Ecologisch bevraagd en pedagogisch uitgedaagd?

23 april 2019

Op vrijdag 15 maart vond het uitverkochte symposium ‘Ecologisch bevraagd en pedagogisch uitgedaagd’ plaats op het Montessori College Oost in Amsterdam. Vanuit allerlei beroepspraktijken (scholen, opleidingen, lectoraten, stichtingen) kwamen zo’n honderd mensen bijeen om zich te buigen over de vraag welke vanzelfsprekendheden het ecologisch appèl ter discussie stelt, en welke pedagogische uitdagingen dit appèl met zich meebrengt. De middag werd ingeleid door drie filosofen: Harry Kunneman, Chris Bremmers en Gert Biesta. Vervolgens gingen de deelnemers in groepen uiteen om de dialoog aan te gaan over de betekenis van de ideeën van de sprekers voor hun praktijk als pedagogische professional. Het symposium werd afgesloten met een reflectie van Cok Bakker.

HARRY KUNNEMAN – RADICAAL HUMANISME
Volgens Kunneman is de term ‘ecologisch appèl’ te zwak: er is sprake van een ecologische noodtoestand. Het humanisme biedt onvoldoende om ons daartoe te verhouden, immers het stelt de mens centraal en sluit daarmee een groot deel van de levende wezens uit. Dat antropocentrisme is precies wat ertoe bij heeft gedragen dat we nu in een ecologische noodtoestand zitten. We moeten het over een andere boeg gooien. Kunneman pleit voor een radicalisering van het humanisme: het humanistische idee van gelijkwaardigheid uitbreiden naar niet-menselijke levensvormen. De relationele biologie kan ons veel leren over hoe we duurzaam met elkaar om kunnen gaan. Van bacteriën kunnen we gezelschapsvorming leren, en dat is volgens Kunneman een belangrijke pedagogische uitdaging.

Lees hier het uitvoerige verslag van de bijdrage van Harry Kunneman

CHRIS BREMMERS – INTERESSE EN NABIJHEID
Volgens Bremmers is in relatie tot de ecologische urgenties de cruciale vraag hoe we een nabijheidsrelatie tot de wereld kunnen krijgen. Het probleem is dat de duurzaamheidsproblematiek te groot voor ons is en te ver van ons af staat. Alleen wanneer we nabij zijn, kunnen we de wereld echt ontmoeten en erin geïnteresseerd raken, zonder eigenbelang. Met de technologisering zijn we meer op afstand komen te staan en oefenen we controle uit over de natuur. Om dat te doorbreken moeten we zoeken naar andere vormen om ons tot de wereld te verhouden, bijvoorbeeld via kunst, of meer alledaagse dingen zoals een begroeting. Het gaat volgens Bremmers uiteindelijk om het pedagogisch belang van zelfoverstijging: geïnteresseerd zijn in wat meer en anders is dan wij mensen, zoals wij ook geïnteresseerd zijn in een ander mens.

Lees hier het uitvoerige verslag van de bijdrage van Chris Bremmers

 

GERT BIESTA – ONDERWIJS EN DUURZAAMHEID: AGENDA OF PRINCIPE?
Volgens Biesta moeten we ons niet verhouden tot de ecologische urgenties vanuit een duurzaamheidsagenda voor het onderwijs, van waaruit we leerdoelen formuleren, toetsen enzovoort. Wanneer we dat doen, antwoorden we vanuit dezelfde logica die aan de ecologische problematiek ten grondslag ligt, namelijk die van beheersen. Een pedagogisch antwoord probeert die beheersingslogica te doorbreken, en verhoudt zich niet tot de ecologische urgenties vanuit een agenda, maar vanuit een principe, namelijk het realiteitsprincipe. De pedagoog heeft de taak om het kind in ontmoeting de brengen met de realiteit: dat hij of zij zich goed kan gaan verhouden tot dat wat van buiten komt, de ander en het andere. Anders gezegd: de pedagoog moet het kind uitdagen om volwassen in de wereld te willen staan.

Bekijk hier het artikel 'Duurzaamheid in het onderwijs: agenda of principe?' dat Gert Biesta publiceerde in het Tijdschrift Waardenwerk naar aanleiding van zijn lezing

DIALOOGTAFELS
Na een korte pauze gingen de deelnemers in groepen uiteen om de dialoog aan te gaan over de betekenis van de ideeën van de sprekers voor hun praktijk als pedagogische professional. Een greep uit de opbrengsten: het belang van een gedeelde taal om over ecologie en pedagogiek te praten; symbiose in plaats van concurrentie als model in het onderwijsveld; het belang van contact of verbinding; kinderen vragen om te kijken wat de wereld van hen wil, in plaats van enkel andersom; het besef van grenzen aan de groei; naar school fietsen; ruimte maken voor bezieling, transcendentie en nabijheid in het onderwijs; twijfel toelaten; leerlingen grenzen laten ervaren; vertragende momenten; leren verwonderen; leren waarderen van diversiteit; tegengas geven; futuresthinking; body, mind, spirit; de natuur binnenhalen.

Bekijk hier de opbrengsten per dialoogtafel

COK BAKKER – SLOTREFLECTIE
Bakker reflecteert op de thematiek van de middag. In het licht van de ecologische noodtoestand dringt de realiteit zich in de loop van de jaren aan ons op. Je kunt het er niet omheen. Onze verhouding tot die ecologische uitdagingen kenmerkt zich door spanningen en inconsequenties. Daarom is goede begeleiding van jongeren in deze worsteling nodig, en goede begeleiding vraagt om goede voorbeeldfiguren. We kunnen het in deze pedagogische uitdaging niet stellen zonder hoop, en zonder een goed schoolklimaat.

Lees hier de uitgebreidere reflectie van Cok Bakker

AUDIO-OPNAME
Beluister hier de inleiding en de bijdragen van de drie sprekers