Podcast: de gevolgen van technologie op de pedagogische relatie

15 september 2024

Bij NIVOZ zijn we onlangs de podcastserie ‘AI: het pedagogisch appèl – wat AI van het onderwijs vraagt’ gestart, een serie vertragende gesprekken over welke verantwoordelijkheid de snelle ontwikkelingen van generatieve AI aan de leraar én het onderwijs vraagt. Reden voor NIVOZ-directeur Jan Jaap Hubeek om pedagoog Joop Berding te bevragen over wat wij van hem kunnen leren over pedagogische denkers over dit onderwerp.

In deze podcast uit Berding zorgen over de toenemende afhankelijkheid van technologie in het onderwijs en de mogelijke negatieve gevolgen hiervan op de pedagogische relatie tussen leerkrachten en leerlingen.

Een belangrijk thema in het gesprek is de intergenerationele rol van opvoeding, waarbij de oudere generatie de jongere generatie inleidt in de wereld. Berding benadrukt dat dit proces steeds meer wordt beïnvloed door technologieën die een autonoom karakter hebben, wat kan leiden tot een omkering van de rol van onderwijs. In plaats van dat technologie het onderwijs ondersteunt, lijkt het onderwijs zich steeds meer aan te passen aan de mogelijkheden van technologie.

Opvoeding is al per definitie geen efficiënt proces. Moet je eens kijken hoe lang een kind erover doet om te lopen. We zitten in een wereld die in een heel snel tempo steeds oppervlakkiger wordt en eigenlijk steeds minder geïnteresseerd in processen en steeds meer in schijnresultaten

Het gesprek gaat verder in op de noodzaak van kritisch nadenken over de rol van technologie in de klas en pleit voor een evenwichtige benadering, waarin niet alleen snelheid en efficiëntie worden nagestreefd, maar ook vertraging en reflectie. Berding wijst op het gevaar van een ‘verplatting’ van het onderwijs, door te veel vertrouwen op technologie, en roept op tot een herwaardering van menselijke interactie en pedagogische waarden.

‘Alles moet probleemloos. Als je een vraag hebt dan wordt die ook meteen beantwoord. Je hoeft maar één vraag te stellen en het antwoord komt naar je toe. Het lijkt wel alsof dan als het ware iets ontmenselijkt. Want juist het maken van fouten en het niet in één keer begrijpen en leren met horten en stoten en tegenslagen ja dat hoort er eigenlijk allemaal bij. Als we ons bewust zijn dat die apparaten ons gebruiksgemak en snelheid bieden dan kunnen we ze misschien ook de plek geven waar dat uitkomt.’

In de podcast reflecteren we ook op de spanning tussen de behoefte aan efficiëntie in het onderwijs, mede ingegeven door maatschappelijke en politieke druk, en de intrinsieke inefficiëntie van opvoeding als proces. Berding benadrukt dat opvoeding per definitie inefficiënt is, omdat het een proces is dat tijd, geduld en persoonlijke interactie vereist, iets wat moeilijk te verenigen is met een efficiëntiegerichte benadering.

Onlangs werd ‘Tractaat over het spieken’ van filosoof Cornelis Verhoeven opnieuw uitgegeven door Telos Uitgevers, met een inleiding door Joop Berding. Dit is een (nog altijd) actueel boek waarin het fenomeen van spieken in scholen wordt onderzocht vanuit een onderwijsfilosofisch perspectief. Het duikt in de complexiteit van onderwijs, stelt de conventionele aanpak van onderwijs ter discussie en belicht de tekortkomingen van een systeem dat te veel gericht is op doelmatige resultaten. Verhoeven daagt de lezer uit de bedoeling van het onderwijs te onderzoeken en te heroverwegen, waarbij hij het belang van intellectuele betrokkenheid benadrukt boven oppervlakkige prestaties. Een relevante vraag in relatie tot AI in het huidige nu.

In de inleiding zegt Berding dat het woord ‘spieken’ in deze tijd vervangen mag worden door ‘het gebruik van ChatGTP’. Het gaat om dezelfde tendens, met een vergelijkbare onwenselijke impact op het onderwijs: snelheid boven diepgang, gladjes door de materie heen in plaats van je ervoor in te spannen, zielloze productie in plaats van een boeiend en soms weerbarstig proces van zelfvorming.

Luister naar het gesprek met Joop Berding, dat gaat over onderwijs, opvoeding, pedagogiek, de snelle ontwikkeling van technologie en vooral over eigenaarschap.