‘Autonomie in verbondenheid - Waarde(n)vol onderwijs voor nu en voor de toekomst’: lectorale rede Waarde(n) Vrijeschoolonderwijs

2 december 2015

In haar lectorale rede "Autonomie in verbondenheid - Waarde(n)vol onderwijs voor nu en voor de toekomst" schetste dr. Aziza Mayo op 18 november 2015 haar beeld van wat zij waardevol en betekenisvol vindt in het Vrijeschoolonderwijs. Dat beeld is niet af. ‘Het is een proces dat steeds weer actief moet worden vormgegeven en ruimte laat bestaan voor dialoog’, aldus Aziza Mayo, lector Waarde(n) van Vrijeschoolonderwijs, verbonden aan de Hogeschool Leiden.

In de lectorale rede deelt dr. Mayo haar beeld over de waarden van het Vrijeschoolonderwijs. Dat beeld wil ze onder woorden brengen, er naar kijken en onderzoeken. Ze deelt haar twijfels en worstelingen van haar persoonlijke zoektocht met de aanwezigen. Bij het maken van het beeld, ‘Autonomie in verbondenheid’, heeft Aziza autonome materialen samen gebracht en hun verbondenheid zichtbaar gemaakt. Werkend aan het beeld wil het maar niet -af- raken. Haar directeur helpt haar door te zeggen dat dat juist de kracht van een beeld is. ‘ Juist in het niet weten, maar in het zoeken in de dialoog die daaruit voortkomt’.

Vertrouwen
Vertrouwen is daarin het sleutelwoord voor haar: in haarzelf, in het beeld en in de anderen. ‘Mijn beeld van autonomie in verbondenheid zie ik als een proces dat je steeds weer actief moet vormgeven, dat nooit af is, en dat imperfecties kent. Ik denk niet dat het daardoor minder waardevol is, omdat juist de imperfecties en het niet-affe, ruimte laten bestaan voor dialoog. De betekenis van mijn beeld zit niet zozeer in het beeld zelf, maar in het gesprek dat het op gang kan gaan brengen. Ik wil dat anderen er iets van kunnen vinden, dat we in gesprek kunnen raken over wat zij er in zien. De betekenis van dit beeld van het Vrijeschoolonderwijs zit in het gesprek dat die dialoog op gang kan gaan brengen’.

‘Onderwijsbeelden’, zegt Aziza, ‘vormen zich altijd in de tijd en zijn opgebouwd uit ervaringen, woorden, boeken, medewerkers van scholen, de minister en wetenschappers. Deze werelden wil de lector in gesprek met elkaar brengen vanuit de centrale vraag: Wat vinden wij goed onderwijs?’

Drie werelden
Aziza brengt drie werelden in beeld. Ten eerste die van Gert Biesta met zijn vraag "Wat is goed onderwijs?". Vervolgens legt ze de drie basisbehoeften van Deci en Ryan voor om tenslotte de wereld van Rudolf Steiner te verbinden aan de voorafgaande visies.

De maatschappelijke waarde van onderwijs in deze tijd lijkt de voorbereiding op volwassenheid te zijn. Aziza vraagt zich daarbij af wat voor de leerlingen waardevol is. ‘Is dat het arbeidsproces of het leven in de samenleving’.

De Vrije School biedt een voorbereiding op de wereld. De afgelopen 15 jaren is de slag gemaakt naar de eisen van de samenleving: examens en lesboeken zijn ingevoerd. Er wordt gezegd dat de Vrije Scholen het nu goed doen. Maar: leven we in het Vrijeschoolonderwijs nog wat we waardevol vinden?’ Het zijn de hoe en wat, de waarom en de waartoe vragen’. Antwoorden op deze vragen staan centraal in het lectoraat van de Hogeschool Leiden en het brede werkveld.

Onderwijs is meer dan voorbereiden op de arbeidsmarkt. Aziza signaleert een kentering naar een bredere kijk op onderwijs en wijst daarbij ten eerste naar het werk van Gert Biesta met de drie doeldomeinen kwalificatie, socialisatie en vooral subjectivering. Dr. Mayo gaat op dit laatste begrip in. Volwassenwording veronderstelt dat je vanuit uniciteit antwoord kunt geven als er een beroep op je gedaan wordt. Waar het daarbij om gaat is hoe je in de wereld staat en de keuze tussen - wat is wenselijk, maar is dit ook gewenst- kunt maken.

Vervolgens verlegt Mayo in deze lectorale rede de aandacht naar de theorie over de drie basisbehoeften van Deci en Ryan en verbindt deze aan de studie van Gert Biesta: bekwaamheid( kwalificatie), autonomie (subjectivering) en verbondenheid (socialisatie) Wanneer aan deze basisbehoeften is voldaan dan voel je wie je bent en kun je jouw leven vorm geven.

Ook Rudolf Steiner gaat uit van drie uitgangspunten laat Aziza Mayo zien. Het rechtsleven, waarin het gaat om rechtvaardigheid vs. gelijkheid; het cultureel leven met daarin egoïsme vs. vrijheid en het economisch leven met het thema altruïsme vs. Solidariteit. De kern van deze lectorale rede ligt in de vraag hoe de balans te vinden tussen Steiner ’s vrijheid, solidariteit en gelijkheid, want dat is immers de basis voor het Vrijeschoolonderwijs en Biesta’s subject vorming. Voor beide is het uitgangspunt hetzelfde, nl -jezelf vinden- .

Kindgericht
In het Vrijeschoolonderwijs wordt goed gekeken naar het kind en kindgericht gewerkt. Algemeen geldende ontwikkelingsbehoeften worden onderscheiden die leidend zijn voor de begeleiding van de ontwikkeling van het individuele kind en vorm krijgt in het onderwijs:

1^e fase: bij het jongste kind staat het voelen met jezelf, de ander en de wereld centraal. Door nabootsing (socialisatie) wordt meegedaan met de wereld en ontstaat groei tot zelfinzicht, waardoor je uiteindelijk vanuit authenticiteit vorm kunt geven aan je denken, handelen en voelen in de wereld.

De 2^e fase is de schoolfase, de kwalificatie. Het eigen oordeel, het denken wordt van belang. Wat de leerkracht waardevol vindt, is waardevol voor het kind. Er ontstaat interpreterend inzicht en oordeelkundigheid het begin van subjectvorming, nl. inzicht in het eigen wilsleven, de wereld van – ik-.

In de 3^e fase is de adolescent op weg naar volwassenheid: zelf betekenis geven vanuit innerlijke vrijheid. Keuzes maken vanuit autonomie. Dat is echter niet betekenisvol als het niet verbonden is.

Het Vrijeschoolonderwijs staat voor die verbondenheid met de wereld.

Dialoog
Zo’n beeld van onderwijs is groot. Dat vraagt niet om meer toetsen, maar juist om dialoog en het uitspreken van betekenis van begrippen en woorden.

Het Vrijeschoolonderwijs groeit en biedt een brede vorming, waarin leerlingen worden gezien en nieuwe leraren inzicht in Steiner en zijn kernbegrippen nodig hebben. Aziza formuleert onderwijsbeelden om in de kern weer te geven om welke waarden het uiteindelijk gaat in de school: kwetsbaarheid, vertrouwen, autonomie en verbondenheid. Deze lector spreekt de hoop uit dat in de komende tijd verder gebouwd wordt aan een goed onderwijsbeeld.

Meer informatie
Lees de lectorale rede 'Autonomie in verbondenheid' (pdf, 5,66 MB)
Bekijk de video van de lectorale rede 'Autonomie in verbondenheid'