Longread na zien van Schooling the world: ’De revolutie zal niet plaatsvinden in een klaslokaal.'

17 december 2024

Rob van der Poel bekeek Schooling the world, de documentairefilm uit 2010 die Floor Basten in haar essay opvoert. Het geeft een verpletterend beeld van het westers (koloniaal) denken waar het schoolsysteem en het leren zoals we dat tot op de dag van vandaag kennen nog steeds van doordrongen is. Niet alleen in India (zoals de film toont), maar all over the place. Met alle gevolgen van dien. Van regisseur Carol Black is een aantal ‘long reads’ verschenen die juist ook op het einde van het jaar – in een stille periode - tot bezinning leidden. On the Wildness of Children is om die reden vertaald. ‘De revolutie zal niet in het leslokaal plaatsvinden. Om de wereld te kennen, moet je in de wereld leven.’

Carol Black (1958) is een Amerikaanse schrijver en filmmaker. Ze studeerde onderwijs en literatuur aan Swarthmore College en UCLA, en verliet na de geboorte van haar kinderen de entertainmentindustrie om betrokken te raken bij de beweging voor ont-scholing en alternatief onderwijs om onafhankelijke non-profit-films te maken. Schooling the World: The fellow White Man’s Last Burden, gaat over de impact van institutioneel onderwijs op kleinschalige samenlevingen.

On the Wildness of Children

‘In wildness ligt het behoud van de wereld.’ Filosoof Henry David Thoreau zegt het in de klassieker  'Wandelen. Op zoek naar de verloren natuur’ en Jack Turner vraagt ​​zich in zijn voortreffelijke essaybundel The Abstract Wild af hoeveel van ons enig idee hebben wat het betekent. Mensen interpreteren het citaat vaak verkeerd, benadrukt Turner, als ‘in wildness ligt het behoud van de wereld’. Maar Thoreau zei niet dat het behoud van wildness de wereld in stand houdt, hij zei dat wildness in zichzelf zorgt voor leven.

Wat betekent dit? Turner heeft in Thoreau’s ‘Fact-book’ een verwijzing gevonden naar het woord ‘wild’ als het voltooid deelwoord van willen, eigenzinnig. ‘Het wilde’ is dus het eigenzinnige, datgene wat leeft vanuit zijn eigen intrinsieke aard in plaats van te buigen voor een of andere extrinsieke kracht. Maar we zijn ook in de war, zegt Turner, over wat Thoreau bedoelde met ‘de wereld’. Tegen het einde van ‘Wandelen’’ zegt hij: ‘Er moet ons worden verteld dat de Grieken de wereld κόσμος, Schoonheid of Orde, noemden. Maar we zien niet duidelijk waarom ze dat deden, en we beschouwen het op zijn best alleen als een merkwaardige filologische kwestie. Ons moderne woord is kosmos, en de meest recente filologische studies suggereren een betekenis van harmonieuze orde.‘

Dus in de breedste zin van het woord kunnen we zeggen dat Thoreau’s ‘In wildness ligt het behoud van de wereld’ gaat over de relatie van vrije, eigenzinnige en zelfbepaalde ‘dingen’ met de harmonieuze orde van de kosmos. Thoreau beweert dat het eerste het tweede in stand houdt.

Oké dan. Dus wat betekent dat? En wat doen we eraan?

Aan het begin van de twintigste eeuw waren onderwijstheoretici heel open over het feit dat zij scholen ontwierpen met als doel kinderen ‘aan te passen’ aan de nieuwe (industriële) orde. Kinderen moeten hun ‘woeste’ wildness kwijtraken, zo hielden deze pedagogen vol, ‘en ‘beschaafde’ gewoonten ontwikkelen, zoals stiptheid, gehoorzaamheid, ordelijkheid en efficiëntie. 

Zoals Ellwood P. Cubberley, decaan van de Stanford University School of Education, het in 1898 verwoordde:

‘Onze scholen zijn in zekere zin fabrieken, waarin de grondstoffen – kinderen – tot producten moeten worden gevormd. De specificaties voor de productie komen voort uit de eisen van de beschaving van de 20e eeuw, en het is de taak van de school om zijn leerlingen volgens de vastgelegde specificaties te vormen.’

In de hoofden van de architecten van het moderne onderwijs waren ‘het kind’, ‘de wilde’ en ‘natuur’ homologe concepten. Ze vertegenwoordigden allemaal iets dat intrinsiek corrupt, beestachtig en ongevormd was.  ‘De natuur’, zei William Torrey Harris, Amerikaans commissaris voor onderwijs van 1889 tot 1906, ‘is de polaire anti-these van de mens als geest’. 

Hij legt uit: ‘Uit de wilde staat stijgt de mens op door voor zichzelf een nieuwe natuur te maken, de een boven de ander.  Hij realiseert zijn ideeën in instellingen en vindt in deze ideale werelden zijn echte thuis en zijn ware aard.’

