Meetup KLASSEN vanuit Rotterdam: eyeopeners voor meer gelijkheid

22 maart 2021

En dan zitten daar op de avond van 16 maart opnieuw vele leraren, directeuren, ondersteuners en andere betrokkenen bij de online Meetup over KLASSEN, deze keer vanuit Rotterdam. De bedoeling van de Meetup is dat leraren elkaar ondersteunen en suggesties uitwisselen om de ongelijkheid in het onderwijs aan te pakken. Daarin gaat het om de eigen verantwoordelijkheid van elke leraar/schoolleider en om de al bestaande good practices met elkaar te delen. Iedere deelnemer wordt verzocht om vanuit -ik- te denken en eigen uitdagingen te creëren. Het is de bedoeling dat iedereen aan het slot van de Meetup een plan voor morgen heeft, want “every child matters”.

In de kennismakingsbreak-out vertellen deelnemers wie ze zijn en wanneer en hoe zij te maken hebben (gehad)met kansenongelijkheid. Een deelnemer geeft les aan vluchtelingenkinderen en vertelt: ‘Veel van deze kinderen helpen hun ouders, waardoor ze zelf minder toe komen aan leren.’ Een ander zag in het praktijkonderwijs hoe vluchtelingenkinderen de zorg over broer en/of zus hebben of op zich nemen: ‘Die zorg is debet aan kansenongelijkheid’. Een vrouw doet een bachelor Sociologie: ‘Mensen met een lage sociaaleconomische positie hebben minder kansen in het onderwijs. Dat is mijzelf ook overkomen’, vertelt ze. ‘Nu schrijf ik een scriptie over het thema toetsen, want die versterken de ongelijkheid.’  

De rector van een havo/vwo- school biedt Cambridge Engels aan op zijn school. Een meisje kan de 250 euro daarvoor niet betalen: ‘Dat los ik op. Zo kan het ook,’ besluit hij.  

Eyeopener 1: de plek waar je wieg staat
Esther Gould, een van de makers van KLASSEN, laat fragmenten zien met eyeopeners om te reflecteren en met elkaar over in gesprek te gaan:

Maakt het uit waar je wieg staat? De vraag stellen is deze beantwoorden: ja, dat maakt uit. De Nederlandse armoede bestaat uit geld, rust en regelmaat. De school die het verschil wil maken, zorgt ervoor dat de leerlingen minstens voor een paar uur kunnen ontsnappen aan de thuisproblemen. Daarvoor moet een leraar zelf aan de slag, want die is de belangrijkste sleutel daartoe.

Eyeopener 2: het is oneerlijk om op 11-jarige leeftijd te worden geselecteerd
Die eindtoets gaat over de toekomst van kinderen. Op zo’n jonge leeftijd is selecteren niet eerlijk, want kinderen hebben weinig tijd gehad om zichzelf te laten zien. Vervolgens kan het voorlopige advies dubieus zijn en ook het definitieve advies lijkt een te vroege beoordeling. Vaker wordt de thuissituatie van een kind als smoes door de leraar gebruikt om niet meer een extra stap te hoeven zetten. Een ander nadeel daarvan is dat het kind steeds wordt herinnerd aan die thuissituatie. De lage verwachtingen van leraren van een kind spelen daarin ook een rol.

Esther Gould stelt op basis van haar ervaringen van de afgelopen jaren dat een leraar zich zou moeten gedragen als een strijder voor het kind en daarin veel  doorzettingsvermogen moet tonen: ‘Anders is het kind te vaak het kind van de rekening. In deze meritocratie is slagen en succes immers te danken aan jouzelf, maar als kinderen geen gelijke kansen krijgen, leggen we de schuld bij henzelf, want “ze leren niet en het is moeilijk thuis en ze zijn niet gemotiveerd”, waardoor je als leerkracht niet verder hoeft te kijken’, zegt ze.

In één van de afleveringen van de documentaire gaat een groep leraren met de Amsterdamse wethouder Moorman op studiereis naar Engeland. Het team van de school die ze bezoeken deelt de overtuiging dat ‘every child matters’. Als dat niet lukt gaan ze bij zichzelf te rade: ‘Hoe kan ik, hoe kan ons team, zorgen dat het wel lukt?’ Een van de fragmenten uit KLASSEN laat zien hoe een leerling een laag VO-advies krijgt (‘Dat is jouw eigen schuld’) terwijl aantoonbaar is dat de school heeft gefaald door slecht onderwijs te geven.

