‘Een klas, team of groep is een levend systeem waarin betekenis telkens opnieuw ontstaat.’

3 november 2025

Hoe zou leren eruitzien als we niet beginnen bij het curriculum, maar bij de vraag wat er hier en nu, tussen ons, op deze plek geleerd wil worden? Kan een leraar of begeleider tegelijk gids én medezoeker zijn? En wat als we improvisatie en spel eindelijk serieus nemen, welke vormen van kennis komen er dan boven die door programma’s en toetsen anders verborgen blijven? Vragen die Xandra van Hooff hardop stelt, waardoor haar blogs en praktijk een eigen posthumanistische kleur dragen. Aflevering #3: ‘Een klas, team of groep is een levend systeem waarin betekenis telkens opnieuw ontstaat.’

Soms zit er in je klas een leerling die alles lijkt op te merken. Niet alleen wat er gezegd wordt, maar ook hoe het gezegd wordt. Niet alleen de les, maar ook de stiltes eromheen. Zij zijn degenen die ineens zeggen ‘Mevrouw, waarom kijkt u zo verdrietig’, terwijl je dacht dat je dat goed verborgen had. Of die al voelen dat er spanning is tussen twee leerlingen nog voordat er één woord gevallen is.

Wat deze kinderen laten zien is dat ze de klas niet als losse individuen ervaren, maar als een weefsel van relaties. Zij voelen wat Nora Bateson Warm Data noemt. Datgene wat niet in cijfers of woorden gevangen wordt, maar wat leeft in verbanden.

Juist daar schuurt het vaak in scholen. Want scholen richten zich vooral op meetbare uitkomsten, heldere doelen en duidelijke instructies. Terwijl sommige kinderen de lagen eronder voelen. Voor hen is het verwarrend dat anderen die verbindingen niet zien. Ze begrijpen niet hoe het kan dat niemand het merkt wanneer de klas onrustig wordt en dat alleen wordt gekeken naar wie stilzit en wie niet.

De neiging kan zijn om dit als eigenschap van het kind te zien. Hij is nou eenmaal heel gevoelig. Dat klinkt vriendelijk, maar het blijft individueel. Veel vruchtbaarder is het om te kijken naar het hele patroon waarin dit kind zich beweegt. Het kind is geen eigenschap. Het is een knooppunt in een groter weefsel. Het signaal dat door hem of haar heen voelbaar wordt, zegt iets over de hele klas.

Wat helpt is erkenning geven aan hun waarneming. Open het gesprek over de klas en welke patronen zichtbaar worden. Laat kinderen spelen en improviseren, zodat verschillende perspectieven tegelijk kunnen bestaan zonder dat er één het laatste woord krijgt. En oefen jezelf en de groep in het laten bestaan van verschillen. Niet iedereen voelt dezelfde lagen. Dat is prima. Het gaat erom dat ieders manier van zien serieus genomen wordt, want al die manieren zijn belangrijk in onze maatschappij.

Kinderen die systeemgevoelig zijn, nodigen je uit om het geheel anders te zien. Misschien is dat wel de mooiste les die het leven ons kan geven. Dat een klas, team of groep nooit optelsom van losse individuen is, maar een levend systeem waarin betekenis telkens opnieuw ontstaat.

Xandra van Hooff begeleidt onderwijs- en zorgprofessionals vanuit een relationeel posthumanistisch wereldbeeld, dat beter past bij de uitdagingen waar we als maatschappij voor staan.

Bestel het NIVOZ-magazine 'De moed om weerstand te bieden' 

Na enkele jaren afwezigheid verschijnt medio december weer een nieuw NIVOZ-magazine. Met het magazine 'De moed om weerstand te bieden' sluiten we aan bij het jaarthema van het NIVOZ-podiumprogramma en geven we een inkijkje in hoe het mogelijk is om weerstand te bieden aan leerlingen, docenten of collega's, en aan systemen, verwachtingen en opvattingen die botsen met wat je écht belangrijk vindt. Én wat de waarde van deze weerstand is.  

Het magazine is nog volop in ontwikkeling, maar het is nu al mogelijk om een pre-order te plaatsen. Je ontvangt het magazine dan rond 15 december. Mooi leesvoer voor de kerstvakantie en/of wellicht een verdiepend cadeau voor je team? Het magazine is te bestellen in bundels van 5, 10, of 25 exemplaren of een veelvoud daarvan. We vragen enkel een kleine vergoeding als tegemoetkoming in de productiekosten.

Lees hier meer en plaats hier je pre-order.