Met andere woorden, het doel van school was om kinderen uit hun natuurlijke staat te ‘verheffen’ - die volgens Harris ‘volkomen verdorven’ was - en hen op te leiden om hun plaats in te nemen in het grote project van de mens die de (materiële) wereld voor zijn gebruik ondergeschikt maakt. Zoals Harris uitlegt: ‘De naties en volkeren van de wereld staan ​​hoog of laag in rang, afhankelijk van de mate waarin zij dit ideaal van de mensheid hebben gerealiseerd. Culturen die de zaken niet op deze manier zagen, werden geconfronteerd met een keuze: 'onze cultuur absorberen en intellectueel productief worden, of uitsterven. Dit is het oordeel dat de Angelsaksen uitspreken over de lagere rassen.'

Culturen die de zaken niet op deze manier zagen, werden geconfronteerd met een keuze: 'onze cultuur absorberen en intellectueel productief worden, of uitsterven.

We zijn vergeten dat dit de oorspronkelijke doeleinden waren van de ‘fabrieksachtige’ instelling waarin de meesten van ons zijn opgegroeid. We spreken over onze vertrouwde schoolervaring alsof deze een integraal onderdeel van de natuur zelf is, een essentieel onderdeel van de menselijke kindertijd. In plaats van over het enorme en uiterst recente experiment op het gebied van ‘social engineering’ dat het in werkelijkheid is.

Maar het verleden is, zoals William Faulkner ooit opmerkte, nooit dood. Het is nog niet eens voorbij.  Deze oorspronkelijke doeleinden waren zo effectief ingebouwd in de structuur van het moderne onderwijs – met de onderliggende systemen van uitsluiting, controle, standaardisatie, meting en handhaving – dat ze vandaag de dag zelfs zonder onze bewuste medeweten of instemming worden bereikt.

Ze worden uiteraard niet verwezenlijkt op de manier die de sociale ingenieurs destijds in gedachten hadden. Deze visionaire mannen gingen ervan uit dat de menselijke natuur oneindig kneedbaar was. Kinderen zouden net als elke andere industriële grondstof tot een vooraf bepaald eindproduct worden gekneed en gevormd, met als resultaat: een industriële utopie. Maar ze rekenden niet op de kracht van het instinct van kinderen voor afwijkende meningen.

De ‘wilde geest’ streeft ernaar zichzelf te beschermen zoals een paard onder het zadel dat doet, met duizend strategieën van weerstand, terugtrekking, onoplettendheid en vergeten.

De ‘wilde geest’ streeft ernaar zichzelf te beschermen zoals een paard onder het zadel dat doet, met duizend strategieën van weerstand, terugtrekking, onoplettendheid en vergeten. De kinderen zullen niet doen wat de autoriteiten zeggen dat ze moeten doen, ze zullen niet leren wat de experts zeggen wat ze moeten leren. En voor elke ijverige opgeleide werkbij die we creëren zijn er tien verveelde, resistente, apathische jonge mensen die zijn vervreemd van zowel de natuur als hun eigen geketende harten.

Wanneer we kinderen voor het eerst ‘uit de wereld halen’ en in een instelling stoppen, huilen ze. Vroeger was dat op de eerste dag van de kleuterschool, maar nu is het op steeds jongere leeftijd, soms als ze nog maar een paar weken oud zijn.  ‘Maak je geen zorgen,’ zegt de lerares liefjes, ‘zodra jij weg bent, gaat alles goed met haar. Het duurt niet langer dan een paar dagen. Ze zal zich aanpassen.’

En dat doet ze. Ze past zich aan aan een binnenwereld van betonblokken en plastic, van tl-licht en halfgesloten jaloezieën. Sommige kinderen treuren langer dan anderen en staren door de lamellen van de jaloezieën naar de heldere wereld buiten. Sommigen verzetten zich langer dan anderen, stemmen met de aardige leraar af, dwarsbomen haar wanneer ze kunnen, weigeren stil te zitten als ze dat zegt (dit verzet is, zo wordt ons verteld, een ‘stoornis’) en uiteindelijk passen ze zich aan. De sintelblokkenwereld wordt hun wereld. Ze kennen de namen van de bomen buiten het raam van het klaslokaal niet. Ze kennen de namen van de vogels in de bomen niet.  Ze weten niet of de maan wassend of afnemend is, of die eetbaar of giftig is. Of dat geluid van de vogels bedoeld is om te paren of om te waarschuwen.

