Agora Underground, initiatief voor thuiszitters. Ouders zeiden: ‘We hadden vleermuizen thuis’

8 november 2021

‘Bestuurlijk móet het op te lossen zijn!’ Er is flexibiliteit, menselijkheid, tijd en aandacht voor thuiszitters bij Agora Underground, enthousiast verteld vanuit de monden van betrokkenen Tim Slot en Jan Fasen. Iedereen die een kind of gezin in zo’n situatie kent, zal beamen dat de schrijnende voorbeelden van de kinderen die bij het initiatief zitten, helaas niet uniek zijn. Maar het lastigst is de ‘achterkant’: het systeem wat de thuiszitters veroorzaakt, is hetzelfde systeem wat het belemmert het op te lossen. Luister (podcast geleid door Jan Jaap Hubeek) of lees (dit artikel) over een bijzonder initiatief, wat, zoals Jan Fasen stelt, hopelijk een katalysator zal zijn in het oplossen van het thuiszittersprobleem.

Jan Fasen is voorzitter van de Vereniging Agora Onderwijs.

Coach Tim Slot was geschiedenis- en Engelsleraar en werd al snel gepolst voor de eerste Agoraschool en werkt nu ook voor Agora Underground.

Wat is Agora-onderwijs?
Agora-onderwijs is een alternatieve onderwijsvorm. Jan Fasen zegt over de aanloop naar de oprichting ervan: ‘Ik zag dat een aantal leerlingen helemaal niet graag naar school gingen, ik zag dat leraren het niet naar hun zin hadden. Ik dacht: het ligt niet aan de leraren, maar aan de manier waarop ze moeten leren. Dat inzicht heb ik niet meer losgelaten en dat leidde in 2013 tot het initiatief om het heel anders te gaan doen. Een nieuwe school, maar wel binnen de bestaande wet- en regelgeving, op een deugdelijke manier ingericht dus.’

Binnen dat onderwijs staan de leervraag en de leerontwikkeling van de leerling  centraal. Leerlingen moeten zichzelf dus goed (leren) kennen: ‘Als je een beetje een beeld hebt van wie je bent, ga je met je coach onderzoeken wat anderen die die interesses delen, doen in de samenleving. Het schooltraject wordt ook afgesloten meteen diploma, maar dat is niet het grootste doel. Inmiddels zijn er 21 Agorascholen.

Thuiszitters
Gedreven door een bepaalde kijk op hoe pedagogiek en didactiek er idealiter uitzien werd Agora dus opgericht. Jan Fasen hoopte ook andere maatschappelijke problemen te kunnen tackelen: de lage motivatie van leerlingen voor onderwijs, een toenemende kansenongelijkheid, een groot aantal thuiszitters, en het lerarentekort. Een vrij recent gesprekje met Tim Slot herinnerde hem weer aan een van die voornemens en al snel zaten ze om de tafel om het over die groep kinderen te hebben die nu geen onderwijs volgt. Fasen was al vaak benaderd door ouders van deze groep, en hoopte nu eindelijk een antwoord te kunnen formuleren.

De kinderen die thuis hebben gezeten, willen vaak heel graag naar school, maar zijn overtuigd geraakt dat het niet voor hen is weggelegd. Wat Agora Underground ze biedt, is in ieder geval het gevoel dat ze ergens bijhoren, dat ze meedoen.

Officieel is het thuiszittersgetal rond de 4000, maar dan ga je uit van de strakke regels rondom wanneer een kind een thuiszitter is. Maar die cijfers excluderen een hele grote groep. Schattingen van bijvoorbeeld Oudervereniging Balans komen uit op 15.000 kinderen. Jan Fasen: ‘Het gegeven is gewoon dat er veel kinderen thuiszitten. We zouden moeten spreken over een leerrecht in plaats van een leerplicht, en ervoor moeten zorgen dat kinderen dat recht ook kunnen inwisselen. De bewegingen die je ziet gebeuren (nu ik heel veel contact heb met samenwerkingsverbanden) zijn vooral gefocust op het terugkeren naar het systeem waardoor ze in de eerste plaats thuis kwamen te zitten. Dat is natuurlijk een mismatch. Wat wij vooral willen, is dat die kinderen gezien en gehoord worden, dat ze het gevoel hebben dat ze onderdeel zijn van een samenleving waarin ze hun eigen symfonie mogen meeblazen.’

