Van samenlevingspedagogiek naar pedagolitiek: moeten wij ons als pedagogen niet meer in de politiek laten horen?

27 februari 2025

Op het symposium ‘Pedagoog in de Samenleving’ van Fontys Hogeschool keken de sprekers, waaronder Micha de Winter, niet alleen naar wat pedagogiek nu is en welke plaats het heeft in de samenleving, maar kwam vanuit het publiek ook de vraag: moeten wij ons als pedagogen niet meer in de politiek laten horen? Teamleider Opleidingen Martijn Verhagen vindt dat we daar zeker mee moeten oefenen en bedacht er een nieuw woord voor: pedagolitiek.

Op vrijdag 21 februari bezocht ik het symposium ‘Pedagoog in de Samenleving’ van Fontys Hogeschool. Een middag waar wat mij betreft een paar mooie dingen samenkwamen en die hoop geven voor de toekomst van de pedagogiek. Laat mij hier wat van die ervaringen delen. En je wellicht inspireren om er zelf mee aan de slag te gaan, of je er wat verder in te verdiepen.

Waar de middag mee begon? Een ontmoeting met oud-collega’s. Ik vermoedde al dat ik een aantal bekenden tegen zou komen, maar wat is het leuk om mensen die je op professioneel vlak uit het oog verloren bent weer te zien binnenkomen. Dat voelt vertrouwd, nostalgisch en geeft ook weer nieuwe inzichten als je elkaars verhalen hoort. Dat is ook pedagogiek: elkaar blijven zien.

Micha de Winter schetste bij de inhoudelijke aftrap van het symposium de oorsprong van de samenlevingspedagogiek. Een woord dat hij zelf verzon om pedagogiek te situeren tussen de normatieve insteek en de empirisch wetenschappelijke benadering ervan. Daarbij gaat het dan om het cultiveren van sociale nieuwsgierigheid en het bieden van hoop. Het woord samenlevingspedagogiek maakt in zichzelf duidelijk dat pedagogiek niet een puur individuele kwestie is en het ook gaat om hoe jongeren opgroeien in de wereld met anderen. Het woord, juist omdat het een nieuw woord is, maakt ook duidelijk dat je met het bedenken van iets nieuws iets in gang kunt zetten, anderen kunt inspireren tot het geven van nieuwe betekenissen. Dat is ook pedagogiek: hoop houden.

Lector Iris Andriessen schetste vervolgens haar lectoraatsprogramma voor de komende jaren. De naam, samenlevingspedagogiek, heeft ze overgenomen van Micha de Winter; een verzonnen woord dat realiteit wordt. De Winter was er overduidelijk trots op dat zijn woord het tot titel van een lectoraatsprogramma had geschopt. Ik verwacht dat hij nog veel blijer is met het feit dat de pedagogiek daardoor aan de slag kan met het geven van nieuwe betekenis. In Iris’ onderzoeksprogramma werd zichtbaar hoe breed georiënteerd de pedagogiek kan zijn. De zin die mij het meest bijbleef was de zin die een leidraad kan meegeven voor het betekenisgeven aan al die verschillende invalshoeken: ‘Kinderen zijn ook burgers; volwassenen hebben slechts meer oefening gehad.’ Want dat is ook pedagogiek: kinderen bloedserieus nemen.

En als er iets is dat Maike Kooijmans in haar lectoraatsperiode heeft gedaan en in haar slotrede liet zien is het dat wel: kinderen serieus nemen. Met als sluitstuk een pedagogische vrijplaats. Op het landgoed Sparrenhof onderzocht Maike samen met studenten en maatschappelijke partners wat er nodig is om kinderen perspectief te geven, ze te laten ontdekken wie ze willen zijn en worden en hoe ze samen in de wereld willen staan. Dat begon met een plek zonder prestatiedruk waar veel gespeeld werd en waar langzaam zichtbaar werd hoe groei vanuit autonomie, verbondenheid en vaardigheden leidde tot meer perspectief. Wat uit meer van Maikes projecten bleek en ook uit haar keuze om de middag te openen en af te sluiten met een performance uitgevoerd door een van de spelers van theaterplaats Tiuri, dat is ook pedagogiek: spelen.

De lezing van Micha de Winter werd afgesloten met een vraag uit het publiek: moeten wij ons als pedagogen niet meer in de politiek laten horen? Met alles wat vandaag voorbijkwam is dat ook pedagogiek, en daar mogen we mee oefenen. Het antwoord op die vraag bleek nog niet zo makkelijk. Ik zei aan het begin al dat er voor mij veel dingen samen kwamen deze dag. Dat zijn alle manieren om naar pedagogiek te kijken. De Amerikaanse filosoof Richard Rorty inspireert mij in veel van mijn denken. Taal is voor hem het belangrijkste middel dat we hebben om verandering in de wereld te brengen. En daarbij geldt ook dat iedereen een eigen taal heeft ontwikkeld die bij diens wereld werkt; neem daarom iedereen bloedserieus. Een mooiere wereld ontstaat dan door te spelen met taal, door verbeeldingskracht in te zetten om samen tot iets nieuws te komen. En dat alles geeft geen enkele garantie op een betere wereld, maar het geeft wel hoop. Een vorm van hoop die vraagt om een actieve houding, een spelende houding waarbij we elkaar steeds als mens blijven zien en erkennen.

Daarom bedacht ik een nieuwe woord, zonder maar enigszins de pretentie te hebben dat dat de titel wordt van een nog te starten onderzoeksprogramma. Wel om mensen in gesprek te laten gaan over de vraag hoe dat eruit zou kunnen zien in de praktijk. Niet met de vraag wat dat dan precies is. Wel om uit te nodigen tot een gezamenlijk spel over wat het allemaal zou kunnen zijn. Het woord? Pedagolitiek. Ik hoop dat het ooit iets wordt.

De bijdrage van Iris Andriessen werd afgesloten met het maken van een woordweb met alle aanwezigen (zie afbeelding, red.). Daar staan veel mooie aanknopingspunten voor een inspirerend gesprek en voor nieuwe initiatieven. Ik vind het fijn dat hoop daar in het midden staat.

Martijn Verhagen is teamleider Opleidingen bij NIVOZ

Meer weten?

Samenlevingspedagogiek – Lectoraatsprogramma

Lectoraat Opvoeden voor de toekomst | Fontys

Onderzoeksproject Empty Farm to Fill | Fontys Hogescholen | Fontys

Nivoz | Micha de Winter: 'Over het cultiveren van democratisch burgerschap'

Medemenselijk opvoeden - 9789085603276 - Uitgeverij SWP

Podcast
Hogeschooldocenten Marlinde Melissen en Thyme van den Beuken gingen voor onderstaande podcast in gesprek met pedagoog en filosoof dr. Joop Berding. Samen verkennen ze de betekenis van het begrip samenlevingspedagogiek en bespreken ze hoe pedagogische professionals dit in de praktijk kunnen toepassen.