Het is in deze context dat de hedendaagse utopische kruisvaarder voorstelt om ‘eco-geletterdheid’ te onderwijzen. Een vrij kind in de buitenlucht leert de platte stenen waaronder de rivierkreeften zich verstoppen, de nog schaduwrijke poelen waar de grote forellen rusten, de rotsachtige hellingen waar de wilde bessen groeien.  Ze leren de patronen in de golven, welke boomtakken hun gewicht zullen dragen, welke twijgen vlam zullen vatten, welke planten doornen hebben.

Een kind op school moet leren wat een ‘boom’ is en hoe logaritmen gebruikt moeten worden om de biodiversiteit te berekenen. De meesten van hen leren het natuurlijk niet. De meesten van hen hebben er geen interesse in om het te leren. En de meeste van degenen die het wel vergeten, vergeten het de dag na de toets.  Onze ‘normen’ verkondigen dat kinderen de ingewikkelde werking van ecosystemen, de principes van evolutie en aanpassing zullen begrijpen. Maar één op de vier zal de school verlaten zonder te weten dat de aarde om de zon draait.

Onze ‘normen’ verkondigen dat kinderen de ingewikkelde werking van ecosystemen, de principes van evolutie en aanpassing zullen begrijpen. Maar één op de vier zal de school verlaten zonder te weten dat de aarde om de zon draait.

Een kind dat weet waar hij wilde bessen kan vinden, zal deze informatie nooit vergeten.  Een ‘ongeschoold’ persoon in de hooglanden van Papoea-Nieuw-Guinea kan zeventig vogelsoorten aan hun gezang herkennen.  Een ‘analfabete’ sjamaan in het Amazonegebied kan honderden geneeskrachtige planten identificeren.  Een Aboriginal uit Australië draagt ​​in zijn geheugen een kaart van het land, gecodeerd in een lied, dat zich over duizend mijl uitstrekt. Onze geest is zo ontwikkeld dat hij enorme hoeveelheden informatie kan bevatten over de wereld waarin wij zijn geboren, en deze informatie gemakkelijk van de ene generatie op de volgende kan doorgeven. 

Maar om de wereld te kennen, moet je in de wereld leven.

Onze geest is zo ontwikkeld dat hij enorme hoeveelheden informatie kan bevatten over de wereld waarin wij zijn geboren, en deze informatie gemakkelijk van de ene generatie op de volgende kan doorgeven. 

Mijn dochters, die niet naar school gingen, keken soms toe hoe groepen schoolkinderen de voorgeschreven dosis ‘milieu-educatie’ kregen. Op een zonnige dag langs een rotsachtige kustlijn dwaalt een groep veertienjarigen met klemborden doelloos rond tussen de getijdenpoelen, in een poging hun schoenen niet nat te maken. Daarbij kijen ze meer naar hun werkbladen dan naar het leven dat krioelt van het heldere, zoute water. 

Bij een beginpunt in een kustgebergte wordt een bus vol negenjarigen losgelaten met roze stukjes papier. Ze gaan ‘schatzoeken’, waarbij hen wordt gevraagd om ‘voorwerpen in de natuur’ te onderscheiden van ‘voorwerpen die in de natuur worden gevonden, maar niet in de natuur voorkomen.’ (We ontdekken verschillende plastic voorwerpen die door hun leraren verborgen zijn langs het pad bij de parkeerplaats. Ze hebben natuurlijk geen tijd om de hele drie kilometer naar de waterval te lopen.)

Bij een wilgenmoerasland vol leven wordt een schoolklas naar buiten gestuurd. Ze krijgen tien minuten de tijd om vogels te kijken en vervolgens de opdracht om met een wetenschappelijke hypothese en een onderzoeksexperiment te komen. Een van de jongens stelt een experiment voor waarbij de snavels van wilde eenden worden dichtgespijkerd.

Een van de jongens stelt een experiment voor waarbij de snavels van wilde eenden worden dichtgespijkerd.

Er is tegenwoordig best een besef van de waanzin van het vrijwel volledig binnenshuis opvoeden van kinderen, maar zoals gewoonlijk is de reactie van onze samenleving op haar eigen waanzin, het creëren van kunstmatige programma’s die zijn ontworpen om onze kunstmatige problemen op de meest kunstmatige manier op te lossen. We charteren non-profitorganisaties, sponsoren conferenties, ontwerpen curricula en naschoolse programma's en bouwen grafisch aantrekkelijke interactieve websites. Allemaal om uw kind naar buiten te krijgen. Daarvoor moeten we eerst een aanvraag indienen voor een subsidie. Vervolgens moeten we een uitvoerend directeur en programmacoördinator inhuren. We werken aan oplossingen voor wat er ontbreekt in ons verplichte leerplan. Dat doen we door nieuwe lijsten met dwanghandelingen te bedenken.De waarheid is dat we niet weten hoe we onze kinderen over de natuur moeten leren, omdat we zelf zijn opgegroeid in een wereld van betonblokken. Wij zijn - in de termen van rehabilitatieorganisaties voor wilde dieren - niet meer vrij los te laten. Vroeger deed ik aan reddingswerk van wilde dieren. Het enige dat we allemaal wisten was dat een jong dier dat te lang in een kooi werd gehouden, niet zou kunnen overleven in het wild.  Als je de deur van de kooi opent, zal hij bang zijn om naar buiten te gaan. Als het toch naar buitengaat, weet het niet wat het moet doen.  De wereld is onbekend geworden, een vreemde plek. Dit is wat wij onze kinderen hebben aangedaan. Dit is wat ons is aangedaan.