Underground
Wat de naam van het initiatief betreft: ‘We zien die kinderen eigenlijk niet en het is onze taak om ze boven de grond te krijgen en te zíen’, zegt Fasen. Trots vervolgt hij: ‘Als we zien wat Tim paraat speelt in deze eerste groep, dan lijkt het erop dat we een snaar geraakt hebben.’

De doelgroep is kinderen die thuis zitten of dreigen thuis te komen zitten. Het doel is niet om het systeem of wie dan ook de schuld te geven, ze willen de scholen en samenwerkingsverbanden open tegemoet treden. Fasen had zelfs in zijn hoofd dat het landelijk aangepakt kon worden, en nu blijkt ook dat de leerlingen die er zitten, uit alle windstreken van het land komen. Dit jaar hadden ze 58 leerlingen en zijn er 17 geplaatst, en niet alle 17 komen uit die 58 aanmeldingen, dus hoogstwaarschijnlijk waren het er meer.

Vroeg uitgevallen
Begeleider Slot: ‘Het grootste deel van de populatie die wij hebben, zijn hoogbegaafden. Veelal leerlingen die al op jonge leeftijd uitvielen of waar het in groep 3, 4, al begon te rammelen. Naarmate dat steeds langer duurt zie je dat leerlingen bezwijken onder de druk dat ze het goed willen doen.’ Hij beschrijft dat sommigen al therapieën gehad hebben en weer gemotiveerd zijn om te starten, anderen zitten nog aan het begin of middenin het proces, zijn net gestopt met school en daar werken ze eerst aan de voldoen aan de randvoorwaarden, zoals het omdraaien van het slaap-waakritme. De kinderen verschillen onderling net zoveel van elkaar als de rest van de bevolking.

Agora Underground is nu nog vooral een cybercommunity, het is voornamelijk online. Maar Slot ziet ze ook live, via huisbezoeken en samenkomstdagen. De ervaring is dat huisbezoeken heel waardevol zijn om een beeld te krijgen, het verhaal te horen van de vaak al lange lijdensweg die er gegaan is. En om te zien hoe een leerling eruitziet in zijn vertrouwde omgeving, als die ontspannen is en zich veilig voelt. De samenkomstdagen zijn vaak op centrale plekken in het land, zoals de eerste keer in Utrecht. Toen werd er een moord-WhatsApp-speurtocht georganiseerd, iets anders lieten de coronamaatregelen toen niet toe. Een andere keer gingen ze als groep naar de Efteling. Daar kon Slot onder meer interesses en kwaliteiten observeren van zijn leerlingen die hij later kon gebruiken in zijn coaching van hen.

Onderwijs
Hoe geven ze het onderwijs vorm, zo op afstand? Een van de eerste dingen die gedaan worden, is het werken aan een goede routine. Vaak zo basaal als het dag-nachtritme omdraaien. Slot wil dat ze om 9.00 uur online inloggen: aangekleed en wel. De dag wordt gezamenlijk rond 15.00 uur afgesloten. Daartussenin vinden gesprekken plaats met de coach/begeleider van het kind. Die gesprekken verschillen enorm van aard.

Slot geeft toe, hij moest zoeken naar een aanpak. Hij dacht aanvankelijk dat hij de Agora methode kon knippen en plakken, maar leerde: ieder kind heeft hier echt een andere aanpak nodig. Per kind op zoek gaan naar wat voor ze werkt. Er zijn een paar kinderen die staatsexamen gaan doen, en die met Slot uitzoeken wat ze daarvoor moeten doen. Sommige doen dat onderzoekend, anderen willen gewoon graag weten uit welk boek ze moeten leren. Bij sommige leerlingen kan het nog niet eens gaan over onderwijs, dan klappen ze helemaal dicht, het schooltrauma is dan nog te rauw. ‘Het is een puzzel en we zijn constant op zoek naar het volgende puzzelstukje wat die leerling kan helpen.’

Slot doet het niet in z’n eentje, deze groep van (momenteel) zeventien leerlingen begeleiden: hij doet dat met 1 en soms 2 anderen.

