Waarom Kelchtermans een held is voor Sanne: ‘Een leraar is onderdeel van een levende context.’

26 september 2022

Sanne Spil – co-auteur van het boek ‘Pedagogisch tact: hoe dan?’ - luisterde naar Geert Kelchtermans, die de reeks van NIVOZ-onderwijsavonden op 14 september jl. opende in Driebergen. Het werk van Kelchtermans – het professioneel zelfverstaan - heeft in het boek een voorname plaats. En wat Sanne betreft is Geert na de lezing ook haar held geworden. Ze schreef mede vanuit haar ervaring met biografiek dit artikel. ‘Een leraar is onderdeel van een levende context.’

Of ik iets wil schrijven over de eerste NIVOZ-onderwijsavond met Geert Kelchtermans. Natuurlijk wil ik dat. Geert Kelchtermans is namelijk mijn nieuwe held. Het hebben van een held, zegt iets over wie we willen zijn en hoe je zelf in het leven wilt staan. We leren mede door anderen te observeren en ‘helden’ kunnen ons laten zien hoe we de dingen kunnen leren die zij al goed beheersen.

In dit artikel wil ik betogen waarom Geert Kelchtermans mijn held is en waarom ik zijn gedachtengoed enorm van waarde vindt voor de onderwijspraktijk. Ik zal dat doen aan de hand van vier van zijn eigen quotes.

1. Who i am in how i teach is the message  

Geert Kelchtermans oogt als een energieke en frisse man. Hij start zijn lezing met muziek van The Scene, met de titel Rigoureus. Het lied zal een rode draad zijn door zijn verhaal. Geert, in pak, staat op een Perzisch tapijt, wat afsteekt tegen de sobere setting van de rest van het interieur. Achter hem hangen donkerblauwe gordijnen waar een groot wit scherm voor hangt. Zijn powerpoint, met goed gevulde teksten, worden op het scherm geprojecteerd. Hij start met een blaadje in zijn handen en zegt: “Nu ga ik gewoon mijn tekst loslaten”. Op dat moment ben ik, als didacticus, verkocht.

Kelchtermans start met een blaadje in zijn handen en zegt: “Nu ga ik gewoon mijn tekst loslaten”. Op dat moment ben ik, als didacticus, verkocht.''

Geert Kelchtermans laat een positieve voorbeeldrol zien van een docent die de relatie aangaat met het publiek en betrokkenheid en passie heeft voor zijn vak. Hij maakt gebruik van zijn lichaam om zijn woorden te bekrachtigen. Hij gebruikt metaforen en voorbeelden uit de praktijk, die iedereen in het onderwijs aanspreken. Met het voorbeeld van Harry in de Albert Heijn laat hij zien dat er altijd meer en minder gebeurt dan je gepland hebt. Kortom; Geert Kelchtermans practices what he preaches.

2. De leraar bestaat niet, er bestaat alleen deze leraar.

Stel, je staat in de Albert Heijn en ziet die jongen, Harry, die jaren geleden in de klas het bloed onder je nagels vandaan haalde. Je hoopt dat hij jou niet ziet en staart naar een pak cornflakes. Toch komt hij jouw gang in rijden met een karretje aan de hand. Hij ziet je en roept: ‘Ah, mevrouw Donkers, ik weet dat ik niet altijd de leukste was in de klas, maar ik wil u toch bedanken voor de fijne lessen.’

De leraar maakt als mens het verschil, het is belangrijk wie er onderwijst. Ieder mens heeft een uniek en eigen verhaal, omdat de omstandigheden in tijd en ruimte, de personen die je om je heen hebt en je eigen ik voor iedereen een unieke combinatie vormen. Een mens wordt geboren in een bestaand verhaal en start een nieuw verhaal. Zo is het ook met de leraar; hij komt in de school en ook de school heeft een geschiedenis. De vrije school in Zeist heeft een andere geschiedenis dan een openbare school in Amsterdam Noord. De leraar als mens beïnvloedt de school en de school beïnvloedt de leraar. Het leraarschap is gesitueerd in een persoon en in een school. Iedere leraar heeft een eigen biografie die het professioneel zelfverstaan beïnvloedt.

Het leraarschap is gesitueerd in een persoon en in een school. Iedere leraar heeft een eigen biografie die het professioneel zelfverstaan beïnvloedt.''

Het professioneel zelfverstaan, een begrip van Kelchtermans, is het geheel van opvattingen en gedachten die je over jezelf hebt als leerkracht. Dat betekent dat je kunt nadenken over waarom je handelt zoals je handelt in, met en voor de klas en in de school. Dat betekent ook dat je kwetsbaar bent als leerkracht. Kwetsbaarheid gaat over het feit dat je verantwoordelijk bent, altijd direct moet handelen en dat je niet de controle hebt over allerlei factoren. “Je krijgt geen 24 perfect gekloonde kinderen in je klaslokaal”, aldus Kelchtermans. Je staat continu in relatie tot de kinderen, de school, de ouders, de stakeholders van de school. Kelchtermans laat ons zien dat geen enkele onderwijssituatie hetzelfde is; mensen, leraren, scholen en klassituaties zijn divers.

3. Inclusie is als vrede en wie is er tegen de vrede? Je kunt niet tegen inclusie zijn.

Kelchtermans haalt politiek-filosofe Hannah Arendt aan. “Het enige wat alle mensen met elkaar delen is dat ze verschillen. Dus diversiteit is eigenlijk de essentie van het mens zijn”.

