werk verscheen al in 24 talen.
 

Deze nieuwste editie van dit essayistische tijdschrift staat in het teken van onderwijs en opvoeding. Zo bepleit Rob Riemen een opvoeding in de traditie van het Europees humanisme, aan de hand van Janusz Korczak, Antoine de Saint-Exupéry en Robert Oppenheimer. Kessen Tall vertelt het aangrijpende verhaal van haar jeugd in West-Afrika en Licinio Teixeira deelt zijn ervaringen uit de Parijse achterstandswijken. Micha de Winter schetst een pedagogiek van de hoop, Mylo Freeman bepleit diversiteit in kinderboeken en neuropsychiater Theo Compernolle beschrijft het effect van social media op het kinderbrein. Bestellen kan via de volgende link: https://nexus-instituut.nl/publication/nexus-95