Podcast Vincent Duindam over spiritualiteit in onderwijs: 'Onderwijzen door te zíj́n'

1 juli 2022

Vincent Duindam is universitair docent psychologie aan de Universiteit Utrecht. Hij is al jarenlang gefascineerd door de rol van spiritualiteit in het onderwijs en – onbewust – onderwijst hij er al in. Door zijn (inspiratie)bronnen, maar vooral door wie hij is. Jan Jaap Hubeek en Annonay Andersson spraken hem over deze vaak onderbelichte dimensie in het onderwijs in deze NIVOZ-podcast.

Je kunt je abonneren op de NIVOZ-podcast via Spotify en Apple Podcasts. We publiceren ongeveer tweewekelijks. Je krijgt dan bij elke publicatie automatisch een melding. Dit is aflevering 57.

Vincent Duindam (1958) studeerde af in de Psychologie aan de Universiteit Utrecht. Sinds 1991 geeft hij aan deze universiteit les, maar ook is hij freelance docent, spreker en auteur. Hij doet onderzoek naar ouderschap, zorgende vaders, taakverdeling, relaties, mannelijkheid/vrouwelijkheid, en (echt)scheiding. Hij publiceerde tien boeken waaronder een proefschrift over ouderschap, een haikubundel over zijn dochters en boeken over relaties, ouderschap, opvoeding, onderwijs en spiritualiteit.

Wie ben ik?
‘Ik ben man, vader, psycholoog, getrouwd, opa… Is dat wie ik ben?’ In reactie op een kleine opsomming van zijn werk, gaat Vincent zijn verschillende rollen langs, maar probeert hij juist tot iemands essentie te kome door voorbij die rollen of buitenkant te denken. ‘In mijn werk probeer ik telkens een niveau dieper te komen, ook samen met studenten. Het is vooral heel belangrijk om hier met veel aandacht te zijn. Als je helemaal in het nu bent, dan valt de buitenkant iets meer weg. Dat is wat de Hindoes zeggen, je naam, je vorm, je geschiedenis, dat valt weg als je helemaal aanwezig bent en dan is er heel veel creativiteit mogelijk, dan kunnen er onverwachte dingen gebeuren.

‘Als je als docent helemaal aanwezig bent, dan heeft dat een enorme frisheid. Dat merken de studenten ook en dan kom je blij uit je les. Gandhi zegt: Your life is your message, andere spirituele figuren zeggen: Onderwijzen door te zijn. Je onderwijs altijd door te zijn natuurlijk.’

In het nu
In de universitaire wereld is je bezighouden met spiritualiteit niet de prioriteit, dat merkt Vincent ook als hij het heeft over mindfulness, aandachtigheid of de invloed van het denken op het zijn. ‘Je kan bewust zijn, zonder te denken. Voor sommige mensen is dat een tegenstrijdigheid, dat merk ik soms bij mijn studenten. Kun je gewoon van A naar B lopen zonder al te veel gedachten? De meeste mensen weten niet van die mogelijkheid af, hebben dat nooit geprobeerd. Veel meditatietechnieken helpen je om niet gehypnotiseerd te zijn door je gedachten. Je kunt dan merken dat er een veel grotere intelligentie werkzaam is.’

Pedagogische opdracht
Vincent motivatie voor zijn werk begint en eindigt bij de mensen met wie hij werkt, zijn studenten. ‘Ik probeer altijd uit te zoeken wat de studenten zelf willen doen. Een tijdje terug had ik drie jongens die heel erg van sport hielden en met het coachen van teams bezig waren. Het ging toen over positieve psychologie, flow en geluk en deze jongens wilden onderzoeken hoe verschillende stijlen van coaching flow bij de sporters teweeg zou brengen. Eigenlijk is zo’n vraag veel te moeilijk voor het vak waarbij dit hoorde (een leeronderzoek), maar de jongens waren zo gedreven, dat ik buiten alle regels en beperkingen om heb meegedacht aan hoe zij dat konden doen. Wat ik zie als mijn pedagogische opdracht is dat wat de studenten echt willen, boven te laten komen, tot bloei te laten komen. Dat ze hun intuïtie kunnen volgen.

Vincent heeft een meer holistische visie en neemt deze mee in zijn werk, anders dan het beeld dat de meeste mensen hebben bij een universitair docent. Ernaar gevraagd of hij zich alleen voelt staan, zegt hij: ‘Ik heb weleens dromen dat ik op de universiteit een artiest ben in een ijzerwinkel. Ik probeer altijd te doen wat ik zelf vind wat goed is om te doen en ik ben bereid om van sommige regels af te wijken. Studenten hebben mij toen ik als Docent van Jaar verkozen was, ook weleens streng genoemd. Ze kunnen dat ‘strenge’ van me hebben, bijvoorbeeld in het beoordelen van een paper, omdat ze weten dat ik iets goeds uit ze wil halen.

Onderwijs begint bij jezelf
‘Als we onze binnenruimte schoonhouden, houden we ook de aarde schoon’, zei Vincent eens en die uitspraak wordt hem voorgelegd. ‘Door de dingen op mijn eigen manier te doen, kunnen ze daar ook iets van overnemen. Ik probeer dat ook te doen met mijn mede collega’s: ze veel ruimte geven en ze te faciliteren. We hebben altijd ontzettend veel richtlijnen, PowerPoints et cetera, maar ik zeg altijd: kijk wat je zelf wilt en doe het op jouw manier. Het onderwijs begint altijd bij jezelf.’

Essentie
‘Ik ben onderdeel van een systeem, deel van een gemeenschap en ik geef les zoals ik denk dat het goed is om les te geven. Ik wil er helemaal staan, authentiek zijn, alles laten zien. Ik denk dat mijn eigen enthousiasme mijn studenten ook aansteekt.’ Daarnaast wil Vincent aansluiten bij de intrinsieke motivatie van studenten, en zegt hij dat hij van zijn lokaal of de ruimte waar hij lesgeeft, een ‘gewijde ruimte’ van wil maken.

Hij wil laten zien dat hij zijn eigen beperkingen ook kent. ‘Je spiegelt elkaar altijd: je krijgt de studenten die je verdient en de studenten krijgen de docent die ze verdienen. Ik zie het niet alleen zo dat wij studenten iets moeten bijbrengen, maar dat het een ontmoeting is waarbij je allebei van elkaar leert om dichter bij je kern te komen. De essentie is voor mij: aandachtig aanwezig zijn, betrokken zijn, naar jezelf kunnen kijken, enige humor hebben en relativeren.’

• Meer over Vincents meest recente boek “Spiritueel Zakboekje”.