TedXAmsterdam ED 2018

5 november 2018

Even ertussenuit, uit de waan van de dag en ondergedompeld worden in verhalen, ideeën over onderwijs, best een aantrekkelijke gedachte. Op woensdag 31 oktober zakte ik dus in zo’n comfortabele zachte rode stoel in de grote zaal van Theater Amsterdam voor TedXAmsterdamEd, over DutchDNA. Angeline Smits blikt terug op de doordenkers van de dag, waaronder de woorden van de 18-jarige Emma Stoks: ‘Hoe weet je nou wat je passie is, als je daar nog nooit naar hebt hoeven zoeken?’

Een inspirerende dag waarop veel bevlogen mensen hun verhaal vertelden. Nu, een paar dagen later draai ik het filmpje van de middag weer even af in mijn hoofd en probeer ik daarbij de krabbels in mijn schrift te ontwarren. Ik moet ineens denken aan het bord dat ik onlangs tegenkwam op een school: ‘Wat is er bij jou blijven plakken?’ Een impressie van mijn “plakkers”.

Leren is een leuk, natuurlijk proces…

Er zijn veel mooie uitspraken, metaforen die een aantal keer voorbijkomen, waarbij ik in eerste instantie instemmend knik. Bijvoorbeeld bij de vergelijking tussen het leren lopen met vallen en opstaan en ieder ander leerproces. Geen kind denkt als het lopen na pakweg 50.000 stappen nog steeds niet lukt ‘Ach laat ik ’t maar bij kruipen houden, ook goed’. Dat impliceert dat je, ook als het niet vanzelf gaat, je gemotiveerd bent om iets nieuws te leren en doorzet. Welk kind wil nu niet gaan lopen? In een “rijke” omgeving, omringd door liefdevolle aandacht, gaan kinderen lopen en praten en leren ze hun gedrag afstemmen op dat van anderen. 

Toch gaat die vergelijking niet helemaal op. Denk bijvoorbeeld eens naar het leren lezen. In tegenstelling tot leren lopen en leren praten is lezen een vaardigheid die in de geschiedenis van ons menszijn pas veel later is ontwikkeld. Dus daar waar je bij lopen of praten een natuurlijke, evolutionair bepaalde drang hebt om dat te leren, gaat dat voor leren lezen niet op. Het taalnetwerk in je brein moet zich aanpassen om visuele symbolen, letters, te koppelen aan informatie die het associeert met geluiden (gesproken woorden). Dat is een flinke kluif die heel wat doorzettingsvermogen vraagt en waarbij goede instructie en begeleiding voor het grootste deel van de kinderen een voorwaarde is.

Natuurlijk telt daarbij dat je door de manier waarop je die begeleiding biedt de motivatie van kinderen sterk kunt beïnvloeden. Als leren lezen leuk is gaat het sneller en tegelijkertijd is het niet altijd voor iedereen “leuk”. Als klein mensje heb je meestal meer innerlijke drang om te leren lopen dan te leren lezen.

Leren doet een beetje pijn

Een van de “plakkers” was voor mij het verhaal van filosoof en psychiater Damiaan Denys ‘Anxious to learn’. Zijn stelling tijdens zijn lezing was: ‘Als je ’t leren alleen leuk vindt, leer je iets wat je al wist.’ Je brein leert door het maken van fouten. En laten we dat nou net iets minder prettig vinden. In ons schoolsysteem is er veel aandacht voor “goede antwoorden”. Natuurlijk handig om kennis van leerlingen te toetsen. Maar juist door tegen de grenzen van dat wat je goed afgaat aan te “duwen” en er af en toe flink overheen te stappen doe je nieuwe ervaringen op en leer je. Dat kan gepaard gaan met angst. Als je je angst overwint, overtref je je eigen verwachtingen. De portie dopamine die dan vrijkomt zorgt ervoor dat je gemotiveerd bent om nieuwe pogingen te ondernemen.  Daarbij is er ook nog eens een groot verschil tussen iets weten en het snappen. Je kunt weten dat alle appels van de bomen vallen. Maar snap je dan echt waarom dat zo is? Dat is een onderzoekje waard en daar leer je weer van, zo vertelde Denys.

Passie? Die ontdek je in het leven

Voor de 18-jarige Emma Stoks ging het leren makkelijk (titel van haar lezing: ‘Why being smart doesn’t help you find God’). Er waren hoge verwachtingen van haar, steun van haar ouders en hoge resultaten. Ze zocht al jong haar eigen uitdaging in projecten die ze zelf opzette. Waarom, vraagt ze zich af, wordt er pas aan het einde van de rit, als je je diploma op zak hebt, van je verwacht dat je een goede keuze maakt voor jouw toekomst en dat je “je passie volgt”? Passie? Daar is in die hele schoolloopbaan nog nooit aandacht aan besteedt. Hoe weet je nou wat je passie is, als je daar nog nooit naar hebt hoeven zoeken?

Emma wilde graag naar Harvard en toen dat niet lukte was dat voor haar de eerste frustrerende ervaring in haar leven. Ze besloot niet te gaan studeren maar zich als ervaringsdeskundige in te zetten voor verandering in het onderwijs. Ze houdt zich bezig met vragen als: Hoe kun je onderwijs zo inrichten dat kinderen ook de ruimte krijgen om te “leren van het leven”? Hoe kunnen we ons onderwijs zo vormgeven dat we beter aansluiten bij wat onze kinderen nu en in de toekomst nodig hebben?
Die laatste vraag houdt mij niet alleen als professional, maar ook als ouder bezig. Met drie zoons, waarvan er twee niet de weg verwachte  weg bewandelen, blijft het een uitdaging om het vertrouwen te hebben dat ze leren in het leven. Hoe mooi zou het zijn als ze met de praktijkervaring die ze nu opdoen, hun portfolio kunnen vullen?

Een kleine uitsmijter

Hoogleraar Jan Rotmans (‘Next Society, Next Economy, Next Education’) over de rol die je als leraar kunt spelen in een mensenleven: ‘Wie herinnert zich aan het eind van z’n leven die ene accountant?’ Die leraar die veel voor jou betekend heeft, die inspirerende leraar, die heb je nog op je netvlies staan.’

Angeline Smits is een creatieve onderwijsprofessional, oud-schoolleider en inmiddels trainer en begeleider. Dit is haar website.