‘Kleuterjuf Elly’ gaat met pensioen

31 augustus 2023

Frederike de Jong schreef een verslag van een halve eeuw kleuter- en basisschoolonderwijs in Nederland. In dit artikel volgen we haar zus, kleuterjuf Elly, in hoe ze tussen de steeds knellender voelende verwachtingen waar scholen mee te maken krijgen door weet te laveren, bij zichzelf blijft en vooral bij dat waar een kind om vraagt en nodig heeft. Dit artikel geeft heel mooi de ontwikkeling weer van een leerkracht die, tegen alles in, de pedagogiek rond het jonge kind centraal stelt.

Op 7 juli 2023 vierde ‘juf Elly’ haar pensioen op haar school in Amsterdam West met collega’s, vrienden en familie. Elly is bij NIVOZ onder meer bekend van haar artikelen. Daaruit spreekt een enorme liefde voor de kinderen en een heel groot onderwijshart. Haar zus Frederike de Jong geeft een impressie van het afscheid en daarmee van 49 jaar kleuter- en basisschoolonderwijs in Nederland.

Elly begon haar afscheidsrede met een schets van haar onderwijscarrière. Na haar toespraak nam de directeur het woord. Daarna volgde een film met uitspraken van haar kinderen over ‘juf Elly’ en een optreden van haar collega’s. Cadeaus, eten, live jazzmuziek, feest. Een waardig afscheid.

Het ontroerde mij hoe Elly aan het begin van haar schets van haar onderwijscarrière startte met de beschrijving van de pedagogische houding van onze ouders. Mijn moeder had de kweekschool gedaan - een automatische keuze voor een vrouw uit die tijd: als je goed kon leren werd je verpleegster of onderwijzeres - en stond voor de klas. Ik weet nog dat ze kinderen niet leuk vond, maar ons wel. Dat ze kinderen niet leuk vond, kan te maken hebben gehad met de grootte van de klassen. Soms wel 50 kinderen in een klas! Ons gaf ze vrijheid en vertrouwen, en sturing waar nodig. Van mijn vader, die ze kende van de kweekschool, had ze geleerd dat ‘kinderen nooit stout zijn’. Als ze iets deden wat niet mocht, dan zat daar een verhaal achter. Wat een pedagogische basis hebben wij via onze ouders meegekregen! Onze vader stond als leraar biologie en Engels voor de klas. Een tante die een privékleuterschool aan huis hield en met pensioen ging, gaf ons gezin een grote doos met honderden plakfiguurtjes in alle kleuren en vormen. Mede daardoor wist Elly al jong dat ze kleuterleidster wilde worden.

Van mijn vader, die ze kende van de kweekschool, had ze geleerd dat ‘kinderen nooit stout zijn’

Als peuter zat ik op de uitklaptrede van een krukje. De zitting van het krukje was mijn tafelblad. Elly gaf les. Soms zat er een vriendinnetje op een ander krukje, terwijl Elly ons opdrachtjes gaf en op het schoolbord schreef. Later kwam ze naar mijn kleuterschool en liep daar samen met een vriendin stage. Ze was toen negen jaar oud.

Toen de kinderen van haar groep van afgelopen jaar op de getoonde film vertelden hoe ze juf Elly vonden, zeiden ze allemaal: ‘Ze is heel lief’ en ‘We krijgen heel veel vrijheid’. Ook zeiden ze: ‘Ze is heel anders dan andere juffen en meesters’. De kinderen werd ook gevraagd: ‘Als je zoveel vrijheid krijgt, waarom ga je dan toch aan het werk?’ Er volgden antwoorden als: ‘Het is niet verplicht om te werken, je mág.’ En: ‘Je wilt het, omdat de instructie leuk is, je kan allemaal door elkaar antwoorden en dan hoor je alles van elkaar en daar leer je van.’ ‘Ze maakt het makkelijk voor ons en je speelt ermee als het moeilijk is.’ ‘Je hebt keuzes, je kunt kiezen wat je wilt gaan doen. Het hoeft ook niet stil meteen, we overleggen en werken samen’.