Na zeven generaties experimenteren moeten we nu wetenschappers het veld in sturen om te achterhalen wie we zouden kunnen zijn geweest. Onderzoek na onderzoek toont aan dat onze ‘loskoppeling van de natuur’ het aantal angstgevoelens en depressies doet toenemen, dat ons gebrek aan fysieke activiteit leidt tot diagnoses van ADHD en obesitas en zelfs diabetes type 2. Wat minder algemeen wordt begrepen, is hoe onze scheiding van de wereld de manier waarop we leren verandert.

Onderzoek na onderzoek toont aan dat onze ‘loskoppeling van de natuur’ het aantal angstgevoelens en depressies doet toenemen. Wat minder algemeen wordt begrepen, is hoe onze scheiding van de wereld de manier waarop we leren verandert.

In samenlevingen op het platteland wordt leren niet afgedwongen. Van kinderen wordt verwacht dat ze vrijwillig de kennis en vaardigheden observeren, absorberen, oefenen en beheersen die ze als volwassenen nodig zullen hebben –– en dat doen ze ook.  In deze samenlevingen – die op elk bewoond continent bestaan ​​– zijn zelfs heel jonge kinderen vrij om hun eigen acties te kiezen, te spelen, te ontdekken, deel te nemen en zinvolle verantwoordelijkheid op zich te nemen. ‘Leren’ wordt helemaal niet gezien als een speciale activiteit, maar als een natuurlijk bijproduct van het leven in de wereld. 

Onderzoekers ontdekken dat kinderen in deze omgevingen het grootste deel van hun tijd in een totaal andere aandacht-toestand doorbrengen dan kinderen op moderne scholen.  Psychologie-onderzoeker Suzanne Gaskins noemt het 'open aandacht'. Open aandacht is breed gericht, ontspannen en alert. Gaskins suggereert dat het veel gemeen kan hebben met het boeddhistische concept van ‘mindfulness’. Als er iets beweegt in het brede waarnemingsveld, zal het kind dat merken. Als er iets interessants gebeurt, kan hij uren kijken. Een kind in deze toestand lijkt zijn cultuur in zich op te nemen door middel van osmose, in onmerkbare mate door op te pikken waar volwassenen over praten, wat ze doen, hoe ze denken, wat ze weten.

We hadden er geen naam voor, maar mijn vrienden en ik merkten vaak op dat onze kinderen – die niet naar school gingen – deze aandacht ontwikkelden terwijl ze door de wereld trokken. Ze verkeerden in een andere mentale toestand dan schoolgaande kinderen.  Je kon het zien. Ze merkten alles op.  Ze herinnerden zich alles. Hun geest was open, helder, alert en op hun gemak.  Als iets hun interesse trok, waren ze daar met een gerichte focus mee bezig. 

Als we volwassenen tegenkwamen die gewend waren om met groepen schoolkinderen om te gaan – in musea, wandelingen, strandopruimingen, burgerwetenschappelijke projecten – zeiden ze dat ze nog nooit zulke kinderen hadden gezien. Ze waren er een beetje verbijsterd door.  Ze verwachtten dat alle kinderen opgewonden en buitensporig zouden zijn, half uitzinnig van onderdrukte energie, zoals een hond die de hele dag opgesloten zit in huis. 

Als professionele onderwijzers niet kunnen begrijpen hoe kinderen buiten school zoveel leren zonder dat ze les krijgen, kan het zijn dat ze niet begrijpen hoe dit soort aandacht werkt. Ze sluiten zichzelf af, zodra de bel gaat. Op school moeten kinderen hun observatievermogen uitschakelen, ze moeten hun aandacht en 'focus' beperken, wat betekent dat ze niet mogen merken wat er om hen heen gebeurt. Ze krijgen te horen dat ze niet uit het raam mogen kijken. Hen wordt verteld dat ze hun ogen – en hun gedachten – niet moeten laten afdwalen. Bij een kind dat in de klas een staat van open aandacht behoudt, wordt de diagnose ‘aandachtstoornis’ gesteld en wordt hij gedrogeerd.

Als professionele onderwijzers niet kunnen begrijpen hoe kinderen buiten school zoveel leren zonder dat ze les krijgen, kan het zijn dat ze niet begrijpen hoe dit soort aandacht werkt.