Ben jij al de beste versie van jezelf?

24 november 2021

'In de prestatiesamenleving zijn kinderen en jongeren knechten van de economie die onder zelfdwang werken aan de beste versie van zichzelf. Kinderarbeid dus.' Onderzoeker, psycholoog en onderwijskundige Bert Wienen neemt, zo schrijft wetenschappelijk medewerker van Nivoz Leone de Voogd, stevig stelling in zijn Mulock Houwer-lezing, getiteld Nieuw kinderrecht: het recht om te falen. Hij gaat daarbij niet over één nacht ijs. Veel maatschappelijke ontwikkelingen passeren de revue, waarbij Wienen wijst op de onderlinge verbanden en de vaak impliciete economische normen die het onderwijs en de zorg sturen.

Live vanuit het Kinderrechtenhuis in Leiden spreekt Wienen de 250 online volgers toe, afgewisseld met indrukwekkende en persoonlijke bijdragen van jongeren. Hij laat zien hoe een subtiele economische disciplinering ons stuurt. In onze prestatiesamenleving is er steeds minder sprake van ‘moeten’ of van zichtbare machthebbers. Het ‘kunnen’ staat nu centraal. Dat maakt dat dwang en vrijheid meer gaan samenvallen: je bent je eigen baas én je eigen knecht. ‘Kunnen’ is namelijk grenzeloos, en dus kun je altijd meer doen om jezelf te verbeteren.

Kinderen worden zodoende opgeleid tot ‘ondernemers van hun eigen talenten’ en concurrenten van elkaar. Als die onderneming mislukt, slaan klachten naar binnen en gaan we op zoek naar labels (pathologisering) als ontsnappingsroute om niet mee te hoeven doen in de prestatiesamenleving. Het zijn herkenbare signalen, waar bijvoorbeeld ook psychiaters Dirk de Wachter en Floortje Scheepers op wijzen. Wienen herhaalt ook De Wachters’ metafoor van de steeds sneller varende speedboot: moeten we iedereen uit het water vissen die eraf valt? Of misschien eens wat langzamer gaan varen? Wienen’s eigen woorden zijn nog steviger: de uitputting die je bij veel kinderen ziet, is volgens hem een direct gevolg van de moderne kinderarbeid.

Trap vervolgens niet in de valkuil van lessen in veerkracht, of het aanleren van de sociaal-emotionele vaardigheden die volgens de OESO (bekend van de PISA onderzoeken) het ‘ideale kind’ kenmerken, waarschuwt Wienen. Dan focussen we weer op het verbeteren van het individu, zoals we ook het lijden ‘privatiseren en depolitiseren’ in plaats van het te zien als reactie op een context.

Leer kinderen de wereld te begrijpen en zich er kritisch toe te verhouden, bepleit Wienen, en geef ze de kans zich te ontwikkelen met oog voor de samenleving. Door weerstand toe te voegen, ze te laten oefenen met zelfbestuur, hoop op verandering te bieden. Zelfs hoge verwachtingen zijn welkom, maar alleen bínnen de relatie tussen leraar en leerling, die volgens Wienen altijd centraal staat.

De lezing van 18 november 2021 is in zijn geheel terug te kijken of te lezen (gratis download) via de website van het Nederlands Jeugdinstituut(Nji). De Mulock Houwer-lezing is een initiatief van het NJi en Defence for Children die de komende periode ook dialoogtafels zullen organiseren n.a.v. de lezing. Daniël Quirijn Robert Mulock Houwer (1903-1985) was een invloedrijke doener en denker. Hij speelde een grote rol in de geschiedenis van de kinderbescherming en de jeugdzorg en had veel aandacht voor het kind en zijn sociale omgeving.

Leone de Voogd is (ontwikkelings-)psychologe en politicologe en werkt als wetenschappelijk medewerker bij Nivoz.