Het moet gezegd worden: Elly weet in haar klas een bijzondere sfeer neer te zetten. Ze haalt het beste in kinderen naar boven.

Elly verdeelde haar toespraak in zeven blokjes van zeven jaar. Ongeveer elke zeven jaar had ze gestreefd naar een vernieuwingsslag in haar werk: soms betekende het een nieuwe school, soms een verandering binnen de school waar ze lesgaf. Ze begon in Amstelveen, later werd ze directeur in Mijdrecht. In die tijd deed je de directietaken naast het hebben van een groep. Dat betekende voor Elly een groep van 48 kleuters en daarnaast soms wel vier vergaderingen op een dag en twee avondvergaderingen per week. Na zeven jaar was het genoeg geweest en kwam ze te werken op een basisschool in Amsterdam. Daar is ze nog één keer van school veranderd.

Ervaringsgericht onderwijs
Toen Elly halverwege haar carrière hoorde over ervaringsgericht onderwijs en daarover een cursus wilde volgen, zei haar stagiaire: ‘Die cursus heb jij niet nodig. Jij geeft allang zo les’. Elly is de cursus toch gaan volgen, omdat ze het fijn vindt woorden te vinden voor wat ze intuïtief al doet. Ze werd door uitgeverij Malmberg gevraagd een methode te ontwikkelen voor ‘ontluikende geletterdheid’. Ze worstelde met het woord ‘methode’, maar toen deed Muis deed zijn intrede in de klas. Muis schreef brieven aan de kinderen.

Deze brieven werden in een reuzenboek overgenomen, kinderen dromden eromheen en schreven Muis terug. De kinderen namen daartoe zelf het initiatief. Muis ging met de kinderen mee naar huis en Elly laat een boek zien met verslagen van familieleden van de kinderen over het bezoek. Verslagen geschreven in vele talen met als overeenkomst de liefde voor Muis. Muis ging zelfs mee op reis en stuurde dan berichtjes over zijn avonturen. Een ouder vroeg eens of hij Muis mee mocht nemen naar Euro Disney, maar Elly moest ‘nee’ verkopen, Muis zat namelijk in Londen. Zo verzamelde Muis diverse officiële stempels in zijn eigen paspoort.

In de loop der jaren heeft Elly ook veranderingen in het onderwijs meegemaakt. Zo vertelde ze hoe ze door onderwijsvernieuwingen niet meer geacht werd te vertrouwen op eigen intuïtie en op het verlangen om te leren van het kind. Ze verliet het kleuteronderwijs toen ze volgens vastgelegde programma’s moest gaan werken. Wel ging ze workshops geven over kleuters die elkaar en ouders voorlezen uit prentenboeken. Dit om woorden te geven aan de schoonheid van ‘ontluikende geletterdheid’ – het ontluiken van interesse in letters van kleuters en het hen volgen daarin – in een tijd waarin cijfers, efficiëntie en meten de boventoon voeren. Ze maakte de stap naar de groepen 3 t/m 7. De verworvenheden die ze had opgedaan als kleuterleidster nam ze mee naar het ‘lesgeven’ aan de wat oudere kinderen.

Ook daar werd de methode na verloop van tijd de leidraad. Ik weet nog, als zus, hoe ze er bijna aan onderdoor ging. Pas toen ze de beslissing nam weer te gaan werken vanuit zichzelf, afgestemd op de leerlingen en wat er gebeurt in de groep, kreeg ze haar zin in onderwijs weer terug. Een stagiaire uit die tijd vertelde haar dat ze van de ene op de andere week een heel andere ‘juf Elly’ te zien kreeg. Na haar beslissing was ze weer haar stralende zelf, waarmee ze ook haar omgeving voedde. Daardoor wist ze ook dat ze weg moest bij deze school.