Eyeopener 3: zowel lage en als hoge verwachtingen komen uit
Dat meldt de documentairemaakster. ‘Bij lage verwachtingen van leerlingen met een laag sociaaleconomische status komen deze in een neerwaartse spiraal, ook wel de ‘prison of low expectations’ genoemd’. Het gaat erom dat leraren hun leerlingen serieus nemen en uitdagen, zodat ze willen leren. Dan lukt het beter om de lat hoger te leggen. In beeld bij Klassen horen leerlingen hun leraar bij het weggaan zeggen: ‘Je hebt goed gewerkt’, maar in feite weten zij en hun leraren dat ze allen maar hebben zitten gamen.’

Eyeopener 4: geen vertrouwen in het systeem
Onderwijs kent twee werkelijkheden, nl. de potentie van elke leerling waarmaken én meedoen aan de ratrace. Vaker wordt gesproken over laag- en hoogopgeleid, maar ‘dat een loodgieter ook nodig is, klinkt niet in elke klas even hard door.’

Is oefenen voor de CITO-tots vals spelen, vraagt Esther. De vraag stellen is deze beantwoorden en dat doet ze ook meteen. ‘Ja’, zegt ze. Om te vervolgen met ‘er worden zoveel bijlessen gegeven dat scholen daarop zijn gaan rekenen.’

Eyeopener 5: meritocratie of herwaarderen van beroepen?
Het vwo biedt nu de beste kansen voor leerlingen, en ouders prefereren deze opleiding dan ook. Het opleidingsniveau is immers bepalend voor waar de kinderen later wonen en de hoogte van hun inkomen.

De vragen die de programmamaakster hierbij stelt is wat bedoeld wordt met “geslaagd zijn” en waarom het hoogst haalbare ook gezien wordt als het beste. Wellicht is het beter om meer uit te gaan van talenten, hoewel dat op de ene school ook anders uitpakt dan op de andere, stelt Esther. De ervaring leert haar dat deze discussie soms ook een smoes is voor een mindere kwaliteit van het onderwijs, terwijl er in die klassen ook leerlingen zitten die mogelijk naar het vwo kunnen. Zij bepleit om op andere manieren te kijken naar “het kind doet het goed op school”. Dat is nu vooral vanuit een economische bril, maar je kunt ook kijken naar de identiteitsontwikkeling: “Wordt een leerling een goed mens en wordt een levensoriëntatie opgebouwd?”

In KLASSEN leert een politieagent de kinderen dat ze nee moet zeggen tegen verleidingen van anderen, om te voorkomen dat ze een strafblad krijgen. Esther: ‘We kunnen ook andere kanten van het mens-zijn belichten.’ Daarbij valt te denken aan elkaar helpen, elkaar vertrouwen, op elkaar kunnen bouwen. ‘Dan moet de basis van de school echter op orde is zijn en dat is op vele scholen niet het geval.’  

Break-outsessie: oplossingen voor morgen
De belangrijkste vraag is nu: hoe moet de school omgaan met de verschillende culturele kapitalen van leerlingen binnen een klas? Kinderen van ouders met een lagere economische status krijgen van huis uit vaak cultureel kapitaal mee dat minder beloond wordt in onze maatschappij en dus minder van pas komt binnen het schoolsysteem. Hoe moet de school omgaan met de verschillende culturele kapitalen van leerlingen binnen een klas? Zie ook het Mirobord dat tijdens deze bijeenkomst gemaakt is: https://miro.com/app/board/o9J_lYRw0Oc=/

De deelnemers hebben eerst oplossingen gezocht en de beren op de weg daarheen benoemd. Na herformuleringen zijn de plannen om hier morgen mee aan het werk te gaan om de ongelijkheid te verslaan met elkaar gedeeld. Deze komen op bovengenoemd Mirobord te staan en zijn dus openbaar. Een tipje van de sluier om meer gebruik maken van de verschillende kennisbronnen?

• gluren bij de buren, d.w.z. leraren wisselen van plek en gaan meer samenwerken
• investeren in de kleine parels van aanbieders met mooie programma’s voor de school en in contact brengen met gevestigde partijen
• werelden verbinden en rolmodellen voor de klas halen
• een divers personeelsbeleid voeren
• waarderingen geven aan de diverse talenten van leerlingen en niet slechts voor hun prestaties op cognitieve vakken

Rikie van Blijswijk is verbonden aan NIVOZ-platform hetkind. Ze is initiator en begeleider van de NIVOZ-Coalitie voor leraren en schoolleiders.

Kijk voor meer informatie over de meetups en de uitkomsten van de gesprekken op https://miro.com/app/board/o9J_lYRw0Oc=/

Er worden naar aanleiding van de serie KLASSEN meer Meetups georganiseerd in het land. Kijk voor meer informatie daarover op deze website