Bildung en persoonlijke keuzevaardigheid: naar een brede visie op persoonlijke vorming vanuit onderwijsoogpunt

24 april 2025

"Op steeds meer Nederlandse scholen bestaat een behoefte aan onderwijs in persoonlijke vorming of Bildung, zowel bij onderwijsgevenden, begeleiders en schoolbestuurders als bij leerlingen en studenten. De steeds complexer wordende samenleving heeft daar zeker aan bijgedragen. Daarnaast wordt door pedagogen en onderwijskundigen al sinds het begin van deze eeuw gewezen op het belang van de zogenaamde pedagogische functies van het onderwijs: dit zijn o.a. kritisch leren denken, het ontwikkelen van persoonlijke kracht en het leren participeren in de samenleving." Karel Hurts, psycholoog en onderzoeker, deed onderzoek naar Bildung en persoonlijke keuzevaardigheid en presenteert zijn onderzoek in dit artikel.

Ook de overheid stimuleert deze ontwikkeling, o.a. door het formuleren en regelmatig publiceren van kerndoelen voor vormingsonderwijs. Niettemin wordt de concrete invulling van het vormingsonderwijs aan de scholen zelf overgelaten. Dat komt deels door de veelheid van opvattingen die bestaan ten aanzien van de vraag wat persoonlijke vorming nu precies is of zou moeten zijn. Aan het vinden van een diepgaand, wetenschappelijk onderbouwd, antwoord op deze vraag, waarin veel deelvisies ondergebracht kunnen worden, poogt dit artikel een bijdrage te leveren.

Een model van persoonlijke vorming bezien vanuit onderwijsoogpunt wordt gepresenteerd. Het is gebaseerd op inzichten uit de praktische filosofie van de levenskunst (zoals de centrale rol van de begrippen zelfzorg en zelfkennis), evenals op inzichten uit de positieve psychologie (zoals het onderscheiden van de verschillende soorten welzijn waarnaar mensen in het algemeen streven). Het overkoepelende inzicht dat aan dit model ten grondslag ligt is echter afkomstig uit de wereld van geestelijke gezondheid en mentale coaching: wezenlijke gedragsverandering en wezenlijke mentale groei is voor een deel het gevolg van  persoonlijke keuzes die mensen maken ten aanzien van drie typen persoonlijke eigenschap en kwaliteit die ze voor zichzelf willen onderzoeken en verder ontwikkelen: 

(1) missies, rollen en identiteiten;
(2) waarden en overtuigingen; en
(3) talenten, geschiktheden en competenties.

We zullen dit inzicht dat van persoonlijke keuzevaardigheid noemen ("vaardigheid" wordt hierbij in de brede zin van het woord gebruikt, dus heeft ook betrekking op bewustwording en op aspecten van houding). Uitgangspunt is verder dat persoonlijke keuzevaardigheid, net als andere vaardigheden, voor een groot deel aan te leren is.

Het artikel eindigt met een samenvatting van de resultaten van een veldonderzoek dat is uitgevoerd onder een grote groep schooldecanen en leerlingbegeleiders, afkomstig van middelbare scholen uit heel Nederland.  Doel hiervan was om door middel van een enquête het draagvlak te onderzoeken onder de geënquêteerden voor het besproken model van persoonlijke vorming als een basis voor toekomstig keuzevaardigheidsonderwijs. Belangrijkste conclusie van het onderzoek was dat de respondenten zeker mogelijkheden zagen voor de toepassing van veel elementen van het model en verwachtten dat daardoor het bestaande onderwijs in keuzevaardigheid verbeterd zou kunnen worden.

De lezer kan met behulp van de inzichten uit dit artikel zelf aan de slag met het inrichten van onderwijs dat leerlingen en studenten ondersteunt en begeleidt bij het maken van goede keuzes in hun leven.

Download hier het volledige onderzoeksartikel (in pdf)

Dr. Karel Hurts is arbeids-, organisatie- en cognitief psycholoog. Hij heeft jarenlang gewerkt als universitair docent psychologie. Als onderzoeker heeft hij zich o.a. bezig gehouden met verkeerspsychologische vraagstukken en met het ontwerpen van computer-ondersteund onderwijs. Tot slot heeft hij ook toegepast werk gedaan, o.a. coaching van werknemers op het gebied van mentale vitaliteit. Sinds 2019 heeft hij, na het behalen van een certificaat hiervoor, nog vier jaar gewerkt als praktijkondersteuner GGZ in de huisartsenzorg.