Straatgedrag komt de klas in
Een collega die naar een andere school was gegaan, vroeg Elly ook naar die school te komen. Er lag een grote vraag. Straatgedrag was de school binnengekomen en er was sprake van een onveilige ‘verloren’ groep. Zou Elly deze kinderen willen begeleiden? Hoe het met die groep en Elly verliep, valt te lezen via deze link: Nivoz | Hoe Elly een lastige klas tot bedaren bracht: verslag van een uitdagend schooljaar

Samen met haar collega én de directeur, die ook net verbonden was aan deze school, ontwikkelde zich een nieuwe taal en een nieuw omgaan met elkaar, die door iedereen werd overgenomen. Niet als methode, maar als een vanzelfsprekend gedragen cultuur.

Nivoz/hetkind
Dit kwam in een stroomversnelling toen Elly Luc Stevens ontmoette en hij een artikel van haar las. NIVOZ betekende voor haar een herkenning in het denken, twijfelen en onderzoeken rond de vraag ‘wat kan onderwijs betekenen?’ Met haar collega’s – en ook ik als zus en docent levensbeschouwing op een school in het VO mocht mee – ging ze vanaf die tijd zeer regelmatig naar de Onderwijsavonden van NIVOZ. Met elkaar aten we pannenkoeken in Driebergen voorafgaande aan de onderwijsavond. Vanaf die tijd verschenen er regelmatig publicaties van Elly op NIVOZ-platform hetkind.

Onderwijs als ambacht
De directeur van de school waar ze nu afscheid van nam in verband met haar pensioen, zei in zijn toespraak over Elly dat hij haar meer een onderwijzer dan een leerkracht vindt. Niet omdat ze ouderwets is, maar omdat ze door de manier waarop ze in het onderwijs staat het kind volledig de kans geeft zich te ontplooien in zijn of haar zijn. Dat zegt iets over onderwijs als ambacht. Ook zei hij dat ze het kind niet ziet als een ander soort mensen, maar wel als kleinere mensen die fysiek moeten groeien. Verder zei hij dat zij ze ziet als volwaardige deelnemers aan de samenleving en in die zin als volwaardige gesprekspartners.

Een mooi voorbeeld daarvan had Elly eerder gegeven in haar rede. Ze vertelde hoe door een ontmoeting op straat van haar groep met een vrouw die papier prikte in de buurt, ‘Het Afvalproject’ ontstond. Van deze ontmoeting kwam een verslag in de buurtkrant. Ze maakte met de kinderen posters en de kinderen gingen, op eigen initiatief en met ouders, langs de deuren om mensen te bewegen geen afval op de grond te gooien. De hele wijk werd door de kinderen voorzien van gele posters met hun teksten erop om duidelijk te maken dat ‘aval in de prulbak’ hoort. De gemeentekarretjes werden voorzien van posters en de kinderen deden hun woordje op een buurtvergadering en spraken zelfs bij de deelraad.

Elly realiseerde zich door en door dat haar kinderen mensen zijn die deel uitmaken van de samenleving. De contacten die de kinderen legden schreef ze op, zodat ze er later weer op terug kon komen. Ze nodigde bijvoorbeeld de vuilnisman, de politieagent of de brandweerman die de kinderen kenden uit in haar klas, om te komen vertellen over het werk wat ze doen. Ook leerde ze kinderen hun contacten te onderhouden: omdat ze bedankmailtjes schreven aan bijvoorbeeld de mensen van de Hortus of aan rabbijn Awraham Soetendorp van de Respect Foundation die was komen spreken in haar klas, ontstonden er intensieve contacten die voortduren tot op de dag van vandaag.

Onderwijsavonden van Nivoz als cadeau
Een bijzonder mens gaat de school verlaten. Maar toch niet helemaal. Want er ligt alweer een voorstel om mensen te enthousiasmeren rond kleuteronderwijs na haar pensioen, waar ze over nadenkt. En ook van NIVOZ neemt Elly nog geen afscheid, want naast een saunabon heeft ze namens haar school een jaarabonnement voor de NIVOZ-onderwijsavonden gekregen.

Meer weten?
Ben je geïnteresseerd in een workshop? Neem contact op met Elly.

.