Inclusie is het positief waarderen van de diversiteit. Je probeert als leerkracht gemeenschappelijkheid te vinden en de verschillen te omarmen. Eerder bespraken we dat je als leerkracht continu in relatie staat met anderen en in die interactie neem je altijd je eigen biografie mee, je eigen zelfverstaan. “Omdat een leraar continu in relatie staat tot een ander mens en daarmee waardengebonden oordeelt, kan hij niet niet emotioneel zijn”, aldus Kelchtermans.

Omdat een leraar continu in relatie staat tot een ander mens en daarmee waardengebonden oordeelt, kan hij niet niet emotioneel zijn.''

Zo had ik laatst een student in mijn klas die onderuitgezakt in de stoel zat, niks wilde en niks leuk vond. Hij had de hele wereld al gezien, had alle cultureel diverse maaltijden gegeten, sprak diverse talen vloeiend en…verveelde zich. Hij raakte mij en irriteerde me. Ik ben toen op zoek gegaan naar wat er in mijzelf zat, wat hij aanraakte. Ik ben het gesprek met hem aangegaan en vertelde hoe ik vroeger als dertienjarig meisje met mijn knietjes in het bollenveld zat om bollen van de grond te rapen, hoe ik daarmee geld verdiende voor een walkman. Ik was trots op mezelf toen ik de walkman zelf kon kopen. Hij had op zijn beurt nooit gevoelens van trots ervaren en zo zijn we op zoek gegaan naar iets wat hij kon gaan doen om weer in beweging te komen.

Door mijn eigen verhaal te vertellen, kon ik verbinding met hem maken. Oordelen zeggen namelijk meer over de eigen biografie dan over de persoon over wie je oordeelt.

Wanneer we het in mijn optiek over thema’s als diversiteit, inclusie en duurzaamheid hebben, ligt hier een sleutel. Weten wat jouw verhaal is als mens en leerkracht en hoe jij onderdeel uitmaakt van het menszijn, de geschiedenis en de natuur maakt dat je beter begrip voor de ander kunt opbrengen. Met het bewustzijn van de eigen waarden en ook oordelen kun je waardengebonden keuze’s op tafel leggen, het gesprek daarover aangaan. Een basisvisie op diversiteit en inclusiviteit is in mijn optiek een visie op de mens. De mens als middelpunt van het onderwijs, zowel het kind als de leerkracht.

4. Er is een breder perspectief nodig op de professionaliteit van de leraar

Aan de start van ieder studiejaar schrijf ik als docent van de Vrije Hogeschool een brief. Hierin beschrijf ik wat mijn ambitie is, mijn visie en mijn leervraag en hoe zich dat verhoudt tot de school. Ik beschrijf hierin concreet wat mijn acties zijn, vloeiende uit de combinatie van mijzelf als mens, de taken die ik heb in de organisatie, de koers die de organisatie op gaat en hoe ik daarin wil varen. Ik word hierop bevraagd door mijn leidinggevende gedurende het jaar.

Mijn biografiek en mijn betrokkenheid (engagement) worden bewust meegenomen in de taken die ik uitvoer. Dat maakt dat er vanuit de Vrije Hogeschool met een brede visie wordt gekeken naar de professionaliteit van haar medewerkers. Dat is precies wat Kelchtermans stelt met zijn pleidooi voor het praktijkgerichte denken, waarbij de professionaliteit en de praktijk van de leerkracht centraal staan.

De professionaliteit manifesteert zich in het handelen, voelen en denken en “is geen portfolio met afgevinkte competenties”. Expertise in de vorm van kennis, vaardigheden en houding is zeker noodzakelijk om een goede leerkracht te zijn. Maar biografiek, morele ontwikkeling en betrokkenheid worden te vaak vergeten in de scholing en nascholing van de leerkracht. Er is een breder perspectief nodig op de professionaliteit van de leraar.

Biografiek, morele ontwikkeling en betrokkenheid worden te vaak vergeten in de scholing en nascholing van de leerkracht. Er is een breder perspectief nodig op de professionaliteit van de leraar.''

Een leraar ben je nooit individueel, je bent onderdeel van een levende context. De school heeft een historie, de groep kinderen heeft nooit dezelfde dynamiek en het team collega’s beïnvloedt jou en jij beïnvloedt hen. Kortom, Geert Kelchtermans laat ons een holistisch beeld en daarmee de complexiteit zien van de onderwijspraktijk. En dat is nodig om recht te doen aan het mooie vak van de leraar.

Het was alles bij elkaar een mooie avond en een fijne eerste ontmoeting met mijn held. Een pleidooi voor brede professionaliteit van Geert Kelchtermans eindigt met de tekst van The Scene:

Het is alsof je zegt: doe iets, nu, hier, voor mij
En doe het rigoureus en onverwacht
Rigoureus en ondoordacht
Rigoureus, maar altijd vanuit het hart!

Waarbij het lijkt of Thé Lau van The Scene de leraar aanspreekt.

Sanne Spil is medeauteur van het boek ‘Pedagogisch tact: hoe dan?’ Ze werkt mede als onderwijskundige en biografisch coach bij de Vrije Hogeschool in Zeist. Daarnaast werkt ze als zzp’er. Ze combineert haar ervaring, het onderwijskundig en didactisch werken met docenten en het biografisch gedachtengoed.