Achterkant
Wat is er aan de achterkant nodig of al gedaan om dit initiatief mogelijk te maken? Net zoals de leerlingen ruimte nodig hebben, heeft Slot dat ook. Daarom hebben hij en Fasen eerst vastgesteld hoeveel leerlingen elke begeleider kan begeleiden met borging van de tijd en aandacht die nu nodig wordt geacht. Dat werd vastgesteld op 8 leerlingen.

Dan komt het financiële stuk. Dat was een stuk gecompliceerder. Elk thuiszittend kind kost de maatschappij nu, zo zegt Fasen, gemiddeld 125.000 euro per jaar. Je moet dan denken aan vier-vijf verschillende zorginstellingen die helpen, kinderen die de criminaliteit ingaan, ouders die niet kunnen werken door de situatie en nog veel meer. Fasen wilde het ook deugdelijk doen, niet een halvegare constructie waar de kinderen uiteindelijk ook de dupe van zouden worden. Maar hij kwam er ook al snel achter hoe weerbarstig het systeem is. Platgeslagen: het systeem wat de thuiszitters veroorzaakt, is hetzelfde systeem wat het belemmert het op te lossen. Iedereen heeft de beste bedoelingen met de kinderen, maar ‘het systeem Passend Onderwijs’ zoals Fasen dat noemt, lost het probleem wat er is, niet op. Er gaat veel geld in om, wat volgens hem beter besteed kan worden.

Fasen zocht contact met de samenwerkingsverbanden, want soms waren de kinderen al uit beeld bij de scholen zelf. De samenwerkingsverbanden hebben een regiofunctie en de middelen en expertise om te bepalen wat een ‘echte’ thuiszitter is. Fasen verteld: ‘Dat heeft geleid tot een bepaalde samenwerkingsovereenkomst (tussen de samenwerkingsverbanden en Underground) waar een aantal dingen in staan waarvan wetgever zegt: dat mag niet. De samenwerkingsverbanden wilden dus wel, maar de Inspectie Passend Onderwijs of Inspectie Voortgezet Onderwijs, gaf daar geen goedkeuring voor. Samenwerkingsverbanden mogen hun middelen voor Passend Onderwijs niet overdragen aan andere samenwerkingsverbanden en zeker niet als ze geografisch zo ver uit elkaar liggen.’ De crux zit ‘m in de zorgplicht: die kan Underground vervullen zolang de kinderen bij hen zitten, maar ze kennen de regio van herkomst niet en kunnen daar dus niet voldoen aan die plicht. Ze werken nu samen met scholen en samenwerkingsverbanden vanuit het vertrouwen dat het gezonde verstand zal zegevieren en de ervaring dat het nu werkt. Bestuurlijk móet het op te lossen zijn, zo stelt Fasen.

Ontwikkeling
Hoe gaat het nu met de leerlingen? Van de acht die als eerste begonnen, zijn er drie alweer weg. Eentje is al gaan studeren, een ander volgt een opleiding in België, een derde is ingestroomd bij Agora. Bij de meeste kinderen is vooruitgang te zien, maar ze zijn soms kwetsbaar, niet weerbaar tegen een ogenschijnlijk kleine tegenslag. Met anderen gaat het gewoon goed.

Het doel van Agora Underground is een zelfstandig en menswaardig bestaan, in elke mogelijke vorm, licht Slot toe. Voor veel leerlingen is dat een diploma, omdat ze wensen hebben die dat vereisen. Het komt erop neer: meedoen in de maatschappij, zonder dat ze daar doodongelukkig van worden.

Hoop voor de toekomst
De mannen willen voor de toekomst natuurlijk dat Underground niet langer nodig is. Een kortere termijn hoop is dat dit initiatief een katalysator kan worden voor het oplossen van het probleem van de thuiszitters. Stel je een landkaart voor met allemaal ‘hubs’ waar deze kinderen terecht kunnen. Online kunnen ze vanuit Roermond begeleid worden, maar er is ook een fysieke plek waar ze elkaar kunnen ontmoeten of lekker kunnen sporten. De oplossing moet vooral vanuit het onderwijs komen, stelt Slot, want wij hebben het als onderwijs nog niet goed genoeg gedaan en hebben de verantwoordelijkheid het te repareren.

Het vraagt moed, zo concludeert Fasen, om het hoofd koel te houden als je diep meeleeft met deze kinderen. Maar hij en Tim Slot zetten door. Gaan het gesprek aan. En gaan het nog een keer en nog een keer aan. En dan hopen dat we er komen.